Þjóðviljinn - 09.06.1960, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 09.06.1960, Blaðsíða 7
6) — ÞJÓÐVILJINN — Fimmtudagur 9. júní 1960 • i» »#»*•«. rwi i yinii Útgcfandl: Samelnlngarflokkur alþýSu — Sósíallstaflokkurlnn. — RitstJórar: Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfl Ólafsson, Big- urður Guðmundsson. — Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson, Jón B.iarnason. — Auglýsingastjórl: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn, afgreiðsla auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg 19. — Bíml 17-500 (5 línur). - Áskriftarverð kr. 45 á mán. - Lausasöluv. kr. 3.00. PrentsmiðJa ÞJóðviUans. ..Verndin44 í birtu reynslunnar rregnirnar um eftirmál bandaríska njósnaflugs- * ins hafa vakið menn víða allharkalega til skilnings á því hvað það getur kostað smáþjóð að lána hernaðarstórveldi land sitt til herstöðva. Það atvik sýndi öllum heimi að herstjórn og ríkisstjórn Bandaríkjanna nota slíkar herstöðv- ar af purkunarlausri ósvífni, til þess að senda hernaðarflugvél inn yfir Sovétríkin frá tveimur grannríkjum ,þess og ætla henni að lenda á flug- völlum hins þriðja, Noregs, er þó hefur til þessa neitað Bandaríkjamönnum um herstöðvar í landi sínu. Það kom fram, eða því var að minnsta kosti yfirlýst, að ríkisstjórnir þessara grann- rikja Sovétríkjanna hefðu ekki haft hugmynd um að slíkar hernaðarögranir við Sovétríkin væru framkvæmdar frá bækistöðvum í þessum löndum, og ljóst var af viðbrögðum sovétstjórn- arinnar hve alvarlega hún leit á þessa notkun á herstöðvum og flugvöllum í Tyrklandi, Pak- istan og Noregi. tzti Tjetta mál hefur líka vakið menn til umhugs- unar hér á íslandi um hættuna sem íslenzku þjóðinni stafar af herstöðvum Bandaríkjanna hér á landi. Það hefur að vísu sízt skort á, að ábyrgð- armönnum bandarískrar hersetu á Islandi hafi verið sýnt fram á þá ihættu, jafnt á Alþingi og í óteljandi greinum herstöðvaandstæðinga. En menn einsog Bjarni Benediktsson, Guðmundur I. Guðmundsson, Eysteinn Jónsson og aðrir um- boðsmenn Atlanzhafsbandalagsins hér á landi hafa stagazt á því allt frá 1949 að íslendingum væri „vernd“ að því að ganga í hernaðarbanda- lag Bretlands og Bandaríkjanna, að íslendingum væri slíkt bandalag eina „vörnin“ í vondum heimi. Með þessu verndarskrafi hafa Bjarni Benediktsson og fylgifiskar hans í herstöðva- flokkunum réttlætt inngönguna í Atlanzhafs- bandalagið 1949, stjórnarskrárbrotið 1951 er þrír stjórnmálaflokkar ákváðu að fleygja íslenzku landi undir bandarískar herstöðvar án þess að Alþingi væri til kvatt, og hverja hernámssmán síðan. mt utt jh: r.:í Jítí 3Si S3 jn-i ‘rít: iíb ÍJn ZlK Sfi ar ai TX TV'ú munu þeir ekki vera orðnir margir á ís- •*■ ’ landi sem telja þessa aðalröksemd herstöðv- armannanna skóbótarvirði. Nú er það almennt viðurkennd staðreynd um allan heim að erlendar hgrs.tö^v^r, gtórveldi?: eru .líklegay.. t$.,-að yerða,. fyrstu tortímingarskotmörkin ef til kjarnorku- styrjaldar kemur. Á síðustu árum hafa meira að segja ríki innan Atlanzhafsbandalagsins rekið Bandar'kjaherinn á brott með kjarnorkuher- stöðvar sínar, í bvi skyni að firra sig tortímingar- hættu ef til ófriðar kæmi. Skraf Morgunblaðsins um a-ð verið sé að hóta Íslendingum með Rússum ef minnt er á þessar staðreyndir er of fábjána- legur málflutningur til þess að hann blekki nokkurn heilvita mann. Mennirnir sem lögðu ís- land undir bandarískar herstöðvar 1951 og flek- uðu hlutlaust og vopnlaust ísland inn í hern- aðarbandalag vissu hvað þeir voru að gera. At- j burðir síðustu daga hafa sýnt hve ósvífið Banda- j ríkin misnota slika aðstöðu. Og stórum hluta ís- j lenzku þjóðarinnar er farið að skiljast að með | staðsetningu bandarísku herstöðvanna á íslandi • hefur íslandi verið teflt í ægilega hættu ef kjarn- ! orkustyrjöld skyldi brjótast út, og að þeirri : hættu verði bægt frá með því eina móti að reka : herinn burt og taka upp hlutleysisstefnu á • ný. — s- Fimmtudagur 9. júní 1860 — ÞJÓÐVILJINN; — (7 Sami drottinn kennir um heim allm^EÐlI 0G EFTIRTEET £,v. ' ájÁ jiWvs — Hver voru tildrög þess, að logsuðutæki komu fyrst til íslands? — Fyrsta tækið var keypt fyrir forgöngu Thorvalds Krabbe þáverandi vitamála- stjóra. Það var rétt fyrir áramótin 1914. Danska björg- unar- og varðsk:pið Geir var þá hér við land og lá vana- lega inni á Reykjavíkurhöfn til klössunar þrjár vikur síðara hluta vetrar. Krabbe samdi við fyrsta meistara á skipinu, að hann kenndi meðferð logsuðutækja á með- an það lá inni í aprílmánuði 1915. Voru ungir sm:ðir beðnir að gefa sig fram. Eg var ákafur að kynnast tæk- inu og við gáfum okkur fram níu. Nokkrir gáfust upp eft'r fáa daga, en við lukum námskeiðinu sex. Það var sagt í byrjun námskeiðsins, að væri einhver skarpari en aðrir, þá kæmi hann til Vita- málaskrifstofunnar. Eg var uppalinn hjá smið, uppalinn við málma og hafði lokið prófi i smíði dýrari málma og stóð því langtum betur að vígi en hinir. Maður þurfti bara að skilja, að þetta var he:tur eldur og bráðger. Log’nn er 4000 stig í fingurstærð. Það er það, sem gefur honum gildi. — Hvaða aðferð var höfð við að skera niður járn, áð- ur en logsuðan kom til. sög- unnar? — Það var kallað að meitla eða að klappa. Það var þræla- vinna og gekk þó ekkert. — En í staðinn fyrir að sjóða járnið saman? — Þetta get ég ekki, sagði smiðurinn venjulega og hengdi hausinn, þegar komið var með eitthvert stykki til hans, sem hafði brotnað, eða hann lagði út í að spengja það. Það gat oft tekið marga daga. — Fórstu svo t’l Vitamála- skrifistofunnar eftir nám- skeiðið ? ■— Strax. Réð:st hjá vit- unum og var hjá þeim í sex og hálft ár. Alltaf hjá Krabbe. Tók að mér odda- mennsku við að smíða vita- glrindur. Þá var siður að smíða þá úr járni en ekki að steypa þá. Eg vann bæði við vita og brýr. Það var þá saman og hét Vegagerð rík- isins. Verkstæðið var í gamla timburhúsinu hjá Landssmiðjunni, nær sjónum. — Hvernig gekk að út- breiða notkun logsuðutækja ? — Það gekk hálf treglega. Menn vcru hálf hræddir við þau. Eftir að ég hætti hjó. Krabbe var ég ögn vió að reyna að ýta þsssu út. Vet- urinn 1919—1929 þurft: Geir Zoega að fjö'ga hjá sér mönnum. Þá átti að fara að brúa Jökulsá á Sólhei'na- sandi. Það var fyrsta stór- virkið, sem unn’ð var með logsuðutækjum. Þær eru níu brýrnar. Við Einar Bjarna- son fórum tveir með Geir til þess að undirbúa verkið. Þá segir Ge:r, að allt efnið eigi að vera komið nema þrjú tonn af járni. Erindið var að spyrja okkur Einar, hvort það myndi muna svo miklu að nota logsuðu, að efnið drýgðist, svo að þetta nægði. Við sögðum honum að kaupa ekki meira að sinni. Svo byrjuðum við að vinna og sáum brátt, að þetta myndi duga. Þegar verkið var búið áttum við á þriðja tonn í af- gang. Það sparaðist á fimmta tonn af járni fyrir utan alian timann. Við vorum allan vet- ur'nn að smíða þessar brýr. Eg get sagt þér annað dæmi, segir Sigurhans, um sparnaðinn við að nota log- suðu. Fyrsta járnskip’ð, sem tekið var upp í slipp hér var danskt. Þetta var veturinn 1917-1918. Það átti að skipta um vél í þvi og vélin var til hér en komst ekki niður. Hafnarsmiðjan, sem sá um verkið, þurfti að láta lengja mótorhúsið og eins þurfti að skera úr mörgum bönd- um. Malmberg var búinn að merkja það, sem taka þurfti. Eg er búinn að reikna það út, sagði hann, að Guðjón (þá var ekki nema einn Guð- jón. Það könnuðust ailir við hann.) er 13 daga að meitla þetta. Aðrir eru 20. Eg vil biðja þ:g að taka tímann, sem þú ert að þessu. Eg vil sjá hvað þetta munar miklu. Eg var með einn aðstoðar- mann og ég var akkúrat einn og hálfan tíma að skera allt sundur. Allir léttir í spori hefðu gert þetta á hálfum öðrum tíma. — Hvert fórstu svo, þeg- ar þú hættir hjá vitunum? —- Það var 1 ísaga, sem er uppspretta efn’sins til logsuð- unnar og framleiðir einnig gas fyrir vitana. Þegar hér var komið sögu, var kominn reynslutími á ósaga í tvö ár. Það var Svíi í isaga, sem átti að kenna meðferð tækj- anna og breiða hana út, en það gekk hægt, sumpart vegna málsins. Svo voru menn hræddir við þetta. Marg:r spurðu mig, hvortekki væri hægt að drepa sig á þessu. Eg sagði það. Það er satt. í árslok 1922 voru að- eins komin sex tæki í land- ið og það sjöunda, sem við Einar áttum og unnum með á kvöldin. Þá var ákveðið að skipta um mann í ísaga og fá isler.ding, og það varð úr, að sá, sem fyrstur hafði byrjað með þetta reyndi það. Krabbe var forstjóri þarna. Það hafði a'drei hlaupið nein snurða á milli okkar. Hann bað mig að koma inneftir. Það er meira áríðandi fyrir framtíðina, að þú kom'r inn- eí/:, sagði Vann, ég get fengið aðra menn i vitana. Eg hlakkaði ekki til að sumu leyti, en mér sárnaði, hve þetta breiddist seint út. Sví- inn æfði m’g í tvo mánuði. Svo var ég e:nsamall og hafði bókun líka og sölu. Það var ekki mjög firugt. En það tók strax viðbragð. Eg tók það ráð að seiða ungu mennina inneftir í frítímum sínum. Svo fengu þeir karlana til þess að kaupa. - Varstu lengi þarna? — Eg-var í 25 ár í ísaga. Kom 2. febrúar 1923. Eg var nauðsynlegur 10—15 fyrstu árin en svo var það ekki leng- ur. — Hvers vegna ég fór? Það er erfitt að draga and- ann í refabúi. Eg er lykt- næmur og mér leið:st lyktin. Svo jafnaði ég mig, því að heilbrigður var ég ekki. Skinnið var farið að detta af mér. Eg var kominn með ex- em. Það voru líka komnir nýir húsbændur. Krabbe var hættur og Valgeir Björnsson orðinn forstjóri. Þetta var sjötta starfið, sem hann hafði þá. Hann hafði aldrei komið inn fyrir girðinguna, þegar hann varð framkvæmda- stjóri. Hann háttaði bara í uppbúið rúm. Þeir greiddu mér hálft kaup fram eftir ár- inu, sem ég ekki var vinnu- fær. Notkun loqsuöutœkja við hvers konar járnsmíði er í augum flestra. sem nú eru ungir, svo sjálfsögð og eðli- leg, að þeim finnst óhuqsandi, að hœgt sé að komast af án þeirra og gera sér alls ekki grein fyrir því, að fyrir 45 árum voru þau með öllu óþekkt hér á landi. 1 Vél- smiðjunni Héðni vinnur hins vegar maður, sem man tímana tvenna og veit öllum öðrum betur, hvílika gjör- byltingu tilkoma logsuðutœkjanna hafði í för með sér við járnsmíði. Hann heitir Sigurhans Hannesson, ættaður austan úr Villingaholtshreppi og'verður 75 ára í hanst. Hann var fyrsti maðurinn hér á landi, sem lœrði með- ferð logsuðutækja, og hann vinnur enn með þeim og gefur þeim, sem í/ngri eru hvergi eftir í afköstum. Blaðamaður frá Þjóðviljanum hitti hann nýleqa á heimili hans að Laugavegi 93 og lagði fyrir hann nokkrar spvrn- ingar, sem Sigurhans leysti góðfúslega og greiðlega úr, þótt oft vœri ófróðlega spurt. Eitt af þeim verkefnum, sem Sigurlians hefur mikið fengizt við, er að gera við skipsskrúur. Hér sést hann (lengst til vinstri) ásamt samstarfsmönnum sínum standa hjá einni slíkri að lokinni viðgerð. Sigurhans að logsjóða -— Hvert fórstu svo? — Þá fór ég í Héðin. Ég hringdi, til Sveins og segist hafa verið hálfgerður Lazarus til heilsunnar en sé nú að rétta við, hvort hann vilji vita nokkuð af því. Hann bið- ur mig að koma og ég er bú- inn að vera þar í 12 y2 ár. Eg held að Sveinn hafi ekki þurft að sjá eftir því að taka mig, þótt ég byði mig fram. Heldur sæmilegur verkmaður hef ég alltaf verið. — Hvað varð um þá, sem voru með þér á námskeiðinu fcrðum ? Fór enginn þeirra í logsuðu? — Nei. Eg held ég hafi tekið þetta með meiri alvöru en gengur og gerist. En svo fjölgaði málmunum og málm- blendingum, sem ekki höfðu verið til, þegar námskeiðið var ha'dið. Það fór að brydda á því að kæmu stykki úr þeim. En ég vildi ekki hafa þau t’l þess að gera til- raunir á við að læra að þekkja málnr'nn, svo að ég æfði mig- á ónýtum stykkjum og eyddi í það mörgum frítíma sem aðrir notuðu til þess að skemmta sér. Sumir vilja ekki trúa því, að það sé hægt að læra svona eins vel hér heima á íslandi og erlendis, en það er sami drottinn, seirv. kennir um heim allan, — eðli og eftirtekt. — Manstu eftir einhverjm skemmtilegu atviki úr starf- inu ? — Ja, það er til dæmis, þegar Sigurjón á Álafossi Framhald á 10. síðu ’iiiiiiiiiiiiiiii11iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiininiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiw!inj:niniiiiiinniimniiiiiinitii(iniuiiiii!iinimiiii1111iiniiiiiiiniii:niiiiimiii;cnniim;ntnmiiiniiiiiiniiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii:iiiiniiiiiim11:iiiiiiiii iiiiiiiiiiiiiiiiimiMiiiiiiiiiiiimiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii) Nœsta sunnudag er sjó- mannadagurinn, sem ár- um saman hefur verið helgaður fjársöfnun til Dvalarheimilis aldraðra sjómanna. Heimilið er nú búið að starfa um skeið og mun jafnan vera full- skipað þótt vistgjald þyki hátt. Að sjálfsögðu veltur Reykjavík, .30. maí 11960. Hr. ritstjóri. X Laugarásnum á einum feg- ursta stað bæjarins heíur ris- ið upp glæsileg bygging, sem er og mun verða þjóðinni til mikils sóma um ókominn tíma; ó ég hér við Dvalarheimili aldr- aðra sjómanna. í þessu heimili og á þessum fagra stað á eflaxist margur gamall sjómaðurinn, að loknum erfiðum lífsdögum á hafinu við að sækja gull í mund okkar litla þjóðfélags, eftír að lifa sín síðustu ár og lífsdaga við umhyggju og réttlæti, enda mun sú hugsun fyrst og fremst liggja á bakvið hornsteininn að þessari fögru og veglegu bygg- ingu. rínn í Hrnfnistu á miklu að hœfir menn veljist til að stjórna slíkri stofnun. Því er ekki að leyna að misbrestur þykir hafa orðið þar á, eins og sjá má af eftirfarandi bréfi sem* háaldraður vist- maður í Hrafnistu hefur sent Þjóðviljanum til birt- ingar. Bréfið skýrir sig Ég undirritaður er einn af vistmönnunum á Hrafnistu og' flutti ég þangað 31. ágúst 1957. Ég hef í alla staði verið ánægð- ur með húsnæðið og starfs- fólk heimilisins, en samt er ég ekki ánægður, þar sem for- stóri heimilisins, Sigurjón Ein- arsson, virðist ekki vera hæf- ur til þess að gegna þessu embætti. og eru flestallir vist- menn óánægðir með hann. Ég er þeirrar skoðunar að forstjóri heimilisins verði í hvívetna að taka tillit til hvers og eins á heimilinu og gera sitt bezta til þess að láta vist- mönnum líða vel þá stund sem þeir dvelja þarna í ellinni. Ég er orðinn gamall maður, en hika ekki við að skýra frá sjálft, en það er gersim- lega óþolandi ástand að framkoma eins og þar er lýst skuli eiga sér stað- Þó tekur fyrst í hnúkana þeg- ttr þess er,yœll að þarna er um að rœða stofaun sem reist er fyrir framlög almennings til að gegna líknarhlutverki. eftirfarandi opinberlega, og' geri ég það vegna þess að við gömlu mennirnir, sem dveijum á heimilinu og þeir sem eiga eftir að dvelja á því, viljum að öllu sé stjórnað af drengskap og fordæmum það að fara að standa í málastappi þá stund sem menn kunna að dvelja þarna. Strax þegar ég kom á heim- ilið tók ég skýrt íram við for- stjórann og konu hans að ég væri veikur af svima og þyldi ekki stigagang, þau tjáðu mér þá að ekki væri laust herbergi nema á þriðju hæð, en lofuðu mér að skipta strax og eitthvað losnaði neðar í húsinu. -Ég ámálgaði þetta nokkrum sinm- um við forstjórann, en alltaf var eitthvað í veginum um hcrbergi. Svo leið tíminn allt til 20. jan. 1960, en þá var ég orðinn svo veikur og bólginn á fótum að % komst ekki upp stigana nema með hvíldum; ég fór þá til læknis, sem gaf mér vottorð um að ég þyldi ekki að ganga stigana. Ég snéri mér þá til Sjó- mannadagsráðs og hafði tal af hr. Henrý Hálfdánarsyni, sem síðan talaði við forstjórann, en þar var sama sagan, ekkert herbergi laust handa mér, en á endanum fékk Henrý vistmann til að skipta á herbergi við mig. Þess skal hér getið að for- stjórinn fór til þessa manns áður og bað hann að ganga ekki að skiptum ó herbergi við mig, .og sést á þvFað hér er ekki allt með felldu. Herbergi þetta er á annarri hæð, en um sama leyti flutti forstjórinn mann af þeirri hæð á fyrstu hæð og á þessu tíma- bili hefur hann flutt marga fleiri: vistmenn, svo það ér hér greinilegt að hann mismunar vistmönnum og ekki nóg með Líkan af Dvalarheimili aldraðra sjómanna eins og‘ gert var ráð fyrir að það yrði fullreist. það, einnig vinnur á móti sum- um, og er slikt aldeiiis ólíðandi. Ég flutti svo loks niður á aðra hæð í apríl sl. Þá ætla ég að skýra frá einkaráðstöfunum Sigurjóns Einarssonar í sambandi við rekstur heimilisins, en hann er harla einkennilegur, og stendur vistmönnum stuggur af ýmsu bralli sem hann íæst við. Forstjóranum datt það snjall- ræði í hug einn góðan veður- dag, að reka ráðskonu heimil- isins án nokkurra saka. Hún var ráðin fyrir kr. 4.500 á mán- uði. Síðan ræður Sigurjón mat- svein sunnan úr Hafnarfirði fyrir kr, 8.500 á mán. auk kr. 1.500 fyrir bílkostnað mánaðar- lega. Ekki getum við vistmenn fundið að þessi ráðstöfun hafi verið gerð til hagsbóta lýrir okkur, nerha síður sé; útgjöld heimilisins jukust um 5l500 kr. á mánuði og allir vistmenn voru óánægðir með skiptin. Hinn 7. nóvember 1958 skrif- aði ég til Sjómannadagsróðs fyrir hönd okkar. vistmanna, en undir því bréfi voru nöfn 14 okkar. Svar við þessu bréíi mínu kom frá ráðinu dags. 14. jan. 1959 og var þar fastákveð- ið að við vistmenn skyldum greiða helming dvalarkostnaðar þann tíma sem við værum í fjarvistum frá heimilinu, og var það til að halda lausu herbergi áói^eðáÁ’! Vi'stríihður: váfi§'ifj"ár- verandi. Hinn 18. sama mánaðar var þessi tilhögun samþykkt af okk- ur vistmönnum og samþykktin send Sjómannadagsráði. En 11. febrúar fæ ég bréf frá ráðinu, þar sem segir, að for- stjórinn hafi fengið því fram- gengt, að fjarvist miðist við minnst eina viku og mest einn mánuð. Ilérna gerðist „forstjór- inn“ athafnasamur og braut gerðan samning okkar vist- manna við ráðið. og teljum við þetta skerðihgu á mannrétt- indum. í þessu fyrrnefnda bréfi mínu til ráðsins fór ég þess á leit við það, að það hlutaðist til um að strætisvagn hefði viðkomustað við Hrafnistu. Ekki teljum við vistmenn okkur getað lifað í neinni von um að strætisvagn kunni að nema þar staðar, vegna þess að Sigurjón er þvi alveg' mótfallinn, og finnst okk- ur vistmönnum það koma úr hörðustu átt, þar sem Sigurjón hefur bíl á kostnað heimilisins til að aka hvert á land sem er; þar fyrir utan hefur þessi harðstjóri 270 þúsund krónur i árslaun og ennfremur mun frú Rannveig kona hans hafa sirka 5 til 6 þúsund um mánuðinn. u ’ Miki'ð bér á ýinhÚ'hefifiár o.n- misjafnlega er á það litið af okkur vistmönnum. Ég vil skjóta því hér að til fróðleiks að halli á rekstri heimilisins var á síðaSitliðnu ári krónur 369.000,00. Ég vil að síðustu í þessu bréfi mínu geta þess að síðasta róðstöfun forstjóra okkar. Sig- urjóns Einarssonar, var sú að hann mun unp á eindæmi hafa hækkað vistgialdið sem hér segir: 20 kr. á dag á þeim sem eru einir í herbergi en 15 kr. á þeim sem eru tveir og er slíkt með öllu illa séð af okk- ur vistmönnum og munum við taka það fyrir að sjálfsögðu. Með fyrirfram þökk fyrir birtinguna. Virðingarfyllst, Björti Gíslason, Ilraínistu. aldurhnignum sjómanni

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.