Þjóðviljinn - 19.06.1960, Page 2

2) — ÞJÖÐVILJINN — Sunnudagur 19. júní 1960
Hafnarbíó
Bankaræninginn
(Eide a Cíaoked Trail)
Amerísk mynd
A«die Murphy
Walter Mattliau
Ilenry Silva
Það má segja, að ekki
hefði mátt búast við miklu, en
samt veldur myndin vonbrigð-
um meðal þeirra sem hafa séð
Murphy í sínum beztu hlut-
verkum. Hcr er Murphy svona
mitt á milli hlutverks, sem
hann ætti alls ekki að koma
nálægt, og þess hlutverks sem
skapað hefur honum heims-
frægð. Murphy verður einfald-
lega leiðinlegur og áhrifalaus.
Efnið er af gamla skólanum,
sem allir þekkja nú orðið, en
eitt er þó nýtt, cg það er það
að myndin skuli látin gerast í
sjávarborpi. Alveg splunku-
nýtt frá „Villta Vestrinu“.
Walter Matthau hafa margir
séð áður, en G’a Ccala er aft-
ur á móti svo til. óþekktur hér
og sama er að segja um
Ilenry Silva, sem er ein sér-
kenniiegasta glæpamannstýpan
sem rú er á rnarkaðnum. Silva
sást hér í Nýja Bíó ekki alls
fyrir löngu í evrópísku glæpa-
mannsgérfi, sem Arne Ragne-
born hefði ekki þurft að
skammast sín fyrir. SÁ
Til sölu
AHar tegundir BÚVÉLA.
Mikið úrval af öllum teg-
undum BIFREIÐA.
Bíla- og
Búvélasalan
Ingólfsstræti 11.
Simar 2-31-36 og 15-0-14.
Trípolibíó
Kjarnorkiinjósnir
(A líullel't for Joey)
Amerísk mynd
Edwardi G. Robinafon
George Raft
Audrey Toífer
Peter Van Evek
Leikstj. Le-.vis Allen
Jæja þá erum við búnir að
fá þær aftur. Hér er eitt sýn-
ishornið af glæpamyndum eins
og þær gerðust beztar hér áð-
ur fyrr. Það er ekki einungis
gamla efnið, sem Frakkar not-
uðu mildð í sínum frægu
„Lemmy myndum" heldur fá-
um við gömlu skarfana eins
og þeir leggja s’g. Toppkraft-
ana sem voru upp á sitt bezta
fyrir 15-20 árum síðan. Það
eru ekki aðeins Robinson, Raft,
Totter, heldur má sjá þarna
ýmsa aðra gamalkunna frá
fyrri tíð.
Að fara að rekja efnið hér
væri fjarstæða, menn þekkja
það of vel, en aftur á móti er
myndin að mörgu tæknilega
betur gerð heldur en þær
gömlu. En annars er hér allt
það gamla, efnið, hraðinn,
spennan, effektarnir, og meira
að segja Raft er ekki búinn
að gleyma því hvernig á að
falla helskotinn.
Eins og oft áður þá er Ro-
binson í sérflokki 'hvað leik
snertir og tilbreyting að sjá
hann í þessu gerfi.
Þeir sem liafa gaman af
glæpnmyndum, ættu að sjá
myndina,- þeir yngri og svo
hafa váfalaust margir af eldri
kvikmyndahúsgestum gaman af
að sjá þessa gömiu leikara
aft.ur í fullu fjöri, upp á
gamla mátann. SA
Leiðir allra sem ætla a8
kaupa eða selja
BÍL
liggja til okkar.
BlLASALAN
Kiapparstíg 37.
Sími 1-90-32.
Mvndíi til 3 'rt 30
tækiíærisgjaía
Myndarammar
Hvergi ódýrari
ÞvoftavéBar
frá llniversa!
Frania þvottáVélarnar með
hitara eru að koma.
Verð áætlað kr. 4.500.
Sýnishorn fyrirliggjandi.
Fullkominn varahlutá.
lager og viðgerðarþjónusta.
Pöntunum1 ‘véitt ihóttáka.?1
Raftækjasföðin
Laugaveg ■ 48b, sími 18518.
107. þáttur 19. júní 19GÓ
Ritstjóri: Árni Böðvarsson.
Oröabelgur
í þetta sinn lítum við á
nokkra seðla úr safni mínu
sem sprottið er upp úr bréfum
frá lesendum þáttarins og
sam.tölum við þá og aðra.
Verður þá fyrst fyrir mér
orðið auðfyndur. Gunnar
Hólmsteinsson stud. oecon. frá
Raufarhöfn sagði mér í vetur
af þessu orði, en hann hafði
heyrt það í tali tveggja manna
af þeim slóðum fyrir nokkru.
Annar þeirra sagði: „Hefur
þér orðið nokkuð auðfynt?“
og átti með því við það hvört
hinn hefði ort nokkuð síðan,
en yrkingar munu vera tíðari
í því héraði en víða annars
staðar á landinu. Þetta orð er
ekki hjá Sigfúsi Blöndal, en
það kemur fyrir í orðabók
Fritzners yfir íslenzkt forn-
mál, einmitt í sömu merkingu
og Gunnar tilgreindi: „honum
var ekki auðfynt og tók hánn
(þ- e. skáldið) ekki svo snart
til (að yrkja) sem konungur
vildi,“ Nú væri mér forvitni
á að vita hvort einhver les-
enda kannast við þetta orð úr
daglegu tali. Það gæti þó e'ns’
verið uppvakningur, tekinn
eftir fornu máli.
Jóhannes Asgeirsson spyr
um orðið blæst(ir) í sam-
böndum eins og: „Nú kom
þessi smátitringur í blæstirn-
ar, sem hún átti vanda tiþ
þegar hún reiddist“. Þetta orð
er ekki til í orðabók Sigfús-
ar nema í samsetningu, en þar
er orðið nasablæst þýtt með
,Næsevinge“ og staðsett í Mos-
fellssveit. Þetta hefur einnig
verið kallað nasavængur á ís-
lenzku, sem er sjálfsagt bók-
stafleg þýðing úr dönsku.
Orðið er notað um ytri vegg
nasanna og er síðari hluti þess
skyldur sögninni að blása.
Eignarfall eintölu er blæstar
og fleirtölu blæstir, eins og
dæmið sýnir. Þessi setning
sem Jóhannes vísar i, kemúr
fyrir í þýðingu eftir Jón Sig-
urðsson frá Kaldaðarnesi, en
auk þess. kemur orðið fyrir ó-
samsett að minnsta kosti hjá ‘
Halldóri Kiljan. Eg hef þó L
ekki við höndina hvar það er
í bókum hans.
- a hJ jti í f
‘riefJ>1áðW'IÍMfitíhéíRá -flWéí-f
Rikarðs Jónssonar mynd-
höggvara til þáttarins 10. apríl
sl. Ilann segir m.a. um orð-
myndina drösl, er víða tíðkast
í sömu merkingu og drasl:
„Hvorugkynsorðið drösl, drö.sl-
ið heyrðist oft eystra og fannst
mér oftast notað í st^rri merk-
ingu en drasl; þó var sagt að
draga af sér drös’ið = vos-
klæði“. Þessi sérrherking, að
kalla vo.sklæði sérstaklega
drösl, er. ekki í orðabók Sig-
fúsar, en raunar er það lítið
frávik frá almennu merlc'ng-
unni.
Ríkarður minnist á fleiri
skemmtilega h-’u'.i í bréfi sinu.
Eitt er það að í máli margra
Austfirðinga (ég veit ekki
hversu útbre'tt það er) er
orðalagið í efra notað í sömu
merkingu og „Uppi á héraði
(Fljótsdalshéraði)'1. Sömuleið-
ir er í neffra not.að af þeim
sem búa ;,í efra“ um byggðina
niðri á fjörðum. Notkun orða
til stsðar- pg stefr.u ákvörðún-
ar er • annars rh'iög 'breytlleg
eftir land'hln'túm. ng rkal
ekki farið frékár út i það um
s:'nn
RíkarðUr notar einrig orð-
myridina hjjtrna í útskýririgu
í öðru bréfi sínu (frá 5. maí),
þar scm hann talar um að
héðra og þaffra hafi verið til
í daglegu tali þar eystra
og hafi merkt þarna
ög hjarna. Eg hygg þessar
tvær orðmyndir, héðra og
þaðra, séu mú horfnar úr tal-
máli, én skáld 'nota þær enn,
t. d. Jón Helgáson í Áförreum
um Þúfubjarg undir Jökli:
„ Þverhöggvið gna pi r Þúfubjarg
þrútið af lamstri veðra;
Ægir greiðir því önnur slög,
ekki er hann mildur héðra.“
Fleiri dæmi mætti og tína til.
Orðmynd'n hjarna fyrir hérna
'er hins vegar miklu útbreidd-
ari, og kunna að finnast dæmi
um breytinguna é í ja á und-
an a-endingu víðar í íslenzku^
en menn,: hafa véitt athygli.
Að minnsta kosti hefur einn
af náttúruf|:æðingum okkar
veitt attíýgli.-' • frériríjui’ðinum
kjalna- fyrir keldna- í sam-
setningum, m. ar af heimaslóð-
um mínum, þp að ég hafi
aldrei tekið eftir honum. Hér
kann þó að vera um að ræða
Tfcí ó&rei»Í/£%TT¥j<$
)Miln e og, ja'— eða e og a.
Björgvm Þorsteinsson á Sel-
fossi skrifar - m.a : „Úm lélega
vettlinga var oft sagt að þetta
væru meiri loddarnir og stund-
um líka groddar, sérstaklega
þó ef þeir voru stórir og úr
grófli b™di.“ Þetta orð, loddar
um grófa vettlinga, þekki ég
vel og sú merkin er i örðabók
Sigfiisnr Þar eru ýmsar mérk-
ing»r +’l gre'ndar við orð'ið
loddi: l^ridpband.. gróft uúar-
band: ílenpur eða barði,
priónsð"r innan í skó; grófur
vett]’ng’’-f sílakeppur, þungfær
mað"T” l"«inn hundur: og loks
kvennabósi. Ekki bekki ég
nerria f’-r.s+u og þriðiu merk-
ingu crðs’bs (um band og vett-
l'nga). »n hinar geta verið til
s”n"r>ni=„ds brátt fyrir það.
— En bet+a' m:nnir mig á ann-
að ófð scm ekki er í orðabók-
inni, b."ð er sögnin að lodda.
Algengt er snnnanlands að
taln nm að rokkarnir loddi
niður um mann, ef sokldegg-
irnir sitía í hrúgu niður undir
ökkla. ÞáHðín er loddi, en oft-
ast er orðio notað í fleirtölu:
sokkarn'r loddu niðhr um
hann. Sumir kaFa þetta að
vera með kálfsfastur, og hefur
aldrei þótt fínt. Gaman væri
að fregna sf því ef einhver
leserda þekkið orð’ð úr öðr- •
um landshlutum,. -
Lolcs eru hér nýjar upplýs-
ingar um atviksorðið. handur
sem var hér til umræðu fyrir
skömmu. Um það eru cngar
ritsðar heimildir 'svo 'að mér
sé kunnugt nema- einri ptaður
í Unga Islandi írá ritstjórn-
arárum Helga Valtýssohar
(mér varð á síðast að segja \
Æskan í stað U.í ). Satt að
segja var ég fafinn að gruna
Helga um að vera höfundur
orðs’ns, þangað til Ríkarður
Jónsson sagði mér ,írá dæmi
sem hann hafði heyrt um
notkunina, ,;handur yfir fjörð-
inn“ = yfir á hina ströridinú. I
Nú hefur Bjarni Benediktsson,
frá Hofteigi lýst fyrir jnér
furðu s'nni yfir þessum spiirn-
ingum mínum um svoriá al-
gengt orð, það hafi ýerið
hversdagsmál austur á Jökul-í:
dal í æsku hans — og eru þú..
ekki ýkia margir áratugir., síð- ,
an. En þeir Austfirðingar sem
ég hafði spurt um það, þekktú
það ekki, og vil ég nú heita á
þá lesendur sem þekkja örðið
að láta m’g vita um það.
R Ó S I R
afskornar
(gróðrarstöðin við
Miklatorg).

InniömmunarstoSan,
Njálsgötu 44
XX X
RNKiN
Til
iiggur leiðin
Trúlofunarhringir, Stein-
hringir, Hálsmen, 14 og
18 kt gulL
Kastari hafði heyrt nóg. Hann tók að spyrja hirð-
fólkið og fékk að vita að eitthvað hafði komið fyrir
þyrilvængjuna, þau verið tekin til fanga og væru nú
flúin. Hann varð að ná þeim. Þau máttu ekki sleppa
undan og skýra umheiminum frá þeim atburðum, sem
.ær höfðu skeð. Hann gaf skipun um eftirför. Þau
hlutu að leita til fjallanna. Það var einmitt það. sem
Þórður og Janina höfðu í hyggju, en þeim sóttist ferð-
in seint, því hér voru þau alveg ókunnug.