Þjóðviljinn - 19.06.1960, Síða 6

6) — ÞJÖÐVILJINN — Sunnudagur 19. júní 1960
»vi im nrr..
: i tr. pzzr.r> ttnrrm urm r
VILHNK
Útgefandi: Sameiningarflokkur alþýSu — Sósíalistaflokkurin^. —
RitstJój'ar: Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfl Ólafsson, Sig-
urður Guðmundsson. — Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson, Jón
Bjarnason. — AuglýsingastJóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn,
afgreiðsla auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg 19. — Síml
17-500 (5 línur). - Áskriftarverð kr. 45 á mán. - Lausasöluv. kr. 3.00.
PrentsmiðJa ÞJóðviljans.
r.c:

xx
Gangan

í dag gengur hópur manna frá hliði smánar-
innar á Keflavíkurflugvelli til höfuðborgar ís-
lands til að mótmæla herstöðvum á íslandi og
þátttöku íslendinga, vopnlausrar og friðsamrar
þóðar, í hernaðarbandalagi. Og þessi hópur
manna gengur beint inn í Islandssöguna, inn í
sögu hinnar nýju sjálfstæðisbaráttu íslenzku
þjóðarinnar gegn erlendri ásælni. Þó er ekki
gengið í því skvni að afla sér lofs eða frægðar,
heldur til að stugga við fólki sem í andvaraleysi
um sóma íslands og framtíð hefur látið viðgang-
ast allt til þessa dags að erlendar herstöðvar
saurguðu áslenzka jörð. Dagurinn 19. júní, er ís-
lenzkar konur hafa helgað sér til minningar á-
fanga í mannréttindabaráttu sinni, fær nýjan
hljóm, konurnar í gön'junni frá Keflavík minna
á að íslenzkar konur vilja ekki landið hersetið
af erlendum ruslaralýð; og geta synir minnzt
betur mæðra sinna, eiginmenn heiðrað konur
sínar, feður rækt betur skylduna við dæturnar
en leggja fram lið sitt til þess, að allur erlendur
her verði á brott úr landinu?
JOorvígismenn göngunnar og þátttakendur hafa
lagt áherzlu á táknlegt gildi hennar, enginn í
þeim hóp heldur að ihernám Islands, aðild Is-
lands að Atlanzhafsbandalaginu og bandarísku
herstöðvarnar á íslandi falli niður eins og fyrir
töfrum þótt hópur manna gangi frá Keflavík til
Reykjavíkur. En athyglin sem gangan hefur þeg-
ar vakið sýnir að rétt er að verki staðið. ís-
lenzku herstöðvamálgögnin Morgunblaðið, Al-
þýðublaðið og Vísir hafa meira að segja sann-
færzt um, að það versta sem þau gætu gert
erlenda málstaðnum væri að halda áfram að
vekja athygli á göngunni, jafnvel þó með rætni-
skrifum væri. Þannig vann gangan sinn fyrsta
sigur áður en lagt var af stað.
Pn gangan er tákn. Hún er smámynd annarrar
göngu sem ekki hófst í morgun heldur fyr-
ir röskum tuttugu árum, þegar erlent herlið
ruddist hér á land og tók sér það vald sem því
sýndist. Frá þeim vordegi 1940 hefur erlendur
her vaðið yfir landið og erlend stórveldi haft
hér herstöðvar, en frá þeim degi hefur íslenzkt
fólk risið til andstöðu við spillinguna og smán-
ina af erlegflum her á .íslenzkri. .jp.rðK Hvatt-,
væri íslenzka þjóðin nú á vegi stödd ef sú
ganga hefði ekki verið gengin allt frá 1940,
sem miðað hefur að því að vekja þjóðina til
andstöðu við hernám landsins og halda vak-
andi sjálfsvirðingu íslendinga gagnvart hinu
erlenda herliði og gagnvart þeim heimamönn-
um sem lagzt hafa flatir fyrir erlendu ásæln-
inni og viljað að öll þjóðin félli fram, þakkaði
„verndina", leigði landið sitt og tefldi því í
tortímingarhættu til þess að nokkrar íslenzk-
ar auðklíkur gætu rakað saman ofsagróða á
smán þjóðarinnar? Þeirri göngu er ekki lokið
og þó nokkrir þeir sem lögðu af stað hafa ekki
enzt til þess að ganga í tuttugu ár, en nýir j
menn og óþreyttir hafa alltaf bætzt í hópinn ;
og nú efast enginn um að gangan nær að lok- I
um á leiðarenda, að íslendingar sigra einnig j
í -hinni nýju sjálfstæðisbaráttu sinni, þurrka af ■
landinu smán hinna erlendu herstöðva, rödd •
Islands í heiminum verður rödd friðar og vin- j
áttu þjóða. Gangan í dag er tákn hinnar miklu :
göngu íslenzks fólks til sjálfstæðis landsins og
fagurrar framtíðar. — s.

xnt
ua

í dag leggur hópur hernámsandstæðinga land undir íót og gengur sem leið
liggur frá hliði Keflavíkurflugvallar iil Reykjavíkur, 50 kílómerta veg, til
að mótmæla hersiöðvum á íslandi. Björn Þorsteinsson sagnfræðingur hefur
tekið saman eftirfarandi þátt um landið sem gangan fer um og þau tíðindi
sem orðið hafa fyrr og síðar á þessum sögufrægu slóðum.

Landið
Helztu jarðíræöileg- at-
riffi á leiffinni frá Keila-
vík til Reykjavíkur.
Stuðzt viff frásögn og
rannsóknir Guðmuntlar
Kjartanssonar jarfffræð-
ings.
Helzta kennileiti á leiðinni
er Vogastapi; hann er úr grá-
grýti, svipuðu Hafnarfjarðar-
og Reykjavíkurgrágrýtinu. Á
hæstu bungu hans, Grímshól,
stefna jökulrispur til norðurs,
en yzt á nesinu til austurs og
vesturs, og eru þær eldri.
Þessar jökulrákir sýna, að á
ísöld hefur Faxaflói verið hul-
inn jökli. en í lok hennar
hefur flóinn myndazt og jöklar
ekizt út af Suðurkjálkanum
til suðurs og norðurs. Upp af
Njarðvíkum sjást skýr fjöru-
mörk á stapanum í utn 20 m
hæð yfir núverandi sjávarmál.
Á Hvaleyrarholti við Hafnar-
fjörð eru slík fjörumörk í um
33 m. hæð, en 40 m hæð við
Reykjavík. Þetta sýnir, að
landið hefur risið úr sjó því
meir sem innar dregur, en jök-
ulfargið hefur auðvitað hvílt
þyngra á miðbiki þess en út-
nesjum.
Niður af stapa taka við
Vatnsleysustrandarhraun. Þau
eru fornlegust allra hrauna á
Suðurkjálka, sennilega um
8000"tíl ‘ðbOÖ’árá’; hölzbV:ald-
ursmerki eru m. a. fjörumörk
hjú Kúagerði í um 10 m hæð.
Það er eini staðurinn á ís-
landi, þar sem sjór hefur
staðið hærra en nú á hrauni,
sem runnið er eftir ísöld.
Hrafnagjá og Aragjá, stóra og
litla, vitna einnig um aldur
hraunsins, því að þær hverfa
undir önnur hraun yngri.
Vatnsleysustrandarhraun eru
runnin frá mikilli dyngju nafn-
lausri suður af Ke‘li. Hún er
mjög flöt, svo að ófróðum
mönnum sést yfir, að hér er
urn eldfjall að ræða.
Um Suðurkjálka liðast eng-
ar ár, þar falla ekki einu sinni
lækir; regn hripar í gegnum
hraunin, og jarðvatn feliur eft-
ir neðanjarðarfarvegum til
sjávar. Við Straum eru mikl-
ar uppsprettur í fjörunni,, en
Vatnsleysuströndin ber nafn
með rentu, því að þar er víða
ekkert ferskt vatn að fá nema
regnvatn af þökum. Við Kúa-
gerði er dálítil tjörn; þar er forn
áningarstaður, en betra þótti
ferðamönnum að hafa eitthvað
meðferðis til þess að blanda
drykkjarvatnið.
Norður af Höskuldarvöllum
við Trölladyngju var snotur
gígur, en úr honum hefur
Afstapahraun runnið. Höskuld-
arvellir eru eitt mesta gras-
lendi Suðurkjálka, og var veg-
ur lagður þangað fyrir nokkr-
um árum og tekið að rækta
vellina; þá var gígurinn eyði-
lagður af malarnámi.
Afstapahraun mun runnið
nokkru fyrir landnámsöld, og
hefur þá sennilega nefnzt
Ilvassahraun, samnefnt bæ,
sem stendur austan við
hraunið. Vafasamt er, hvernig
heitið Afstapahraun er til orð-
ið.
Handan Afstapahrauns taka
við fornleg hraun að nýju, þó
hvergi nærri jafng'ömul og
Vatnsleysustrandarhraunin.
Þau munu runnin frá ýmsum
eldstöðvum undir Sveifluhálsi,
m. a. við Mávahlíðar.
Við Straum er einna nátt-
úrufegurst á leiðinni sunnan af
strönd. Þar eru miklar upp-
sprettur í fjöru, eins og áður
segir.
Kapelluhraun nefnist hraun-
flákinn norðan vegar austur
af Straumi, en heiidarnafn á
hrauni þessu er Bruninn. Það
-fiefhiSt Ný’jfáRfá'úh ''Í Kjklnes-
ingasögu og máldögum forn-
um og mun runnið á fyrstu
öldum íslandsbj'ggðar. Það er
komið upp í um 7 km langri
gossprungu við Undirhlíðar
norðaustur frá Vatnsskarði.
Kapelluhraun dregur nafn af
kape’lu, dálitlu byrgi við
gamla veginn í hrauninu. Við
rannsókn fyrir fáum árum
fannst þar lítið líkneski heil-
agrar Barböru. Á þeim stað
hefur voveiílegur atburð-
ur gerzt fyrir siðaskipti,
en engar öruggar sögur greina
þar frá tíðindum. — Hraunið
hefur steypzt fram af sjávar-
hömrum, en ægir lítt unnið á
því til þessa, af því hve það
er ungt.
Milli Hvaleyrarholts og
Brunans er Hvaleyrarhraun,
fr.emur flatt helluhraun og
mjög ellilegt. Til marks um
aldur þess eru stallar, sem sjór
hefur klappað í hraunið í flæð-
armáli, þar senr heitir Gjögrin.
Þar eru miklar lindir, sprettur
fram vatn 4.3° heitt sumar og
vetur. Trúlegt er, að þar komi
fram vatnið úr Kaldá, sem
hvei'fur í hraunið npp af Hafn-
arfirði, eins og kunnugt er.
Austast í Hvaleyrarhrauni
við vegamót Krisuvikurvegar er
gryfja, sem nefnist Rauðhóll.
Þarna var áður lítið snoturt
eldfjall, eflaust eitt hið
minnsta hér á landi, og er víst
réttar að tala um gíghól. Hann
hefur nú verið numinn burt til
vegagerðar. en gígtappinn
stendur þó eftir í miðju eld-
varpinu, hefur reynzt mokstr-
arvélum of harður undir tönn.
Rauðhóll efi eða raunar var
eldri en Hvaleyrarhraun, því
að það lá utan á honum á alla
vegu, en þunnt moldarlag og
brunnir lyngstönglar finnast á
mótum hóls og hrauns.
Undirlag eldfjallsins var
barnamold, en hún myndast
í stöðuvötnum. Þarna heíur
því verið stöðuvatn endur fyrir
löngu, en undir barnáínoldinni
er ægissandur með skeljabrot-
um, svo að hingað hefur ægir
einhverntíma teygt aúma sína.
Þá hefst Hvaleyrarholt með
fjörumörkum í 33 m hæð. Þetta
er austasti hluti Hafnarfjarð-
argrágrýtisins, en það nær
austur yfir Flamarinn.að Ham-
arskotslæk, sem fellur með ytri
jaðri Hafnarfjarðarhrauns Það
.e,r runnið úr Búrfellijieða Búr-
fellsgig • inn af Helgadal og
greinist að nöfnum 1 Vííils-
staðahraun, Garðahraun,
Gálgahraun og Hafnarfjarðar-
hraun. Líklegt er að Álftanes
hafi verið eyja, áður en Iiafn-
arfjarðarhraun rann og fyllti
sundið milli lands og eyjar.
Hraunsholtslækur, sem fellur
úr Vífilsstaðavatni fylgir norð-
urbrún hraunsins.
Sagan
Urn aldaraðir hafa íslending-
ar lagt leið sína suður með
sjó, þrammað þar eftir götu-
troðningum oft með dráps-
klyfjar í illri færð um, miðjan
vetur á leið í verið og haldið
til baka með mikinn eða. lítinn
afla að vori. Á síðustui öld var
ein ferð suður á nes öðrum
frægari. Haustið 1870 fpr Odd-
ur Vigfús Gíslason prestaskóla-