Þjóðviljinn - 14.08.1960, Qupperneq 6

•S)
ÞJÓÐVILJINN
Sunnudagur.14. ágúst 1960

þlÓÐVILIiNN
• Útgefandl: Samemlngarflokkur alfrýBu — SóslallBtaflokkurlnn -
HitstJó^ar: Magnús KJartansson (áb.), Magnús Torfi ólafsson. Blg-
L urður Ouðmundsson. — FréttarltstJórar: ívar H. Jónsson. Jón
* Bjarnason. — Auglýslngastjóri: Guðgeir Magnússon. — Eltstjóxn.
n afgreiðsia auglýsingar. prentsmlðJa: Skólavörðustlg 19. — Blml
[1 17-500 (5 línur). - Áskrlftarverð kr. 45 6 mán. - Lausasöluv. kr. 3.00.
■ PrentsmiðJa ÞJóðvilJans.

Hefur enga heimild til
samninga við Breta

v-i
að er mikil firra þegar ríkisstjórnin heldur því
fram að ákvörðun hennar um samninga við
Breta sé í samræmi við ályktun Alhirojs frá
5. maí 1959. Ákvörðun Alþingis, þar sem steínan
var mörkuð einhuga, með atkvæðum allra al-
þingismanna, var á þessa leið:
»\ Iþingi ályktar að mótmæla harðlega brotum
4á íslenzkri fiskveiðilöggjöf, sem brezk stjórn-
arvöld hafa efnt til með stöðugum ofbeldisað-
gerðum brezkra herskipa innan íslenzkrar fisk-
veiðilandhelgi, nú nýlega hvað eftir annað jafn-
vel innan fjögurra mílna landhelginnar frá 1952.
Þar sem þvílíkar aðgerðir eru augljósleqa œtlað-
ar til að knýja! Islendinga til undanhalds, lýsir
Alþingi yfvr, að það telur Island eiga ótvíræðan
rétt til 12 mílna fiskveiðilandhelgi. að afla beri
viðurkenningar á rétti þess til landgrunnsins alls,
svo sem- stefnt var að með lögunum um vísinda-
lega verndun fiskimiða landgrunnsins frá 1948.
og að ekki komi til mála minni fiskveiðilandhelgi
en 12 rríílur umhverfis landið.“
jþarna lýsir Alþingi yfir því að tilgangurmn með
hótunum Breta og ofbeldi sé að reyna að knýja
íslendinga til undanhalds, og af því tilefni lýstu
allir alþingismenn yfir því að íslendingar myndu
aldrei beýgja sig fyrir slikum aðferðum heldur
halda fast við rétt sinn og stefnu- Framkvæmd
ríkisstjórnarinnar á þessari ályktun er sú að láta
Breta knýja sig til undanhalds; ákvörðun hennar
um samninga af ótta við ofbeldi Breta gengur
í berhögg við einróma vilja Alþingis. Stefna rík-
isstjórnarinnar er svik við þing og þjóð.
T ályktun Alþingis stendur einnig skýrum orðum
hver sé stefna íslendinga.Núverandi landhelgi
styðst við „ótvírœðan rétt“ og til enn frekari
áherzlu er tekið fram „að ekki komi til mála
minni fiskveiðilandhelgi en 12 mílur frá grunn-
línum umhverfis landið.“ Þarna er ákveðið að
hvergi umhverfis allt land sé heimilt að veita
nokkra undanþágu frá núgildandi landhelgi, eng-
in frávik sem skerða landhelgina eru leyfileg,
hvorki staðbundin né tímabundin. En um hvað
er þá unnt að semja við Breta? Hverskonar samn-
ingar um skerðingu á núgildandi landhelgi væru
svik við einróma ályktun Alþingis.
Jj^ins og bent var á hér í blaðinu í fyrradag hefur
ríkis-fiórnin enga heimild til að víkja hárs-
breidd frá einróma samþykkt allra alþingismanna
fyrir rúmu ári'. Vilji ríkisstjórnin breyta stefn-
unni, verður hún að kalla Albingi saman til auka-
fundar. Henni er ekki heimilt að ganga til neinna
samningaviðræð.na um landhelgi íslands án heim-
ildar Alþingis, og þaðan af síður er henni leyfi-
legt að semja um nokkra skerðingu á 12 mílna
landhelginni. Neiti ríkisstjórhin að kalla. Alþingi.
saman, og gangi hún til samningaviðræðna við
Breta eins og hún hefur boðað, er Ihún að fremja
lögbrot og stjórnarskrárbrot. m.

tnt

Á stöðli í Görðum á Grænlandi.
BJÖRN ÞORSTEINSSON, sagnfræðingur:
„Grœnland er nógu stórt
ofurkapp að gei’a Grænlend-
inga dönskuinaelandi og veldur
t>ar sparsemi nokkru um.. í
Grænlandi er almenn skóla-
^kylda frá 7 til • 14 ára. í
BraUahliö óg Görðum eru
k'rkiurnar .skólaliús og prest-
arnir kennai'ar, og svo mun al-
mennt í Grænlandi, en vafa-
samt mun þó, að ailir séu
læsir og skrifandi þar í landi.
Aður en við hneykslumst
mjög á fákænsku og mennt-
unarskohti Grænlerl linga,
skulum við minnast þess, að
hjá menningai'þióðum þeim,
sem byggia Spán, Ítalíu og
Gr'kkland eru enn í dag millj-
ónir manna, sem engan bók-
staf kunna. Graeniendingar eru
einnig með þeim ósköpum
fæddir að læra grænlenzku í
uppvexti, en það mál er næsta
furðuleg.t og telst til sam-
skeytingamála að því er ég
bezt veit. Igdlo merkir hús,
igd'uko — rúst, igdlussarssuaq
= höll, kastali, igdlorssuaq =
stórt hús, igdlorssualiorpok =
hann reisir stórt hús; igdlors-
sualiortugssarsiumavok =
hann vill finna einhvern, sem
getur reist stórt hús, maníar-
fyrir mig”
Meðal Þátttakenda í ferð Ferðaskrifstofu ríkisins til Eystribyggðar á Grænlandi
sl. sunnudag var Björn Þorsteinsson sagníræðingur
Mun hann segja lesendum Þjóðviljans frá ferðinni í nokkrum greinum næstu
daga — birtist fyrsta greinin í dag. Myndirnar tók höfundur í ferðinni.
Síðastliðinn sunnudag bar
nokkra Islendinga að garði
grænlenzks bcnda, virðulegs
svarthöfða, sem var sæmilega
mæltur á danska tungu. Einn
aðkomumanna spurði m.a.,
hvort hann hefði ekki ferðazt
erlendis. * Bóndi neitaði og
'bætti við nokkuð fastmæltur:
„Grænland er ncgu stórt fyr-
ir mig.“ Svarið rifjaði upp
fyrir mér, að Grænlendingar,
Kalatdlit, eins og þeir heita
á eigin máli, teljast um 30 þús.,
en þeir byggja heilt meg-
inland meira en tvær milljón-
ir km: að flatarmáli, 50 sinn-
um stærra en Danmörk og 20
sinnum stærra en ísland. Það
er um 2650 km. á iengd, eða
viðlíka langt eins og frá !s-
landi til Spánar, og um 1000
km. á breidd, þar sem það er
viðáttumest. Megirhluti þessa
mikla lands er þakinn ísskildi,
en jökullaúst strandlendi er
þó um 314 km: eða rúmlega
þrisvar sinnum stærra en flat-
armá1 alls Islands að jcklum
og vötnum meðtöldum.
GrænVnd. K^D+dlit nuna,
er eitt af elztu löndum jarðar.
Þegar okkur. Lit’u Sunnlend-
ingana, Qsdlunatsiaq, bar á
Sólfaxa vestur af iöklinum og
strandlerdi Eystribvggðar
blpsti við. bóttist ég siá gíg-
vö<n á háfiörum. Þetta revnd-
ist ófróðleg ágizkun. Vötn
voru að vísu hátt á fiöllum á
stöku stað. en á Kalatdlit
n-'na þekkist ekki ne'nn eld-
g!gur. segir rqér Guðmuhdur
Þorlák<’son: þar eru allir e’dar
kulnað'r fyrir hundruð millj-
ónum ára. Landið er hlaðið að
mestu úr gnæsi og granítþ
bergtegundum frá e’zta skeiði
jarðsögunnar, en bar að auki
finnast alls konar bergtegund-
.ir í Kalatdlit nuna sumar eru
hvergi til í veröldinni nema
þar. Hér getur marmara,
málmakol og b’ý. og guð má
vita, hvað felst und'r hjarn-
breiðunni Um langa framtíð
verða Grænlendingar þó varla
hökufeitir af námugreftri; þvi
veldiir hafis og harðindi.
Auðæfi Grænlands eru fólg-
in í hafinu við strendur þess;
þar eru fiskimið meiri en
menn vita og mergð veiðidýra
á landi og ísbreiðum. Græn-
lend ngar eiga Grænland, um
það blandast fáum hugur, en
þeir eru ennþá hvorki nægi-
lega fjölmennir, fjáðir né
menntir til þess að nýta það
og byggja. Fá lönd eru jafn-
storkandi, stórgjöful, tröllauk-
in og miskunnarlaus. Þú geng-
ur 'að bæjarlæknum og tínir
upp silung, vænar ble'kjur,
með berum höndum; það er
fljótlegast. Þú leggur netstubb
í víkina og hann fyllist á
samri stundu, þúsundir sauða
ganga sjálfala á fjalli, en
fimbulvetur bíður á næsta
leiti. ,,Það hlýtur að mega
gera margt í þessu landi, ef
vit og vilji væri fyrir hendi,“
heyri ég ferðafélaga minn
segja. Hér væri eflaist hægt
að leggja. i margs konar stór-
framkvæmdir, en spúrningin
vaknar: Hvaða þióð á að
byggja þetta lar.d og búa í því
í framtíðinni?
Eg kveið því að hitta i
Grænlandi rótslitinn ar:n-
ingjalýð, scm væri hvorki
danskur né græn'enzkur. Mér
var því gleðiefni að finna
þjóðlegt stolt hjá Grænlend-
ingum og lélega dönskukunn-
áttu. Engirn skilii orð mín
svo, að ég telji það bera vott
um menntun og manng Idl að
kunna ekki hina ágætu tungu
Dana. Hitt vissi ég ekki,. að
Danir leggja ekki á það rieitt
nekrarnertik nujorkrautigín-
gíka'uarkrorpat = ástæðan til
þess, að þeir éfu orðnir styggir,
er að mínu áliti sú. að eggin
hafa verið tekin frá þeir.\ r—
Dæmi þessi eru ekki valin af
sérstakri velv'ld i garð græn-
lenzku, en það mun ekkert
áhlaupaverk aö temja mál
þetta við prentsvertu og papp-
ír og skapa skiljanleg nýyrði
öllum þeim framandi hugtök-
um, sem véltækni og hndlegar
menntir flytja árlega til Græn-
landsstranda, Árið 1926 var á-
kveðið með lögurn, að danska
skyldi kennd í grænlenzkum
barnaskó'um, sem hefðu hæf-
um kennurum á að skipa. Á
því herrans ári. sem nú er að
líða, mun dönsku þekk'ng
grænlenzkra kernara í molum,
því að fólk í Görðum lét þau
Ungir Græn’.endingar á rústuin dómkirkjunnar í Görðum. Getum við ekki íagt ungu kynslóð-
inni á Grænlandi lið með því að bjóða nokkrum unglingum ókeýpis menntun á tslandi.
orð falla, að eigi væri að
undra, þótt það talaði ekki
tungum.þar í sveit, kateketinn
þeirra (kennari og prestur)
væri svo illa að sér í þeim
visindum.
Garðár munu eitt mestá
myndarhérað í Grænlandi, og
ég var kateketanum þakklátur
fyrir menntunarskortinn,
grænlenzka höfðingjanna þar
hlýtur að vera álitin fyrir-
myndarmál. Grænlendingar
hafa sjálfir óskað þes-s, að
verða dönskumælandi, af því
að þeir telja, að frumstætt
móðurmál sitt tefji and’egan
þroska þjóðarinnar og ein-
angraði hana, en Danir hafa
verið svifaseinir til þessa;
dönskukennsla kostar peninga,
og málaþekking getur verið
hættuleg menningunni. Danir
eru oft undarlegir í háttum. Á
19. öld töldust íslendingar
löngum 60.000 og 70.000 Þá
gátu Danir tryggt sér auð'ind-
ir íslands með litlum tilkostn-
aði; nokkur hundruð Dan»r
með fáeinar milljónir til ráð-
stöfunar hefðu gert ísland að
ævinlegri hjálendu Danmerk-
ur. En þeir lögðu aldrei fram
teljandi fé til framkvæmda á
íslandi; þeir körpuðu við okk-
ur um pólitík, en við urðum
að gera allt sjálfir, guði sé lof.
Eitt sinn var það mönnum
nqkkuð hitamál í Danmörku,
hvort leyfa ætti útflutning á
olíulömpum til Grænlands.
Sumir töldu, að slík áhöld
mundu eyðileggja menningu
landsmanna; hún væri svo ná-
tengd grútarlampanum. Þetta
eru löngu liðnir dagar, og síð-
ustu tuttugu árin hefur verk-
menning aukizt mjög í Græn-
landi og útvegur eflist þar
óðfluga. Eru um það langar
frásagnir, sem hér verða ekki
raktar. Grænlenzka þjóðin
stendur mitt í fyrstu iðnbylt-
ingu sinni, ef svo mætti að
orði komast; á slíkum tímum
er menn'ngararfi frumstæðra
þjóða hætta búin Það hefði
verið auðvelt verk og er það
jafnvel enn að svipta Græn-
lendinga tungu sinni, leika þá
á sama hátt og íra. En þetta
hefur ekki verið gert í Græn-
landi er menningarþjóð að
komast á legg. í skólum
landsins, kirkjum og útvarpi
er hið talaða orð yfirleitt
grænlenzka, blöð Grænlend-
inga eru að mestu á þjóðtung-
unni og vísir að bókmenntum
er að skjóta upp kolli. Af skilj-
anlegum orsökum verður þess
langt að bíða, að það svari
kostnaði að rita bækur handa
Grænlendingum, en veiði-
mennirnir eru teknir að
stunda landbúnað, stýra vél-
bátum, stofna verkalýðsfélög,
kenna og prédika. Þó mun
þess langt að bíða, að þeir
hafi í fullu tré við hið tröll-
aukna föðurland sitt.
blendÍRgar hafa aldrei
haff neifif drefitinvald
yfir Grænlandi
Árið -1920 töldu Grænlend-
ingar aðeins um 12 þús, 1944
um 20 þús. og 1960 um 30
þúsundir. Þessar tölur gefa dá-
lítið til kynna um þróu'n móla
hjá þessurn nágrönnum okkar
og frændum í v'estri. í sveit-
inni Brattahlíð var okkui' sagt
að byggiu um 150 manns, þar
af um 90 börn innan 14 ára.
Sennilega fjö’gar. Grænlend-
ingum öllum þjóðum hraðar,
■* og menningarlega eru þeir
komnir vfir örðugasta hjallan.
íslenzki leiðangurinn ferðaðist
. einungis um sveitir, en í þorp-
um munu erlendar menntir
Framnald á 10. siðu.
Sunnudagur 14. ágúst 1960 ÞJÓÐVILJINN - (Í j
iSigurður Guðmundsson ljósmyndari sextugur
Sigurður Guðniundsson ljós-
rnyndari er sextugur í dag,
fæddur 14. ágúst 1960 í Tobbu-
koti, þ. e. húsi Þohbjargar
Sveinsdóttur, við Skólavörðu-
stíginn. Foreldrar hans: Svan-
laug Benedktsdóttir frá Skál-
holtskoti í Reykjavík, en ættuð
norðan úr Húnavatnssýslu, og
Guðmundur Sigurðsson klæð-
skeri, ættaður úr Ölvesi.
— Eg hef ekkéít að segja, vil
engin afmælisskrif sagði hann
fyrst, en áður langt leið vorum
við farnir að tala um lífið í
Reykjavík um aldamótin og
hvað S'gurður myndi um fyrstu
ár aldarinnar — og brátt varð
ekki aftur snúið svo Sigurður
varð að halda áfram.
— Eg man það fvrst eftir mér
1 á Skólavörðustíg að slökkt var
á neðri hæðum húsa þar á vor-
in, sagt það væri vegna norskra
sjómanna sem færu um göturn-
ar með slagsmálum. Eg man
líka eftir Frönsurunum sem
gáfu okkur strákunum kexið.
Þar sem KRON er nú var Geys-
ir, þar var kaffihús. Eg man
líka eftir Kjaftaklöpp, sem svo
var kölluð vegna þess að gamlirj
menn úr nágrenninu söfnuðust j
saman á klöppinni og ræddu j
saman og horfðu vestur yfir
bæinn en þá var það lítið byggt
fyrir neðan að fallegt útsýni ’
var vestur yfir og út á sjóinn.l
K’öppin var þar sem „Gosi“ er’
nú, fyrir ofan Bergshús.
— Ólstu upp á fjölmennu
heiiqili?
— Já, í þá daga var siður að
flestar stúlkur sem vildu mennt-
ast voru látnar læra karl-
mannafatasaum, og það voru
oftast um 30 stúlkur á verk-
stæðinu hjá pabba, auk sveina,
margar þeirra í fæði og allir
lærlingarnir líka í fæði svo
heimilið var stórt. Stúlkurnar
voru 3—6 mánuði að læra að
sníða og sauma, — þá þótti sjálf-
sagt að konan gæti saumað fötin
á manninn.
— Mig minni einhverntíma að
þú segðir mér að þú hafir verið
hrakfallabálkur þegar þú varst
strákur?
— Já, ég datt niður stiga og
slasaðist og lá næstum samfleytt
í rúminu í 5 ár eða frá því ég
var 7 ára til 12 ára. Eg fékk
því litla barnaskólamenntun, en
það bjargaði mér að ég lærði
snemma að lesa og las feiknin
öll af bókum meðan ég lá.
— Hvers vegna þurftirðu að
liggja svona lengi?
— Eg var lengst 3 mánuði á
fótum í einu milli þess að ég lá,
því ég fór á skauta og sleða
strax og ég komst á lappir og
slasaði mig þá aftur! Einu sinni
man ég að Helgi Þorkelsson og
annar maður lásu úr Þjóðsögum
Jóns Árnasonar að kvöldlagi.
Þegar ég stóð upp frá borðinu
greip mig allt í einu mikil
hræðsla svo ég velti borðinu og
slasaðist svo að það mátti ekki
hreyfa mig í 3 vikur! Já, og svo
lék ég mér í öllum leikjum við
hækju. Krækti löppinni utan
um hækjuna. Þegar ég svo loks
hætti að nota hana kom í ljós
að ég hafði snúið mig úr liði
á þessu og hafði verið úr liði
svo lengi að þeir töldu of seint
að reyna að gera við það.
— Og þegar þér loks var
batnað?
— Þá átti að fara að mennta
mig. Eg var settur í tíma-
kennslu hjá Jí kobi Smára, sem
var afbragðs kennari. Ilann
taldi að ég mvndi standast próf,
en nokkrum vikum fyrir prófið
var ég í kappi í kafsundi í
Sundlaugunum, festi skárri
löppina í frárennslislokunni og
reif stórt stykki úr' ilinni og
varð að ligaia í bæ’inu. Smari
taldi rétt að ég færi í prófið,
sem ég og gerði — og féll, —
einmitt í þeim námsgreinum
sem sem ég kunni bezt. en fékk
þolanlegt í hinum! Smari bauð
að kenna mér undir próf um
haustið, en ég þáði það ekki
Alnma mín Guðríður í Skál-
holtskoti, en hún hafi fæð:s-
sölu fvrir skólapi'ta, þakkaði
guði fyrir að ég féll oa hætti að
læra!
-—. Hvers .vegna?
— Vegna þess að hún sagði:
Þú getur ekki verið læknit
fullnustu svo ekki megi um
bæta.
— En þú lærðir eitthvað í .
Danmörku?
— Já, þegar ég var búinn rð
læra hjá Carli kom faðir minn
að máli við mig og sagð' að
1 það væri nóg af miðlungslærð-
um handverksmönnum og því
væri bezt að ég færi út til frek-
ara náms, menn yrðu að vera
eitlhvað meira en nafnið. Þá
fór ég á danska fagskó'ann í
Kaupmannahöfn og vann í Dan-
mörku í 2 ár.
— Hvernig líkaði þér þar?
— Það var ágætt að vera á

vegna fötlunarinnar, þú getur
heldur ekki verið prestur af því
þú getur ekki stundað búskap
og lögfræðingur getur þú held-
ur ekki verið, því þig vantar
alveg þær refjar sem til þess
þarf.
— Og þess vegna varðstu ljós-
myndari?
— Þegar ég var 13 ára eign-
aðist ég vandaða ljósmvndavél
þýzka, 6x12. og ég tók myndir
og fremkallaði eins og aðrir
amstörsr, og ætt'ngjar og vinir
töldu mig eitthvert ljósmynda-
séní. eins og alltaf er álit ætt-
ingja um ung'inga sem eiga
ijcsmyndavél og slysast til a'ð
skóla þar Meistararnir sem ég
var hjá voru elveg sæmiiegir,
þeir tóku létt á stóryfirsiónum,
en ætluðu af göflunum að ganga
yfir smáskyssmn! Mér líkaði
ekki vel við samstarfsmennina,
þe'r voru allir e’dri og vildu
því segia mér fvrir. verkum, en
þeir voru góðir félagar. Mér
líkar ágætlega við Dar.i vfivleitt
og á marga vini þar í liósmynd-
arastétt er hafa sýnt mér vin-
áttu og traust.
— Og hvað tók svo við liér
heima?
— Þegar he'rn kom árið 1920
tóku við erfiðir tímar. Þá gat
ég fengið vinnu bjá einum stétt-
tska eina og eina nothæfa I
mynd. Þetta varð til þess að ég j
fór í ljósmyndanám til Carls \
j Ólafssonar, sem var. sérstaklega j
góður Ijósmyndari. Þá varð ég
! var við að honum þótti lítið til j
mín koma og þeirrar kunnáttu j
sem ég átti vfir að ráða. Eitt i
skipti þegar hann var lítilshátt- ;
ar v:ð skál lét hann mig heyra
það að hann heíði búizt við
méiru af , Jjósmyndaséníinu“! ,
Þá skildi ég að foreldrar mínir I
• I
! höfðu látið eitthvað í Ijós er
| gaf honum tilefni til ‘að segja
, þetta. Siðan hef ég hitt fyrir
tugi, ef ekki hundruð slíkra ljós-
myndacénia sem ég var þá, og
hef sama álit á þeim og meistari ^
minn Carl Ólafsson, því brátt;
lærði ég' að þétta er vandasamt
I verk sem aldrei verður lært til'
arbróður minum. Eg á!'i. að
taka. Qg kenna svokallaðar ske'ts-
myndir, og launin áttu að vera
150 kr. á mánuði. Þá kpstaði
fæðið 80—90 kr. á mánuð'. Mér
þótti þetta smánarboð og tók
því ekki %
Þá setti ég niður í Vest-
mannaeyjum og gekk Ijómandi
vel í byrjun, en þá var mikið
um innskriftir, káupmenn gáfu
ávísanir á sig og síðan aðra
kaupmenn, og það reyndist
ómogulcrt að l'fa þar, "þvi þeg-
ar vertíð lauk var ölluni ljós-
myndaviðskiptum lokið.
Síðan gerðist ég ferðaljós-
myndari, tók mvndir af fólki á
ýmsum stöðum á landinu, en
það reyndist ekki fært að lifa
af þessu. Svo gekk maður að
Framhald á Ui siðu