Þjóðviljinn - 01.10.1960, Page 4

é) — ÞJÓÐVILJINN — Laugardagur 1. október 1960
Sýning Waistels í Sýningarsal
Ásmundar við Freyjugötu
ig íólk, sem kann að meta hina
einföldu fullkomnun í formi
góðra leirmuna, hvort heldur
þeir eru til nota eða skrauts.
Þessi hópur fagnar af heilum
huga hinni fágætu sýningu
Waisteis Cooper, sem nú stend-
ur yfir i Sýningarsal Ásmundar
Sveinssonar, Freyjugötu.
Waistel er í hópi fremstu
leirkerasmiða á Vesturlöndum,
og það er skemmtilegt til þess
að vita, að hann skuli einmitt
hafa byrjað sinn leirsmíðafer-
il hér á ísjandi.
Hvað er það, sem hefur gert
Eins og málið Ijáir skáldinu
orð til þess að tjá innlifun
sína, þannig gefur leirinn
pottasmiðnum sveigjanleik
sinn, svo að formið megi vera
hans tjáning. Þessvegna er
ekki hægt að skýra ljóð skálds-
ins með Ieirkrús, né heldur
form kersins í orðum.
Þau áhrif, sem ég varð fyr-
ir, þegar ég horfði og þreiíaði
á steinkrúsum Waistels Cooper,
leggja mér ekki orð á tungu.
Ég get aðeins tekið undir
með japanska leirsmiðnum
Kawai frá Kyoto. Hann
var eitt sinn spurður að
því, hvernig menn gætu þekkt
gott leirker frá slæmu, og hann
svaraði: ,,Með líkamanum“.
Austurlandamönnum er leir-
keraíistin í blóð borin, enda
hafa þeir metið skrautker til
jafns við blóm í 5000 ár ög
.drykkjarskálin verið höndum
þeirra og huga jafn mikilvæg
og maganum tevatnið. Hér á
norðurhveli eru það aftur á
móti fáir, sem skilja list leir-
kersins, eða láta sér yfirleitt
tíl hugar koma að í leirkeri
geti falizt listsköpun. Senni-
lega stafar þetta af því, að Vasi og skálar á sýningu Waistels^
eftir iðnbyltinguna má heita að
að hugmyndum hans um sam-
ræmi forms og efnis. Og leir-
■ inn, ’ sem. lielúr sig upp af
hverfihjólinu milli handa lista-
mannsins, á samsvörun í sjálf-
um honum. Á meðan hrjúf á-
ferð kersins ertir fingur hans
á óendanlegri hringferð um
sjálfa sig, sameinast efni og
andi í formsköpun, sem á ræt-
ur sínar í jarðbundnum faéti
þess og endar óslitna spennu
sína í loftinu ofan við karm-
inn. Hann keypti ékki glerunga
sína í verksmiðju, heldur sló
korn og annan jarðargróður,
brenndi til ösku og blandaði
öskuna öðrum steinefnum.
Hann notaði náttúrleg efni, iit-
uð mikromálmum í eðlilegum
samböndum, sem ein hæfa
«>■
L.jósm.: Þjóðv. A.K.).
öll persónuleg sköpun leirmuna
yrði að víkja fyrir gljáandi,
áferðarlausum leirpúlversvarn-
ingi verksmiðjanna, þar sem
svefnlausar stúlkukindur líma
prentaða pappírsmiða á akk-
orðssteypta óskapnaði. Fyrstu
kynni fslendinga af leirnum,
eftir að þeir gátu leyft sér að
éta úr öðru en trédölium, urðu
því af þessum útlenda gljá-
varningi. En á síðari árum
hafa hér eins og annars staðar
risið upp ieirbrennslur iistiðn-
aðarmanna, og því er hér einn-
þennan skozka málara að slík-
um snillingi leirsins? Var það
kannski alltaf þetta, sem í hon-
um bjó, eða hefði hann ef til
vill getað orðið hvað sem var
með jafngóðum árangri? Því
verður erfitt að svara, en hitt
er víst, að hann hefur tekið
leirkerasmíðina þeim tökum,
sem ein eru vænleg til árang-
urs. Hann byrjaði í jörðu.
Undan rökum sverði gróf hann
mjúkan leir, með eigin hönd-
um. Hann leitaði að efni og
fann það sem í eðli sínu féll
skreytingu
steinleirs.
hins
ævaforna
Við hverja brennsiu vakir
Waistel yfir ofninum sínum í
14—18 klukkustundir og opnar
loftgöt eða brennir viðarlurk-
um, til þess að breyta and-
rúmslofti ofnsins, eftir því sem
við á, þar til brennsjan hefur
náð hámarki sínu við 1320
gráðu hita.
Það er ekki að ástæðulausu,
að mörg merkustu iistasöfn
Evrópu hafa keypt ieirmuni
Waistels, sem dæmi um það
bezta, ,L J.eirkeralist vofra .tima,
Með óvenjulegri listgáfu ,si,nni.
afdráttarlausri gagnrýni og
vísindalegri nákvæmni, hefur
hann skipað sér á bekk meðal
örfárra, útvalinna meistara
leirkerasmiðanna.
Sýningunni lýkur um þessa
helgi og það eru því síðustu
forvöð að sjá þessa fögru og
einstæðu leirmuni.
Á sýningunni eru einnig hús-
gögn, sem Sveinn Kjarval, hús-
gagnaarkitekt hefur teiknað.
Svein þarf ekki að kynna fyrir
Reyk.vikingum. Hann hefu^
þegar.hlotið viðurken.ningu,. ^epi.
einn okkar fremsti listamaður
á sínu sviði. Flestir bæjarbú-
ar hafa daglega fyrir augunum
einhverja hluti, sem gerðir
hafa verið eftir teikningu hans.
Húsgögn þau, sem Sveinn sýn-
ir að þessu sinni, eru gott
dæmi upp á hina næmu til-
finningu hans fyrir að láta efn-
ið halda eiginleikum sínum £
meðíerðinni, og samræma ólík
efni á smekklegan hátt.
Gustiar.
Aðalf undur
Prentsmiðju Þjóðviljans h.f. verður lialdinn í
skrifstofu félagsins Skólavörðustíg 19, laugardaginií
8. október n.k. klukkan 2 e.h.
Dagskrá: Venjuleg aðalfundarstörf.
STJÓRNIN
v_7 Carls tJ'onalanssonar
Kennsla hefst þann 3. oktáber n.k. Get bætt viS
nokkrum nemendum. Upplýsingar veittar alla
virka daga frá klukkan 1—3. —
80 bassa hantionika til sölu.
— heppileg fyrir byrjendur.
KARL JÓNATANSSON,
Hofteigi 18 — Sími 34579,
ÍSLENZK TUNGA
Ritstjóri: Árni Böðvarsson.
121. þáttur 1. október 1960
Lanc’frœðíheiti á íslenzku
Stöðugt berast okkur íregnir
um útvarp og blöð utan úr
heimi, þar sem sagt er frá
atburðum á hinum fjarlægustu
stöðum. Marga þessa staði höf-
um við aldrei áður heyrt
nefnda á nafn; þau koma úr
margvíslegustu tungum, en
ílest þeirra heyrum við fyrst
i fréttum þýddum eða endur-
sögðum úr ensku.
íslenzkum fréttamönnum hef-
ur því löngum hætt til að nota
enskar myndir paínanna, er
venjulega fara verr í íslenzku
en aðrar. Þó hefur mönnum
nú í seinni tíð aukizt dirfska
með að staísetja slík nöfn
meira og minni eftir ísienzk-
um íramburði. Dæmi þess er
m.a. landsheitið Kongó, en á
ensku er það ritað Congo. Önn-
ur landfræðiheiti hafa komið
ný undanfarið, svo sem Malí
;(ríkjasamband), Ghana o.fl.
Einn þáttur slíkra ókenni-
legra orða sem skera verður
úr um íslenzkan rithátt á eru
rússnesk nöín, en um stafsetn-
ingu þeirra í íslenzku hefur
ríkt hinn mesti glundroði.
Rússar nota sérstakt stafróf
sem er Jagað eftir þeirra máli,
og má til dæmis nefna að í því
eru sjö mismunandi s-hljóð,
sem hvert hefur sinn sérstaka
bókstaf í ritmáli þeirra. En í
íslenzku höfum við aðeins tvo
stafi til að tákna s-hljóð, það
er s og z. Það sem á vantar
verðum við því að stafsetja
með einhverjum stafasambönd-
um, eins og sj, zj, ts, tsj og
þess háttar, því að ekki er
unnt að rita nöfn úr sh'kum
málum með sama hætti og
þjóðin gerir er notar þau. Til
dæmis má taka nafnið Tsjaj-
kovskíj, heiti tónskáldsins.
Þessi ritháttur er sá sem helzt
leiðir íslending í átt til rétts
framburðar og fellur því bezt
við okkar tungu. En í öðr-
um málum er þetta nafn ritað
með öðrum hætti, í ensku
Chaikovsky, þýzku Tschai-
kowskij, sænsku Tjajkovskij,
norsku Tsjaikovskij — a.m.k.
venjulega nú orðið. Nafn for-
sætisráðherra Sovétríkjanna
er oft í blöðum hér ritað
Krúsjev, og, er einföldunin þá
orðin nokkuð mikil. Norður-
Jandabúar margir rita Hrust-
jov, enskumælandi menn
gjarnan Kruchev, Þjóðverj-
ar Chruschtschow, og þannig
mætti lengi telja. Fyrir íslend-
ing er vill halda sér við heitið
á Irummálinu, eftir því sem
stafróf íslenzkrar tungu leyfir,
er ritháttur eins og Khrúst-
sjov eðlilegur.
Þetta vandamál snertir að
sjálfsögðu langtum fleiri nöfn
en rússnesk, þótt ég tæki sér-
staklega dæmi um þau, af því
að ég er kunnugastur vandan-
um i sambandi við þau. Sami
vandinn er um nöfn úr arab-
ísku; þar hefur ýmist verið
notuð frönsk eða ensk umrit-
un, og ef til vill fleiri gerðir.
Kínversk nöfn hafa verið mjög
á reiki í islenzkum ritum. Um
önnur fjarskyld mál má svipað
segja. Um játhátt grískra nafna
má þó oftast fara eftir gam-
alji hefð, því að venjulega
mun mega finna samsvaranir
t.d. hjá Sveinbirni Egilssyni
um rithátt þeirra. En þegar
um er að ræða nöfn úr málum
sem rituð eru latinuletri eins
og íslenzka, er auðvitað sjálf-
sagt að halda rithætti frum-
málsins, jafnvel þó að sleppa
þurfi ' .einstaka ókennilegu
merki við suma stafi sökum
íátæklegra ieturbirgða prent-
smiðju, svo sem eins og þegar
útlendingar prenta d í staðinn
fyrir ð í íslenzkum orðum.
Annars er umritun erlendra
nafna almennt víðtækara efni
en s,vo að því verði gerð nokk-
ur skil í stuttri grein, og skal
það ekki rætt hér frekar nú.
Aðeins skal á það minnt að
íslenzkar kennslubækur í
landafræði hafa hingað til verið
næsta ilia unnar af þessu
leyti, en þess ætti að mega
vænta að íslenzka kortabókin
sem nú mun vera í undirbún-
ingi, komi með viðhlitandi og
islenzkulega lausn á þessu
máli, því að varla þarf að
óttast það að sérfræðingar
þeir sem opinberir aðilar
kveðja til slíks verks lcastr
svo höndunum til þess að til
engra bóta sé frá útlendum
bókum er hingað tii hafa ver-
ið notaðar.
En fleira þarf athugunar við
en ritháttur í sambandi við út-
lend landfræðiheiti, svo sem
myndun lýsingarorða af þeim.
Algengasta ending slíkra lýs-
ingarorða er nú -iskur eða
-skur: japanskur af Japan,
portúgalskur af Portúgal, arg-
entínskur af Argentina, ítalsk-
ur af Ítaiía o.s.frv. Nú finnst
flestum kanadiskur eðlilegt
lýsingarorð af Kanada (og við
erum alveg hættir að rita
Canada eftir enskri venju). Af
Kongó er dregið kongóskur,
af Kórea kóreskur (kórversk-
ur hefur líka verið notað og
er í samræmi við þjóðarheitið
Kórverjar, sbr. Kinverjar), af
Ghana er eðlilegt ghaniskur,
af Katanga katangiskur, af
Asía asískur (en asíatiskur er
að sjálfsögðu engin íslenzkun
orðsins), af Ameríka amerísk-
ur og af Afríka afrLskur, Hér
má minna á að endingin -ansk-
ur er ekki í sambandi við ís-
lenzka málvenju, nema heitið
sjálft endi á an (sbr. japansk-
ur af Japan), og ekki heldur
endingin -anar um íbúa lands-
ins eða álfunnar. Hóti nær
væri -ánskur og -ánar, sbr
Indíánar (af Ind'a) og indí-
ánskur, t.d. Ameríkáni og am-
eríkánskur. En allt hjal um
slíkt er raunar hégómi, þegar
við höfum jaíngóða lýsingar-
orðsendingu og -(ijskur og
getum við kallað íbúa -menn
eftir heiti svæðisins: Ghana-
menn, Kongómenn, Ameríku-
menn, o.s.frv. Látum svo þetta
nægja að sinni.