Þjóðviljinn - 12.10.1960, Page 4

4) — ÞJÓÐVILJINN — Miðvikudagur 12. október 1960
>
1
Athugasemdir viS miSvikudagsgrein
Miðvikudaginn 28. f.m. birt-
ist í Tímanum greinarkorn
um islenzkan framburð eftir
Ævar R. Kvaran leikara.
Nefnist greinin Mælt mál.
Telur höfundur óreiðu ríkja
í framburðarmálum okkar og
átelur í því sambandi skóla-
ana og islenzka málvísinda-
menn. Kemur hér fram áhugi
leikarans á mæltu máli, og
er grein hans að því leyti
lofsverð. Á hinn bóginn virð-
ist hann ekki hafa hirt um
að afla sér nauðsynlegrar
þekkingar á máli því, er hann
tók til meðferðar, enda er
greinin gloppótt og gefur
ranga hugmynd um skerf
skólanna og ýmissa annarra
til framburðarmálanna. Skulu
því hér gerðar nokkrar at-
hugasemdir.
Leikarinn virðist gera ráð
fyrir að fagur framburður sé
ekki kenndur „í einum ein-
asta skóla á íslamdi.“ (Leik-
listarskólar ekki undanskild-
ir!) Hér er mikið fullyrt, og
maður skyldi ætla, að grein-
arhöfundur hafi náin kynni
af starfi skólanna. Ekkert í
grein hans bendir þó til þess.
Þvert á móti virðist forsenda
þessarar staðhæfingar vera
sú ein, að Ævari hafi ekki
verið kenndur framburður, þá
' er hann var í skóla endur
fyrir löngu.
Eg skal fúslega játa, að ég
geri ráð fyrir, að sumir kenn-
arar sinni framburðarkennslu
of litið. Hinu er tilgangslaust
að neita, að mikil framburð-
arkenns’a fer fram í öllum
barnaskólum í sambandi við
venjulegt lestrarnám.. Hvert
barn, sem lærir að lesa skýrt
og greinilega með. þe:m f-rarn-
burði, sem íslenzk alþýða hef
ur varðveitt um aldir, hefur
notið tilsagnar í fögrum
framburði, svo framarlega
sem íslenzk tunga má kallast
fögur. Þetta er aðalatriði
málsms þótt hinu megi ekki
gleyma, að lítils háttar mun-
ur er á framburði f.ólks eftir
landshiutum og að sum fram-
burðarafbrigði eru óæskileg,
jafnvel röng. Er þá einkum
um að ræða hljóðvilluna
(flámælið). Hafa kennarar
löngum strítt við þennan
hv’mleiða málgalla, einkum í
stafsetningarkennslunni, en
hin síðari ár hefur við'eitni
kennara beinzt meira og
meira sð þvi að le’ðrétta
framburðinn, þvi að revnsla
hefur sýnt, að það er kleift,
ef rétt er að unnið. Skal nú
vikið að þessu nokkru nánar.
lEftir að dr. Björn Guð-
finnsson hafði lokið fram-
þurðarrannsóknum sínum
hafði hann námskeið í hljóð-
fræði og framburðarkennslu
fyrir barnakennara í Reykja-
vík. Námskeið þetta var mjög
vel sótt og hafði mikil áhrif.
Hófust a.m.k. sumir skólar í
Reykjavík þegar handa um
útrýmingu flámælis með
sk'pulegri aðgerðum en áður.
Veit ég um svipaða starfsemi
víðar, t.d. við Barnaskóia Ak-
ureyrar. 1 Laugarnesskólan-
um í Reykjavík hafa um
margra ára skeið öll 9 ára
börn verið hljóðkönnuð og
þeim þeirra, sem hljóðvillt
hafa reynzt, kenndur réttur
framburður, en einnig haft
eftirlit með 10, 11 og 12 ára
börnum sem alast upp við
flámæli i heimahúsum. Hefur
mikill árangur orðið af þessu
starfi, og almennt mun flá-
mælið nú talið á undanhaldi,
en á því vantar þó nákvaema
rannsókn. 1 nýrri námsskrá,
sem menntamálaráðuneytið
gefur út, er kennurum fjTÍr-
skipað að leiðrétta hljóðvillu
ef þörf gerist, enn fremur eru
þar auknar kröfur um talæf-
ingar og framsögn, ,
En víkjum nú að annarri
samræmingu framburðar. Á
árinu 1955 lét fræðslumála-
stjórnln taka saman reglur
um íslenzkan framburð. Unnu
málfræðingar að samningu
þeirra i samráði við Heim-
spekideild Háskólans. Hér er
ekki hægt að birta þær regl-
ur í heild né rekja til hlítar,
en eftirfarandi meginatriði
mætti nefna:
2. grein .h.ljóðar svo:
Rangiir framburður er
hljóðvilla (flámæli) og skal
vinna á móti henni af aleflL
3. grein: Réttur telst ann-
ar framburður íslenzkur, þó
að mismunandi sé eftir hér-
uðum, enda sé hann vandað-
ur og eðlilegur.
4. grein: Meðal þeirra fyr-
irbrigða, sem teljast til rétts
framburðar, sbr. 3. gr., eru
sum æskilegri en önnur:
a) Harðmæli hljóðanna p,
t, k, á eftir löngum sérhljóð-
um er æskilegra. en linmæli.
b) Æskijegri framburður er
hv en ky i upphafi orða, þar
sem svo á að vera samkvæmt
venjum og uppruna málsins.
Þessar greinar, sem hér
voru tilfærðar, miða i sömu
átt og tillögur Bjöms Guð-
finnssonar um samræmingu
framburðar, þótt hér sé,
skemmra gengið. Eigi að síð-
ur er hér grundvöllur, sem
byggja má málvöndunarstarf-
semi á. Skiptir þá auðvitað
meginmáli, að allir þeir, sem
aðstöðu hafa til að móta
framburð almennings leggist
á eitt.
Ef breyta skal framburði
fólks, er áreiðanlega bezt, að
það sé gert á unga aldri.
Þetta kemur því í hlut barna-
kennara, svo að þeir verða
að hafa alltrausta undirstöðu-
þekkingu á íslenzkum fram-
burði.
1 Heimspekideild Háskóla
Islands (íslenzkudeild) er
hljóðfræði (fonetik) sérstök
grein, sem stúdentar taka
próf í. Svo er og í Kenn-
araskólanum, og eru kennara-
nemar látnir æfa harðmælis-
framburð og hv-framburð auk
réttmælisframburðar og
ganga undir framburðarpróf.
Hefur nú verulegur hluti
bæði eldri og yngri kennara
í landinu sæmilegan grund-
völl til að byggja framburðar-
kennslu á.
En hyggjum nú aftur að
áðurnefndri Tímagrein. Á
einum stað víkur Æ.R.K. að
erlendum stúdentum, er vilja
læra íslenzku, og segir svo:
„Það er satt að segja ekki
efnilegt fyrir erlendan stúd-
ent, sem kemur hingað til Is-
lands til þess að læra að tala
málið. Af kennslubókum í ís-
lenzku fyrir útlendinga er
tæplega um annað að ræða
en bók dr. Stefáns Einarsson-
ar annarsvegar og hinsvegar
bók Sigfúsar Blöndals bóka-
varðar. 'En guð hjálpi þeim
stúdent, sem ætlar að notfæra
sér báðar bækurnar, því að
þá Stefán og Sigfús greinir á
um aðalatriði þessa máls.
Hefur hvor sinn framburð.
Er þetta gott dæmi um ó-
samræmið og óreiðuna, sem
ríkir i þessum efnum á ís-
landi.“
Hér er sýnilega verið að
reyna að tala stritt. Og þetta
hefðu verið orð í tíma töluð
fyrir rúmum áratug. En seint
á 5. tug þessarar aldar var
hafizt handa um að bæta úr
þessu., Var það gert með út-
gáfu linguaphone-námskeiðs í
islenzku, sem nú er fáanlegt
hér og hefur raunar verið um
nokkurra ára skeið. Þetta eru
16 hljómplötur með íslenzk-
um texta, sem lesinn er með
samræmdum framburði sam-
kvæmt framburðartillögum
Björns Guðfinnssonar, og
æfði hann lesarana. Er
textinn prentaður í 'meðfylgj-
andi kennslubók.
Þetta var hið þárfasta
framtak, og þeir sem að því
stóðu eiga meiri þakkir skild-
ar en svo, að maklegt sé að
að láta eins og ekkert hafi
gerzt. Og í annan stað má
geta þess, að Háskóli Islands
hefur í mörg ár haldið uppi
kennslu í íslenzku fyrir er-
lenda stúdenta og valið til
þess hina hæfustu menn.
Þeir, sem kynnu að vOja
breyta framburði sínum til
samræmis við tillögur mál-
fræðinga, ættu ekki að gera
vþað- án tÚsá'gnarsérffóðs
manns. Af hv-framburði eru
til ýmis afbrigði misfögur.
Við heyrum stundum hv í
orðum eins og hver borið
fram með sterkum ú-keim,
svo að jafnvel nálgast enskt
w. Þessa afkáraskapar gætir
einkum í framburði þeirra,
sem hafa verið að reyna að
temja sér hv-framburð, en
ekki notið réttrar tilsagnar.
Loks vil ég endurtaka, að
fagur má framburður svo að-
eins kallast, að hann sé
skýr, eðlilegur og tilgerðar-
laus, áherzlur séu réttar og
málhreimur íslenzkur, þ.e.a.s.
alþýðumál eins og það gerist
bezt. Til þess hafa íslenzkir
málfræðingar löngum sótt í
leit sinni að réttmæli í víð-
tækri merkingu.
Óskar Halldórsson.
Tromp-kastþröng hefur ávallt
verið eitt ai eríiðustu við-
íangsefnum bridge-sérfræð-
inga og ekki sízt vegna þess
hve erfitt, er að uppgötva hana
. og verjast henni.
í eftirfarandi spili sjáið þið
kunnan stórmeistara útf æra.
þennan óvenjulega spilamáta.
Norður og suður voru á hættu
og suður gaf.
S: A-K-9
H: A-10-9-4
T: 10-6-5
L: A-K-D
S: 8-6-4-3
H: D-3
T: A-K-D-9-3-2
L: 5
N
S: 5
H: K-G-8-7-5-2
T: 7
L: G-9-7-4-3
S: D-G-10-7-2
H: 6
T: G-8-4
L: 10-8-6-2
Vestur opnaði á einum tígli,
norður doblaði, austur sagði
eitt hjarta, suður einn spaða,
norður þrjá spaða og suður
fjóra. Útspil vesturs var tígul-
kóngur. Hann tók síðan ás og
S: ekkert
H: 10-9-4
T: ekkert
L: A-K-D
drottningu í tíglí og lét síðan
út hjartadrottningu. Suður tók
með ásnum og spilaði fjárum
sinnum trompi Er hann Spi'íaði
fjórða trompinu yar staðai. eft-
irfarandi:
S: 8
H: 3
T: 9-3-2
L: 5
N
V A S
S: ekkert
H: K-G
T: ekkert
L: G-9-7-4
S: D-2 ,
H: ekkert
T: ekkert
L: 10-8-6-2
Sólknúinn bíll
Bíll franitíðarinnar verður sólknúinn,
segir Dani nokkur, og til að sanna
það hefur hann siníðað á skrjóðinn sinn útbúnað sem breytir
sólarorkunni í rafmagn og lætur það síðan knýja bílinn. Platan
yfir bilþakinu er sólarrafhlaða sem framleiðir 100 vatta straum.
Ekki nægir hann þó til að knýja bílinn, heldur verður fyrst að
hlaða rafgeymi, og á straumnum frá honuin er hægt að aka
bilnum nokkurn spöl.
Ef austur .fleygir- dau.fi., eru
þrír hæstu í laufi .teknjr o-g. þá.
stendUr laultían og trompið en
hendi hann hjarta spilar suður
sig inn á lauf i borði og fríar
hjartað með Því að frompa
annað þeirra. Það er af, þassu
tromp-mómenti, sem tromp-
kastþröngin dregur naín sitt.
Nú skulum við aðeins athuga
vörnina. Við nána athugun sjá-
um við brátt að hælti vestur
við tíguhnn eítir að hafa tekið
einn eða tvo slagú i honum
getur suður ekki unnið spi’ið.
Hugsum okkur að vestur spili
hjarta í þriðja slag, þú verður
suður til þess að koma austri
í kastþröng að gefa vestri tíg'-
ul.slaginn en hefur þá um leið
tapað spilinu þar eð hann verð-
ur að nota síðasta trompið til
að trompa: annað hvort tígul
eða hjarta. Þá nægir austri að
halda hæst.a hjartanu og gos-
anum fjórða í laufi. H,itt er
svo annað mál að það j>arf
sannan stórmeistara . í, sæti
vesturs til að sjá það, að e-kki
má taka alla tígulslagina
strax, ef foana á sögninni.