Þjóðviljinn - 18.02.1961, Blaðsíða 7

Ö; — ÞJÓÐVILJINN Laúgardágtir 1*8. íebruái1'' iéSSÍ —
Útgofandi: Sameiningarflokkur alþýðu -- Sósíali-staflokkurinn. —
RÍtstjÖrar: Mágnús KJártánsson (áb.). Magnús Torfi Ölafsson, Síg-
urfíur Guðmundsspn. . ;Préttaritptjórar- ívar H. Jónsson. Jón
B.iarnason. — Augiýsíngastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórh.
afgreiðsla. auglýsingar. prentsmiðja: Skólavörðustíg 19. — Sími
17-500 (5 línur). - Askriftarverð kr. 45 á mán. - Lausasöluv. kr. 3.00.
Prentsmiöja Þjóðviljans.
TC'kkert skelfir stjórnarvöldin jafn mikið og frjáls sam- |||j
■*-J tök almennings, er fólk binzt samtökum um að H§
hrinda í framkvæmd hugsjónamálum sínum eða af- |§
stýra óþurftarverkum. Slík samtök nefnast lýðræði og H§
hrjá að sjálfsögðu sérsta'klega 'þá menn sem vilja einir f||
iáða og sitja yfir hlut samlanda sinna. Á hreinskilinni =
stund lýsti Morgunblaðið því fyrir nokkru að þesshátt- g
ar félög væru „samtök fífla einna“ og samþykktir =!
þeirra hvorki birtingarhæfar né umtalsverðar nema til |j|
háðungar. Sú hreinskilni varð mörgum lærdómsrík og §§§
sýndi vel að allt tal Morgunblaðsins um lýðræði var §§j
skrum og skjall; sá lýður sem blaðið átti við voru ráð- m
herrarnir í stjórnarráðinu. Engu að síður hefur Morg- §§§§
unblaðið orðið að þola það að samtök almennings hafa j§|
gerzt æ íhlutunarsamari að undanförnu um flesta m
bætti þjóðmála, jafnt efnahagsmál sem sjálfstæðismál; §§i
alþingi götunnar hefur gert samþykktir sínar og fylg- ||j
ír þeim eftir, þegar alþingi við Austurvöll bregzt. §§§
¥ andhelgismálið er glöggt dæmi þess hvers samtök |j
almennings eru megnug þegar þau eru nógu víð- §|j
tæk og einbeitt. Það fór ekki fram hjá nokkrum lands- f§|
manni í fyrra að ráðherrarnir höfðu ákveðið að semja §j§
% ið Breta og afhenda þeim dýrmæt íslenzk landsrétt- |j§
indi. Forustumenn stjórnarflokkanna sögðu þetta ber- ===
um orðum í ræðum og það gat að lesa í fjölmörgum mj
greinum í stjórnarblöðunum. Augljóst var að forustu- jj§§
mennirnir voru búnir að gleyma því að fólkið í land- m
inu gæti átt vilja og fylgt honum eftir. En gleymska jjg
þeirra leiðréttist á skömmum tíma. Þegar samninga- g
rnakkið við Breta hófst reis almenningur upp til hinna ig
eftirminnilegustu mótmælaaðgerða hér I Reykjavík á =
vegum fjöldasamtaka, eins og Alþýðusarnbands íslands j|
og Samtaka 'hernámsandstæðinga. Úti um allt land voru |||
haldnir fundir og stjórnarvöldunum sagt skýrum orðum m
að almenningur myndi ekki þola nein svik í landhelg- §§§
ismálinu; víða hófust almennar undirskriftir sem sönn- g§
liðu að svo til hver einasti atkvæðisbær íslendingur §§§
var andvígur samningum við Breta. Trúnaðarmenn g
stjórnarflokkanna um land allt hringdu til leiðtoga m
sinna og grátbændu þá að láta af áformum sínum; gjj
samningar við Breta myndu jafngilda pólitísku sjálfs- g
rnorði. Og ráðherrarnir koðnuðu niður í valdastólum jjgj
sínum; á örskömmum tíma hljóðnuðu þau steigurlátu j=§
ummæli þeirra að sjálfsagt væri að semja við Breta; j§§
Cig nú um margra mánacSa skeið hefur ekki heyrzt orð m
um landhelgismálið í stjórnarblöðunum, en ókyrr𠧧§
brezkra valdamanna hefur farið dagvaxandi að undan- m
íörnu. §§jj
I^nginn skyldi þó ætla að landhelgismálið sé úr hættu. |§
^ Ráðherrarnir munu enn gera sér vonir um að al- jjjj
rnenningur þreytist og árvekni hans dofni. Enn þarf m
að hafa fyllstu gát á stjórnarvöldunum og taka í =
taumana svo um muni þegar vart verður nýrra tilburða jj§j
til undanhalds. Hitt er jafnljóst að unnt er að tryggja |§j
íullan sigur íslendinga í landhelgismálinu með nægi-fg|
lega traustum og ötulum samtökum — nægilega virku |j|
lýðræði — þótt undanhaldsmenn hafi um skeið leigu- jjjj
samninga um stjórnarráðið og alþingishúsið. Og þetta=p
h ekki við um landhelgismálið eitt; það á við um öll j§§
önnur stórmál, baráttuna fyrir kjörum og réttindum al- |§
þýðu manna, baráttuna fyrir hlutleysi og sjálfstæði |=j
íslands. Til þess þarf aðeins að tryggja það að lýðræði jp§
sé annað og meira en form og skrautblóm í brodd-
borgaraveizlum; til þess þarf almenningur í landinu §j|
að vera reiðubúinn til þess að leggja á sig þá baráttu jg
sem fylgir því er frjálsir menn vilja stjórna málum j§|
gínum sjálfir. — m. §§
Það er fagnaðarefni öllum
listunnendum og þeir eru ef-
laust þakklátir Menntamála-
ráði fyrir hinar tíðu yfirlits-
sýningar íslenzkra listamanna
í Listasafni ríkisins. Fyrir þá,
sem reyna að fylgjast með
þróun íslenzkrar listar, ’eru
þær ómetanlegar, þvi hér fá
menn glöggt yfirlit yfir þró-
unarferil hinna einstöku lista-
manna. Verk þeirra dreifast.
á langri ævi út um allar jarð-
ir, en hér er úrvali þeirra safn-
að saman um stutta stund, en
dreifist síðan aftur til eigenda
sinna, safna og einstaklinga,
og sumt af því kemur ef til
vill aldrei aftur fyrir almenn-
ingssjónir. Það ætti að vera
þarflaust að minna menn á,
að notfæra sér slík tækifæri,
þegar þau gefast.
Eg iiélt því einhvern tíma
fram, að menn hinna þögulu
lista yrðu málstirðir og ættu
erftt með að setja hugsanir
sínar fram í orðum vegna
þess, að hugur þeirra beinist
allur að starfi, sem ekki út-
heimtir rökræna hugsun. Rök-
fræðileg hugsun verður ekki
til fyrr en hún er komin í
búning orðanna. Siðan hef ég
} ó farið að efast um sann-
leiksgildi þessa, því margir
af listamönnum okkar efg
svo prýði’ega ritfærir. En
þessi kenning á þó við um
Gunnlaug Blöndal, því ihann
er maður fðskiptinn og orð-
fár, næslum fálátur við
fyrstu kynni. Allt sem hann
hefur að segja, setur hann
skörulega fram á léreftið með
sterkum litum, þróttmiklum

Fiskaðgerð, málað 1939. — (Ljósm.: Þjóðv., Ari Kárason).
Frönsk dansmær, málað 1925.
Laugardagur 18. ,febrúar 1961, — ÞJÓÐVILJINN — (7
formum og ákveðnum línum.
Gunnlaugur hefur sérstöðu
meðal íslenzkra listamanna. að
því leyti, að hann fann
snemma þann stíl, sem hent-
aði slrapgerð hans og fyrir- ,
ætlunum. Aðrir eru alla ævi
að þreifa fyrir sér og finna
ef til vill aldrei sjálfa sig.
Aðrir halda því fram, að
hvert myndarefni útheimti
sinn sérstaka stíl, að ekki sé
hægt að nota sama stíl við
hvert viðfangsefni. Annar
megingalli á landslagsmynd-
um hans fitmst mér eá, hvað
þær eru veikar í samstillingu
lína og forms; litasamstilling-
Gunnlaugur hefur alltaf ver-
ið sjálfum sér samkvæmur og
haldið sínu beina striki; og
sjái maður mynd eftir hann,
er maður heldur ekki í nein-
um vafa hver höfundurinn er.
■Samtíðarmenn hans og hon-
um eldri hafa lagt meginá-
herzlu á íslenzkt landslag,
hann aftur á móti á manna-
myndir. Hinn heiti, sterki
stV.l hans virðist falla vel.að
mannamyndum, andlitsmynd-
in bregst honum aldrei, svo
heit og sterk sem hún er. Ég
undanskil þó tvær af lands-
lagsmyrdunum á þessari sýn-
ingu. Bát á Siglufirði (40) og
Kvöldmynd frá Sviþjóð (62),
sem báðar hafa tekist vel hvað
byggingu og andrúmsloft
snertir.
Ég thef lagí nokkra áherzlu
á einhæfni stíls Gunnlaugs
Blöndals, en hér er þó und-
antekning, sem gladdi mig
það er ákaflega barnalegt af
einum listamanni að gagnrýna
annan, og það sem hér er
sagt er aðeins mín persónu-
lega skoðun, sem ekki hefur
méira gildi en hvers annars.
Og sízt. af öllu getur sá dæmt,
sem sér allar hliðar hlutanna.
Hinn óskilgreinanlegi kjarni,
sem kallast list, er sá sami
um allar aldir, hvað sem stil
og stefnum líður.
Það væri ástæða til að
skrifa langt. mál um andlits-
mynídir Gunnlaugs. Ég nefni
aðeins af handahófi mynd-
imar af Einari Benediktssyni,
Boga Ólafssyni, Benedikt
Sveinssyni, Tómasi Guð-
mundssyni, Magnúsi Kjaran,
Halldóri Hansen cg Bjarna
Þorst'einssyni. Slíkar myndir
hafa ómetanlegt gildi fyrir
framtíðina. Ilvað mundu menn
nú á tímum ekki vilja gefa
fyrir verulega góða mynd af
Jónasi Hallgrímssyni, málaða
eða mótaða? Gunnlaugur
Blöndal og Ríkarður Jónsson
hafa margt gott gert í þeim
efnum, hvor á sínu sviði.
Gallinn er að tilviljun ein
um, fögrum konum, kyrra-
lífsmyndum, blómum og fyr-
irsætum mismunandi mikið
klæddum. En þegar kemur að
landslagsmyndum, finnst. mér
annað verða uppi á teningn-
um. Hinir þéttu, ógagnsæju
litir eiga lítið skylt við okkar
tæra loft. Auðvitað segja ab-
straktistar, að hver mynd. sé
heimur út af fyrir sig og hlýði
aðeins sínu eigin lögmáli, en
ekki lögmáli nát.túrunnar.
mjög mikið, en það er mynd-
in Frönsk dansmær (31). Hér
er svo mi'kil mýkt og unaður
í formi, línum og litum, að
ótrúlegt má teljast að lista-
maðurinn hafi náð slíkum
löfrum í aðeins einni mynd.
Þessi mynd er máluð 1925,
en upp frá því virðist Gunn-
laugur hafa einbeitt sér að
þeim stíl, sem hann hefur til-
einkað sér síðan.
Ég vil taka það fram, að
ræður liverjir verða „ódauð-
legir“ gerðir á þennan hátt.
En þarf það að vera? Gæti
það ekki verið verkefni fyrir
Menntamálaráð, að láta gera
góðar og sannar myndir af
samtíðarmönnum okkar, eink-
um ástsælustu skáldunum og
öðrum andans mönnum, sem
framtiðinni léki mest. forvitni
á að vita hvernig litið hafa
út í lifenda lífi? En þetta
þyrfti að gerast áður en élli
wm.
khH
K;Xjv:-X->»SsV>X;
ilRi
11111111
. .• ■ .. ■
'fSíí'g

áv'.W-þ;
(Ljcsm,: Þjóðviljinn, Ari Kárason)
Bátur á Siglufirði, málað 1939,
og hrörnun setja mark sitt á
svip þeirra.
Yngri listamenn okkar líta
ef lil vi’l mismunandi augum
á list Gunnlaugs Blöndals, en
ég vil segja, að það yrði stórt
skarð fyrir skildi, ef verk
hans væri þurrkað út úr ís-
lenzkri listasögu, einmitt,
vegna sérkenna hans og sterka
persónuleika. Hann hefur
auðgað iist okkar og aukið
við fjö’breytni hennar með
því að vera öðruvísi en allir
aðrir. Blagnús Á. Árnason.
HKBaSHaaMaaiaBHKSaMiaB*«a«*HB*KIÍHSSaH«BiaHHBIHEaHaHaBBKMHHaEa ÍBBEBaKS!HHEaS!EHHBHB*BS!8jaBBEHH,aEaHHH«0HM»*«KHHB*aHB!HBK*«MHHaHEaaaHaaa!SK*S!m3!EnHSHHHBaSÍ
■
a
■
sa
sa
n
H
n
H
■
■
■
m
12
m
H
■
a
H
H
H
H
H
H
E1
H
H
H
H
H
H
tsí
m
ö
■
m
u
sa
Et
E3
H
Rt
H
m
m
a
H
M
m
m
m
m
m
m
m
n
ÍSLENZK TUNGA
Ritstjóri: Árni Böðvarsson.
137. þáttur 18. febrúar 1961
1 manr.ilegu samfélagi ber
hver einstaklingur sitt á-
kveðna nafn, enda er réttur
til nafns talinn meðal mann-
réttinda í mannréttindaskrá
Sameinuðu þjcðanna, ef ég
man rétt. Hjá flestum þjóðum
tíðkast að fleiri en .einn mað-
ur geti borið sama heiti, og
eru þeir þá kallaðir nafnar
eða nöfnur, alrafnar eða al-
nöfnur, ef bæði fornafn og
•eftirnafn eru eins. Við fylgj-
um sem sé þeim sið að hver
einstakli.ngur ber að minnsta
kosti tvö nöfn, fornafn
(skírnarnafn) og eftirnafm
(föðurnafn eða ættarnafn).
Frá grárri forneskju hefur
verið siður flestra forfeðra
okkar að kenna sig við feður
‘sína, en hinn siðurinn 'i eft-
irnöfnum, ættarnafnasiðurinn,
er kominn ,frá útlöndum. Ekki
er mér kunnugt um það
hversu mikill hluti ísler.izku
þjóðarinnar ber ættarnafn, en
mikill meirihluti fylgir tvi-
.mælalaust hinum siðnum, að
kenna sig við föður sinn, og
er það vel. Þó að þeim sið
valdi fyrst og fremst yfir-
ráðaréttur karlmannsins fyrr
á tímum, þá verða þær leif-
ar enn berlegri í ættarnafna-
siðnum, vegna þess að iþar
bera sama ættarnafn ein-
göngu þeir sem eru skyldir
í karllegg, en skyldleiki í
kvenlegg skiptir ekki máli.
Þegar menn kenna sig við
föður sinn, koma einnig fram
föðurnöfn úr ætt ömmu ekki
síður en afa.
Sumar þjóðir sem nota ætt-
arnöfn, nota föðurnöfn líka,
svo sem Rússar, þegar þeir
skrifa fullt nafn einhvers.
Höfuðpersónan í sögu Tol-
stojs ihét fullu nafni Anna
Arkadjevna. Karenína, og er
síðasta rafnið þar ættarnafn,
miðnafnið föðurnafn og fyrsta
nafnið skírnarnafn.
Meðal annarra þjóða er
það venja að nefná fólk eft-
irnafni, en ekki skírnarnafni,
nema um sé að ræða kunn-
uga. Misjafnt er það eftir
þjóðum hversu náim sá kunn-
•ingsskapur þarf að v.era til
að fólk noti skirnarnöfnin
hvert við annað, eins og
menn leggja riður þéringar
misfijótt ectir þjcðernum.
Munu Norðurlandabúar al-
merint vera fljótari til þess
en flestar aðrar náigranna-
þióðir okkar. F.n um þetta
var rnn’-nr ekki ætlunin að
ræða í þættinum í dag.
íleiti manns er ávallt ná-
tengt persónu hans, og mörg-
um er sárt um nafn sitt.
þolir illa að það sé kallað ó-
smekklegt eða liótt Sumir
hafa í skírninni hlotið heiti
sem þeir fvrirverða sig fvrir
s'iðrr á ævirni, annaðhvort
vecrna þess að þeim finnst
þoð vera afkáralegt, eða
stinga um of í stúf við önn-
ur mannancfn. Og foreldrar
g"ta. va.rt valið barni síuu
óbæsiieprra ves'avnsti en nafn
sem bað blvgðast sín fyrir.
Oft kemur fvrir að íslenzku-
fræðinva.r eru spurðir ráða
um nöfn. hvort betta eða
ihvtt •nafnið sé gott og isrilt
eða ekki. og er þá stundum
örðugt að skera úr málinu.
1 fám orðum verða bær leið-
beininear einar gefrnr um
betta að nafn verður að bera
íslenzkulegan svip, fara vel
og vera lipurt í munni (einn-
ig í beygingum), til þess að
geta talizt gott heiti á ís-
lerdingi, iStafsetning þess
verður og að vera eftir ís-
lenzkum reglum, en ekki er-
lendum.
Ef maður heitir t.d. Aage
eða Per eftir útlendum manni,
þá er hin islenzka mynd
nafnsins Áki eða Pétur, o:g
þar/nig ber að íslenzka það.
Örðugri viðíangs eru þau
eiTend nöfn sem enga hlið-
stæða eða gerólíka eiga sér
í íslenzku, svo sem Louis
(þ.e. Hlöðver)eða Leo^old.
Ef þeir sem bera slík nöfn,
vilja eiga sér íslenzkulegt
nafn, þá verða þeir beinlínis
að brevta um nafn, en það
er raunar eðlilegt að íslend-
ingar beri íslenzkt nafn.
Þetta sjónarmið hefur lcg-'
gjafarvaldið viðurkemt 'i orði
fyrir löngu, með setningu laga
um mannanöfn 1913 og svo
p.ftur 1925. Samkvæmt þeim
mega menn ekki „bera önn-
ur nöfri en þau, sem rétt eru
að lögum íslenzkrar tun:gu“.
Ekki er þó nánar tekið fram
í lögtmum hvaða skilyrðum
nöfn þurfi að fullnægja. til
að vera rétt að lögum ís-
lenrikrar tungu. Og almenning-
ur hefur aidrei átt kost á
neinum leiðbeiningum um
'þetta efni fyrr en nú síðast-
liðið ár að út kom bók eftir
Hermann Pálsson, Islenzk
mannanöfn, þar sem talin
eru upp ,flest goð íslenzk
nöfn að fornu og nýju, og
rækilega varað við mörgum ó-
mefnum er hafa tíðkazt meira
og minna. Bók þessi bætir úr
brýnni þörf og ætti að forða
barni frá því að hljóta í
sk’írninni nafn, sem því leið-
ist síðar í lífinu.
Það sjónarmið að Islerd-
ingur eigi að bera íslenzkt
nafn kemur einnig fram í
þeirri kröfu lciggjafans að út-
lendingar sem hljóta íslenzk-
an rikisborgararétt verði
fyrst að taka sér íslenzkt
na.fn. Sumum þykir þetta
ihrrðneskjulegt skilvrði, og um
það má kannski deila, en hitt
er eigi að síður rétt að það
getur varla talizt óbærileg
fórn neirrnm þeim er vill sam-
lagast annarri þjóð að taka
Washington 16/2 (NTB-AFP)
— Bandaiikjamenn reyndu í
gær að senda á braut um-
hverfis jörðina belg-gervitungl,
en tilraunin mistókst. Fyrst
var tilkynnt að burðareldflaug-
in hefði unnið eins og til var
ætlazt svo að gervitunglið hefði
farið á retta braut, en síðar
var sagt að tunglið liefði týnzt
og ekki hefði tekizt að fá úr
því skorið hvort það hefði
fyrst komizt á braut.
einnig upp nafnasiði hennar.
Hitt er aftur annað mál að
ganga verður ríkt eftir því að
íslendingum sem gefa barni
sínu nafn haldist ekki uppi að
gefa því skrípalieiti eða ó-
necni. Og þeirri kröfu er
auðveldara að framfylgja eft-
ir að komið er út handhægt
rit um þetta efni.
LðkaSdst iiini í
New Yor'k 16/2 (NTB-Reut-
er) •— 25 menn lokuðust í dag
inrii í djúpri gryfju sem gerð
hefur verið fyrir eldflaugar af
gerðinni Atlas við Roswell 'í
New Mexico. Sjcnarvottar segj-
ast hafa séð risastóran lyfti-
krana verða alelda og hrynja
n'.ður í igryfjuna. Gryfjan sem
er 55 metra. djúp er ein af
tólf slíkum sem gej-ma eiga
Atlas-flugskeyti.
Brussel 16/2 (NTB-AFP) —
Bilun í rafeindaútbúnaði belg-
ísku 'Boeing-þotumiar sem fórst
í gær kann að hafa valdið slys-
inu, þannig að fluigstjórihn hafi
ekki fengið nauðsynlegar leið-
beiniugar við lendinguna. 73
menn fórust í slysinu.