Þjóðviljinn - 25.10.1961, Qupperneq 7

SÍBERÍUFÖR - NlUNDA GREIN
Eftir Ártra Bergnrann
MANNVIRKI í JÖMFRÍIRSKÓGI
Þessi mynd var tekin í Bratske einhverntíma síðastliðinn vetur, en nú er stíflan auðvitað komin miklu lengra aleiðis.
Þegar við stigum af skipi í
Bratsk, blasti við forgamalt
þorp og ekkert benti til þess,
að hér í grennd væri verið að
reisa mestu rafstöð landsins.
Þetta þorp hét áður Pjanovo
eða Brennivínsstaðir. Þegar
kaupmenn sigldu upp Jenesei
og Angöru til írkútsk hér áður
fyrr, þurftu þeir að yfirstíga
margar flúðir og smáfossa fyr-
ir neðan Bratsk. En þaðan var
frí sigling alla leið uppeftir,
og því var slegið upp veizlu
eftir erfiða ferð. Af þessum á-
stæðum var þorpinu gefið svo
sérkennilegt nafn.
En ekki höfðum við ekið
lengi, þegar við komum að
miklu opnu svæði, þar sem foú-
ið var að höggva allan skóg.
Þetta var botn hins nýja hafs,
sem myndast fyrir ofan stíflu
rafstöðvarinnar. Það verður
ekkert smáræðis haf. Það verð-
ur 400 kílómetra langt og allt að
50 kílómetra breitt. Þar sem við
ókum skal verða breiður flói
til skemmtisiglinga. Og þaðan
var ekki langt til foorgarinnar
Bratsk, sam hefur sprottið upp
úr jörðinni á sex árum undir
háum, þungum krónum skógar
Mið-Síberíu. Það þýtur jafnan
í þeim skógi eins og á fyrri
öld, þegar Korolenko skrifaði
sögur sínar. Þessi þytur lætur
vel í eyrum, bæði þegar þú sofn-
ar uppi á kvisti á björtu kvöldi
og gengur þig út fyrir hlið á
ferskum morgni.
En skammt frá heyrðist annar
þytur, önnur músík, ekki lauf-
músík heldur stálmúsík
Undur
veraldar
Ég hef aldrei séð jafnstór-
brotin mannvirki og í Bratsk.
Við tuttugustualdarmenn höfum
mörg tækifæri til að dóst að
því, hve manninum hefur tek-
izt að gera náttúruna sér und-
irgefna. Mætti ég nefna tvö
ágæt dæmi: við rökum okkur
með rakvél á morgnana og för-
um í sjálfstífaða skyrtu. En
andspænis miklum mannvirkj-
um eins og stíflunni við Bratsk
verður maðurinn alltíeinu ein-
hvernveginn tómur hið innra
með sér; það er eins og mann-
virkið togi úr þér sálina. Og
þegar þú kemur til sjálfs þín aft-
ur, ertu dálítið skrítinn í koll-
inum og valsandi í fasi, en
sömuleiðis töluvert ánægður
með mennina og sjálfan þig.
Árið 1954 var hér ósnortinn
skógur, jómfrúrskógur eins og
rússar segja. Sérfræðingar höfðu
snemma mætur á þessum stað
til rafvirkjunar, því hér er
stórfljótið Angara hvað
mióst, og hér rennur það milli <$>.
hárra kletta úr sérstaklega
hörðu bergi. En það liðu ór og
dagar áður en hægt var að hef j-
ast handa. Árið 1954 var hér
ekkert nema jómfrúrskógur,
harðir klettar og ályktun ríkis-
stjórnarinnar um iðnþróun
Austur-Síberíu.
Á þessu ári komu fyrstu
landnemarnir. Þeir mældu,
gerðu uppdrætti og áætlanir,
blésu í kaun, bjuggu í tjöld-
um. Það komu verkamenn og
hófust handa um að ausa tug-
þúsundum tonna af jarðvegi
fram af klettunum — það þurfti
að leggja vegi að stíflustaðnum.
Síðan var ráðizt ó. sjálft fljótið.
Þúsundir vörubíla streymdu
nótt og dag að Angöru og
steyptu grjóti og stórum, stein-
steyptum þríhyrningum í froðu-
fellandi vatn hennar. í júní-
mánuði 1959 var fljótið sigrað,
það varð að láta sér lynda að
smjúga gegnum víðar pípur í
stífluundirstöðunni. Rithöf-
undurinn Polevoj, þekktur Is-
iandsvinur, bað að hafa sig af-
sakaðan: hann gat ekki verið
í Moskvu 17. júní, vildi ekki
missa af þessum stórviðburðum
austur í Bratsk.
Stíflan verður 5,4 kilómetrar
á lengd, miðhlutinn — yfir ár-
farveginum — vitanlega stein-
steyptur. Hún verður 126 metr-
ar á hæð, 100 metrar á þykkt
neðst og 25 metrar efst. Þetta
eru þurrar tölur, en þær geyma
mjög merkilegan kafla úr ævi-
sögu hundruð verkfræðinga og
fjörutíu þúsund byggingar-
verkamanna. Þegar ég kom til
Bratsk í júní var verkið tæp-
lega hálfnað. I stífluna þarf
fimm milljónir kúbómetra af
steinsteypu og það var búið að
leggja niður rúmar tvær millj.
Það var mikið um að vera í
þessu plássi. Allsstaðar voru
langar lestir af vörubílum.
Kranar stóðu vörð um fyrstu
steiníbúðarhúsin. Á breiðu
svæði risu langir cg háir vegg-
ir: þetta var -stór steypustöð í
smíðum og framleiðslan var
þegar hafin þar inni þótt enn
vantaði bakið yfir. Það lá mik-
ið á. Þó var þetta allt barna-
leikur hjá stíflusvæðinu siálfu.
Þar sátu margir menn niðri í
djúpum holum og tóku á móti
þungum hlutum. Þeir voru að
búa í haginn fyrir túrbínurnai-.
Á stíflunni stóðu kranar og
tóku við steyou og helltu henni
sína leið. Yfir öllu saman var
mikil níutíu metra há stálgrind,
bakka á milli. Og á þeirri grind
voru 54 metra háir kranar sem
lyftú 22 tonnum. Það voru sann-
arlega kranar, sem hver ærlegur
maður eat tekið ofan fyrir.
Uppi á þessari grind, undir
þes-sum krönum, stóðum við í
sólskini og horfðum yfir alla þá
skemmtil.egu ringulreið, sem
fylgir byggingarframkvæmdum.
Það var enginn vafi á því, að
hér var eitt af undrum veraidar
að gerast.
Það þarf mikið til að undur
gerist. Ég hef áður getið um
það, hve stíflan verður há, og
hve hafið fyrir ofan hana \>erð-
ur stórt. En ég hef ekki minnzt
á það, að nú vinna tuttugu
þúsund verkamenn að því að
hreinsa burt skóginn af því
svæði, sem hafið mun leggja
Þafl cr verið að loka Angöru í júní 1959. Bílalestir flytja grjót í stíflugarðinn.
HÓLMFRÍÐUR BJARNADÓTTIR OG
JÓN EIRÍKSSON, Neðri-SvertingssíöSum
Afmæliskveðja
Föstudaginn 13. október s.l.
varð 'húsfreyjan Hólmfríður
Bjarnadóttir á Neðri-Svertings-
stöðum í Miðfirði sjötug að aldri
en 21. júní 1960 varð bóndi
hennar Jón Eiríksson 75 ára.
Jón er af gömlum og grónum
bændaættum í Húnaþingi, einn
hinna mörgu og víða kunnu
Sveðjustaðasystkyna. Hólmfríð-
ur er Árnesingur að ætt, ein
af hinum mörgu Túnssystkin-
um, sem flest staðfestust í þeim
byggðarlögum og hafa reynzt
hið trúasta fólk.
Hólmfríður kom ung að aldri
norður í Húnaþing og giftist
nokkru síðar Jóni Eiríkssyni.
Hófu þau búskap að Neðri-
Svertingsstöðum og bjuggu þar
fyrstu árin sem leiguliðar, en
fluttu síðar að Sveðjustöðum í
sömu sveit. 1925 keyptu þau
Neðri-Svertingsstaði og fluttu
þangað á ný og hafa búið Þar
síðan eða hátt í fjóra áratugi
og skilað þar meginhluta hins
mikla og farsæla ævistarfs síns.
Þau hjón, Jón og Hólmfríður
eignu.ðúst 12 börn, eitt -dó ungt
en öll hin eru nú fyrir löngu
uppkomin, öll hið farsælasta og
ágætasta fólk.
Uppeldi svo mikils barnahóps
er útaf fyrir sig mikið afrek þó
ekki sé tekið tillit til þeirra
kröppu kjara, sem alþýða lands- má geta stóð ekki á Jóni bónda
ins bjó almennt við á því tíma- að taka hana f þjónustu sína.
bili, sem uppeldisstarfið hvíldi Stórir mýraflákar voru ræstir
einna þyngst á þessum hjónum. fram og ræktaðir á skömmum
En þau voru samhent, einbeitt tíma. Nú er þar komið 10—12
í baráttu sinni 'Og- afkastamann- hundruð hesta tún og.möguleik-
eskjur í starfi svo af bar. Auk
þess voru þau hugsjónafólk í
starfi sínu. Börnin skyldu verða
frjálst og heilbrigt athafnafólk,
laus við öll merki krappra
uppeldiskjara, og búskapurinn
skyldi verða færður í átt til
aukins ræktunarbúskapar eins
og kraftar frekast leyfðu. Jón
var búfræðingur frá Hvanneyri
frá fyrstu skólastjóraárum Hall-
dórs Vilhjálmssonar. Halldór
var þá harður maður og rösk-
ur og ætlaði landbúnaðinum
mikinn hlut í íslenzku þjóðlífi.
Hinn ungi maður hreifst opn-
um huga af þessum hu.gsjóna-
lega framfaravilja Halldórs
skólastjóra, hafði enda á
nokkru að byggja, því faðir
hans, Eiríkur Jónsson síðast
bóndi á Sveðjustöðum, var á
sínum tíma góður ræktunai’-
rnaður eftir því sem þá gerð-
ist.
Þegar þau hjón b.ófu búskao
á Neðri-Svertingsstöðum hið
seinna sinn 1925, var þar sæmi-
legt tVeggia kúa tún, en með
öfulu starfi sínu, þar sem nótt
var jafnan lcgð við nýtan dag
tókst þeim vel að tvöfalda tún-
ið að stærð og töðufalli og
auk þess að byggia nýtt íbúð-
arhús. Þegar hér var komið,
hófst hin mikla vélvæðing
landbúnaðarins. Svo sem nærri
ar fyrir 4—5 sinnum meiri bú-
rekstri en var á fyrstu árum
Jóns Eiríkssonar.
Fram hjá bæ á Neðri-Svert-
ingsstöðum rennur smáá. Hvers-
dagslega er hún til engra erf-
iðleika en fegrar aðeins um-
hverfið. En á stundum getur
hún orðið mjög erfiður farar-
tálmi. Sýsluvegur liggur þarum
bæ og bar því sýslunni að ráða
bót á þessu og byggja brú yfir
ána. En umbætur á sýsluvegum
landsins eru háðar mikilli
tregðu ráðamanna og féleysi
sýslusjóða. Þrátt fyrir ýmiskon-
ar ádrátt sýsluvalda drógust
framkvæmdir úr hömlu. Loks
var þolinmæði Jóns bónda
þrotin. Hann hófst því handa
og fékk brúna byggða á sinn
kostnað í bili gegn greiðslulof-
orði sýslusjóðs síðar. Þet.ta er
gott dæmi um lífsviðhorf og
vinnubrögð þeirra hióna, — að
taka á sig okið frekar en að
láta hlutina ógerða, þó öðrum
a* réttu lagi' hefði borið að
gera það.
Nú eru þessi ágætu hión að
nUgasf fotlao aldur. Athafna-
ramt _og -njikið agvistarf er að
mestu að baki. Þau hófu starf
sitt þegar skóflan og hakinn og
iafnvel bló*aeldhúsið var
drottnandi í lífi almennings hér
á landi. Nú er það vélvæðingin
og rafmagnið, sem hafa leyst
hið frumstæða. líf af hólmi. Á
íhessum miklu breytingatímum
hafa þau ávallt verið í fram-
sæknust.u röð" og ávallt tilbúin
að tileinka sér hinar. beztu nýj-
ungar í lífi, hugsunarhætti og
starfi. ,
gSIÓÐVILIINN
Útsefandl: Samelnlngarflokkur alþýðu - Sósíalistaflokkurinn. — Rltstjórar:
Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi Ólafsson, Sigurður Guðmundsson. —
Préttaritstjórar: ívar H. Jónsson, Jón Bjarnason. — Auglýsingastjóri: Guðgelr
Magnússon. — Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðust. 19.
Símj 17-500 (5 línur). Áskriftarverð kr. 50,00 á mán. — Lausasöluverð kr. 3.00.
Prentsmiðja Þjóðviljans h.f.
Stytting vinnudagsins
l?itt þeirra baráttumála verkalýðshreyfingarinn'ar, sem
íslenzkum verkamönnum hefur reynzt örSugt að
fá viðhlítandi lausn á, er stytting vinnudagsins. Á
fyrstu árum verbalýðshreyfingarinnar var barizt um
tíu stunda vinnudag, og víða var það knúið fram að
menn fengju hærra kaup að unnum tíu stundum. Bar-
áttan fyrir þessu mikla hagsmunamáli og menningar-
máli verkamanna hélt áfram, og þar kom að íslenzkir
verkamenn iknúðu almennt fram kröfuna um átta
stunda vinnudag, hærra kaup á eftirvinnu og tvöfalt
dagkaup á nætur- og helgidagavinnu. Eftirvinna, næt-
ur- og helgidagavinna er enn unnin „eftir þörfum“
eða eftir mati vinnuveitandans. Að vísu eru nú þau
ákvæði í samningum að verkamaðurinn skal vera fús
til að halda áfram vinnu og verkalýðsfélagið getur
skorizt í leik og takmarkað yfirvinnuna. En kaupið er
enn í svo lágu gildi gagnvart verðiaginu að verka-
maðurinn og verkakonan verða löngum að vinna of
langan vinnudag, ef þess er kostur.
Ijað hefur jafnan reynzt þungt -fyrir fæti þegar verka-
maðurinn leitar réttar síns. Þeim fjölgar drjúgum
með hverju ári sem hafa styttri vinnudag en verka-
menn, en þau auknu réttindi eiga menn að þakka bar-
áttu verkalýðshreyfingarinnar fyrir viðurkenningu á
mauðsyn styttingu vinnudagsins. En hversu margir eru
þeir, sem þannig njóta baráttu verkamanna að þessu
og öðru leyti, sem skilja þá baráttu og telja sér skylt
tað styðjia hana? Oft hefur virzt sem það væri aðeins
lítill hluti þess fólks, þó svo virðist sem skilningur
manna í hinum ólíkustu starfsgreinum á baráttu
verkamanna sé meiri nú en endranær, ekki sízt að af-
stöðnum vinnudeilunum miklu í ár, og er þess að
vænta að framhald þeirrar baráttu njóti einnig al-
mennara skilnings og stuðnings en áður hefur verið
og allt láglaunafólk finni að það á samleið í barátt-
unni fyrir bættum kjörum og auknum réttindum.
jþað þarf ekki glöggskyggni til eða lærdóm að sjá,
hvernig óhófleg erfiðisvinna níðir manninn. Þreyta
sem situr eftir að morgni þegar nýr vinnudagur hefst,
er slit sem ekki verður bætt, og þá þreytu þekkja
margir. Hugsunin verður sljó og bundin, verkið tekur
allt og þannig líður lífið. Maðurinn sjálfur á þó að-
eins sinn ævidag. Þeim degi á vissulega að verja til
vinnunnar, en vinnudagurinn má ekki vera lengri en
svo, að verkamaðurinn geti samlagað sig þeim skyld-
um daglegs lífs sem menning nútímans og sameigin-
legt mannlíf þjóðarinnar krefst af hverjum manni.
Þeim skyldum er ofþreyttum manni ofraun að gegna.
Og hann fer alltof margs á mis. Verkamaður sem þræl-
ar of langan vinnudag á ekki auðvelt með að njóta
bókmennta, leiklistar, hljómlistar, eða sinna félagsskap
og áhugamálum sínum utan starfsins. Auðvitað eiga
verkamenn sama rétt og aðrir að njóta hins bezta sem
menning nútímans og félagslíf getur boðið, og munu
ekki sætta sig við neitt minna.
Ctytting vinnudagsins getur því aðeins náð tilgangi
að kaup skerðist ekki af þeim sökum. En þar er
líka komið við sjálfa kvikuna. Krafa. Dagsbrúnar í
; vinnudeilunum í vor var 44 stunda vinnuvika með
' óskertu kaupi, og sú krafa fæst þeim mun fyrr fram
i. sem fleiri styðja hana. Þar ríður að sjálfsögðu mest
! á samheldni og baráttuvilja Dagsbrúnarmanna og
: annarra launþega sem berjast um þennan áfanga í
^ styttingu vinnudagsins. Og ástæða er til að ætla að
.. einmitt þessi krafa verikamanna njóti nú almennari
■i' skilnings en áður, enda verður sanngirni hennar og
I nauðsyn ekki vefengd með neinum gildum, rökum. -•
I f- . ........
iiiiiri iW.iíTii II-III - >T-||- .11 II^—mmmtmi n i i nliin'.Wiiii' ni—
fi) — ÞJÓÐVILJINN —. JsJíflvikudagur 25. október lSBl
undir sig. Þeir þurfa að hreinsa
38 milljón kúbómetra af viði
af 500 þúsund hektara landi, og
þeir þurfa að byggja yfir þrjá-
tíu þúsund mánns, sém búa' á
núverandi árbökkum. Ég hef
sagt, að það vinna fjörutíu þús-
und byggingarvérkamenn yið
sjálfá rafstöðina, en ég hef ekki
getið um 300 risavélskóflur og
3000 vörubíla sem þeir hafa til
umráða. Það er hægt að nefna
margar fleiri tölur og þær eru
allar eins og stóru kranarnir:
við getum vel tekið ofan fyrir
þeim.
Hagfrœ&s-
legar hug-
enn
emu ssnni
Rafsíöðin í Bratsk verður
upp á fjórar milljónir kíló-
vatta; mun á ári gefa 21,7
milljarð kvt. Til hvers þarf allt
þetta rafmagn?
Ég hef áður talað um óþrot-
leg auðæfi Aústur-Síberíu: gull
kol, járn, volfram, gljáste.'n,
allt sem iðnaður girni-st. Og
Irkútskshérað er enginri eftir-
bátur annarra héraða í þessu
tilliti, nema síður sé. En til þessa
hefur atvinnulíf héraðanna
fyrst og fremst miðazt við
némugröft. Það er að vísu
komin upp allmikil vélasmíði
í stórborgum. En það er ekki
nóg. Efnaiðnaður er á byrjun-
arstigi og auðæfi skóganna eru
lítt hagnýtt til iðnaðar. Til að
kippa þessu í lag þarf orku. Að
vísu er mikið af kolum í Sí-
beríu. Kol eru góð, en rafmagn
er betra.
Það þarf að virkja árrar. Og
áin Angara í Irkútskhéraði ér
sérstaldega hentug til virkjun-
ar; hún streymir hratt, Bækal-
haf sér henni fyrir miklu og
jöfnu vatni allan ársins hring.
Við írkútsk heiur þegar verið
reist stór rafstöð upp á 660
þúsund kvt. Nú er verið að reisa
stöðina í Bratsk, og seinna
verður reist ein stöð enn neðar,
í Úst-Ílímsk. Þegar þessu er
lokið, eru héraðinu aliir vegir
færir.
Vendum okkar kvæði aftur
til Bratsk. Þar verður — eins
og í héraðinu öllu með tíman-
um — lögð rækt við þær grein-
ar iðnaðar, sem hvað orku-
frekastar eru. Þar verður reist
stærsta alúmíníumverksmiðja
Sovétríkjanna. Þar er þegar
hafið að reisa timburiðjuver,
sem skal vinna úr 4,2 milljónum
kúbómetra á ári og verður
stærsta fyrirtæki sinnar teg. í
heimi. Þaðan mun koma pappi
Og plötur allskonar til bygg-
inga og sellulósi eins mikill og
nú er framleiddur í öllu rík—
inu. Og þá verður Bratsk ráð-
sett iðnaðarborg upp á 200 þús.
íbúa að minnsta kosti. Krúst-
joff vill að það verði sönn nú-
tímafoorg, fegurst og bezt allra
borga í Síberíu
Ekki get ég svo lokið þessu
máli, að ég minni-st ekki á síð-
ustu fréttir. I tilkynningu frá
Tass 18. september segir, að
þegar sé byrjað að safna vatnf'
í nýja hafið fyrir ofan stífluna
í Bratsk. Það er nú þegar orð-
ið 140 ferkílómetrar.
Og vélameistararnir munu
senn ljúka við að setja niður
fyrstu tvær túrbínurnar.
Þau hafa alla tíð verið svarn-
ir andstæðingar hverskonar of-
ríkis og afturhalds. Þau hafa
skilið "það manná bezt að hin-
ir nýju tímar krefjast æ á-
kveðna nýrra þjóðfélagshátta,
Þar sem ofríki hinna ríku er
þurrkað út en alþýða manna
ræður fullfrjáls málum sínum.
Jón bcndi hefur verið hart-
nær blindur nú um nokkurt
skeið. Þó fylgist hann enn svo
vel með í öllum félágsmálum
að margir þeir, sem sjóniná
hafá, mega vara sig.
Þá er vel lifað þegar ,svo
hefur verið lifað sem hér hef-,„
ur verið lýst og hvergi ofsagt.
Það; er von okkar og trú að
slík dæmi, sem hér hefur verið
lýst og sem fjölmörg hafa gerzt
með þjóð vorri á liðnum ára-
túgum, megi bera þann ávöxt,
sem nógú drjúgu.r reynist til
sigurs yfir þeim öflum uppgjaf-
ar og undirlægjuháttar, sem
hafa nú ríkisvald á íslandi
í höndum sér og nú ríður hús-
um hvers frjálsborins Islend-
ings.
Að lokum þakka ég þessum
ágætu hjónum fyrir allt og allt
og óska þess jafnframt að sól-
setursljóð ókominnar ævi megi
hljóma í fullum takti við liðið
áthafnasamt og gæfuríkt líf.
Gamall vinur. - '
Miðvikudagö'r 25. október 1961 — ÞJÖÐVILJINN