Þjóðviljinn - 16.11.1961, Page 6

plÓÐVIUINM
Útgefandl: Sameiningarflokkur alþýðu — ^ Sósíalistaflokkurinn. — Rltstjórar:
Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi Ólafsson, Sigurður Guðmundsson. —
Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson, Jón Bjarnason. — Auglýsingastjóri: Guðgelr
Magnússon. — Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðust. lö.
Síml 17-500 (5 línur). Áskriftarverð kr. 50,00 á mán. — Lausasöluverð kr. 3.00.
Prentsmiðja Þjóðviljans h.f.
Islendingur á ensku
jlíikið hefur verið rætt og ritað um sjónvarp hér á
* landi á undanförnum árum, og ýmsar athuganir
hafa verið gerðar á kostnaði og skilyrðum hérlendis.
Menn hefur greint mjög á um það hvort tímabært
væri að hefja íslenzkt sjónvarp, ihvort að því yrði menn-
ingarauki, eða hvort það yrði léttvægt og jafnvel for-
heimskandi tímamorðingi. Flestir munu þó hafa gert
sér ljóst að sjónvarpsstarfsemi yrði hafin' á Islandi
fyrr eða síðar, svo ríkur þáttur sem það er orðið í
löndunum umhverfis' okkur, og viðfangsefni yrði þá
að reyna að tryggja það að sjónvarpsefnið væri sem
myndarlegast og stuðlaði að auknum þroska, þekkingu
og menningu.
¥ Tmræður og ágreiningur um þetta efni hafa verið
eðlileg fyrirbæri, en til skamms tíma hefur engum
dottið annað í hug en að viðfangsefnið væri það eitt
hvort íslendingar ættu að hefja sjónvarpsstarfsemi
sjálfir eða ekki. En nú blasir það allt í einu við að
- ætlunin sé að leyfa bandaríska hemámsliðinu á Kefla-
víkurflugvelli að starfrækja sjónvarp fyrir meirihluta
íslendinga, alla þá sem búa á suðvesturhluta landsins.
Og þar með er málið sannarlega komið á nýtt stig. Það
skiptir ekki öllu máli í því sambandi hvert álit menn
kunnaað.hafa á bandarísku sjónvarpi eða hverjar
skoðanir menn hafa á hersetu á íslandi; nú er um það
spurt hvort íslendingar eiga sjálfir að ráða menningar-
og skemmti-starfsemi hér á landi eða afhenda erlend-
um mönnum heimild til slíkrar iðju. Og þar er enn
verið að spyrja þeirrar spurningar hvort Islendingar
eigi að vera sjálfstæð þjóð eða ekki. Fiullveldi þjóðar
er ekkert lögfræðilegt form heldur lifandi veruleiki,
og það sker úr um sjálfstæðið hvort þjóðin megnar að
halda uppi fjölbreyttu, lifandi og sjálfstæðu menning-
arlífi, dugmiklu fræðsluíkerfi, vísindum, listum og
skemmtunum. Stofnanir eins og skólar, rannsóknastof-
ur, útvarp og sjónvarp eru mælikvarði á það hvort þjóð
er sjálfstæð eða ekki; kikni þjóð undir lifandi menn-
ingarstarfsemi er hún ekki sjálfstæð hvað sem öllum
formum líður. Aðeins í nýlendum viðgengst það enn að
erlend ríki eigi skóla, útvarp eða sjónvarp, og um leið
og slíbar þjóðir fá sjálfstæði er það fyrsta verk þeirra
að taka*alla þvílíka starfsemi í eigin hendur.
Tlf'orgunblaðið hefur reynt að flækja málið með því að
halda því fram að það sé fjandskapur við Banda-
ríkin ef menn eru andvígir því að hernámsliðið fái að
starfrækja sjónvarp handa íslendingum og spurt hvort
slíkir menn séu þá ekki einnig á móti bandarískum
kvikmyndum, bandarískri hljómlist o.s.frv. Allar kvik-
myndir hér á landi eru sýndar í íslenzkum kvikmynda-
húsum, öll hljómlist flutt á vegum íslenzkra aðila;
það er þannig íslendinga sjálfra að velja og hafna (þótt
valið sé að vísu stundum lágkúrulegt). Á sama hátt
yrði eflaust bandarískt efni í íslenzku sjónvarpi, þegar
það kæmist upp, en jafnvel Morgunblaðið hlýtur að
skilja hversu alger eðlismunur er á því að íslendingar
haldi sjálfir uppi menningar- og skemmti-starfsemi í
landi sínu eða afhendi hana útlendingum.
|l/forgunblaðið hefur einnig sagt að það hafi þá trölla-
; trú á íslenzkri menningu a0 bandarísk sjónvarps-
starfsemi muni ekki geta spillt henni. Það er auðvelt
að flíka slíkum hreystiyrðum, en reynslan er ólýgnust.
Á sínum tíma fluttist stór hluti þjóðarinnar til ‘Amer-
íku, kjarnmikið fólk sem var íslenzk menning runnin
í merg og blóð. Samt tok það aðeins eina til tvær
kynslóðir að gera þetta þjóðarbrot amerískt vegna þess
að það lifði í erlendu menningarumhverfi. I sambandi
við för forseta íslands vestur um haf var því vel lýst
hvennig komið væri með setningunni: „Það er líka
hægt að vera góður íslendingur á ensku“. Er það ef til
vill hugsjón Morgunblaðsins að sá hluti þjóðarinnar
sem enn býr á þessari eyju verði einnig góðir íslend-
f ingar á ensku? — m.

Frakkar hóta neitunarvaldi —
Beneluxlöndin neita oð rœSa
pólifíska yfirsfjórn án Breta
Mesti sigur Efnahagsbanda-
lagsins sem sex Evrópu-
ríki stofnuðu fyrir fjórum ár-
um var ákvörðun brezku
stjórnarinnar í sumar að sækja
um inngöngu í samtökin. Þar
með höfðu sexveldin; Vestur-
Þýzkaland, Frakkland, Ítalía,
Holland, Belgía og Luxemburg,
í raun og veru lagt að velli
Fríverzlunarsvæðið sem Bret-
land og sex önnur ríki komu á
laggirnar og hau vonuðust til
að gseti staðið Efnahagsbanda-
laginu á sporði. Nú eru viðræð-
ur á byrjunarstigi um inn-
göngu Bretlands í Efnahags-
bandalagið. en bá bregður svo
við að bandalagsríkin eru kom-
in í harðar deilur innbyrðis.
Það er deilt um framkvæmd
grundvallaratriða í stofnskrá
bandalagsins, bæði þeirra sem
varða viðskiptamál og stjórn-
mál. Deilurnar eru komnar á
það stig að framtíð Efnahags-
bandalagsins er í veði. Sum á-
greiningsefnin hafa verið fyrir
hendi frá stqfnun bandalagsins,
þótt ekki hafi slegið i hart út-
af þeim fyrr en nú. Önnur
spretta af mismunandi afstöðu
aðildarríkianna til inntöku
nýrra ríkja, og þá fyrst og
fremst Bretlands.
Við deilumar bætist að helzta
skrautfjöðrin er do+tin úr
hatti Efnahagsbandalagsins.
Fyrst í stað eftir stofnun sam-
takanna var aukning iðnaðar-
framleiðslu í bandalagsríkjun-
um mun örari en í öðrum lönd-
um Vestur-Evrópu. Ríkisstjórn-
ir þeirra þökkuðu þessa hag.
stæðu þróun samstarfinu innan
bandalagsins, en ekki eru all-
ir hagfræðingar því samþvkk-
ir. Ýmsir þeirra benda á að
framleiðsluaukning sexveld-
anna var örari en annarra
ríkja í Vestur-Evrópu löngu
áður en Efnahagsbandalagið var
stofnað, og því æði vafasamt
að þakka samtökum þessum,
að þróun sem hafin var áður
en þau urðu til skuli hafa
haldið áfram. En nú er kominn
kyrkingur í sjálfan vaxtar-
brodd bandalagsins. Skýrslur
sem birtar voru um síýustu
mánaðamót bera með sér að
iðnaðarframleiðsla sexveldanna
í heild hefur staðið í stað síð-
Danmörk fór að dæmi Bretlands og sótti um inngöngu í Efnahagsbandalagið. Af því tilefni fór
brezki ráðherrann Edward Heath (til vinstri á myndinni) til Kaupmannahafnar að ræða við dönsku
stjórnina. Danski efnahagsmáiaráðherrann Kjeld Phiiip tók á móti honum á flugvellinum.
an í maí í vor. Stöðnunin gerir
misjafnlega mikið vart við sig
í bandalagsríkjunum. Hennar
gætir lítið sem ekki á ítaliu,
en er alger í Vestur-Þýzka-
landi og Frakklandi og í Hol-
landi hefur framleiðslan meira
að segja dregizt saman.
i
Afturkippurinn í iðnaðarfram-
leiðslunni kemur á versta
tíma fyrir rikisstjórnirnar sem
að Efnahagsbandalaginu standa.
Viðræður milli Edwards
Heath, aðstoðarutanríkisráð-
herra Bretlands, og fulltrúa
sexveldanna um aðild Bret-
lands að bandalaginu hófust í
Brussel á miðvikudaginn í síð-
ustu viku. Það eina sem unnt
er að segja með vissu um þá
samninga er að þeir verða lang-
ir og strangir. Bretar vilja fá
undanþágur frá bandalags-
samningnum sem geri þeim
fært að halda áfram að bjóða
samveldislöndunum betri við-
skiptakjör en öðrum ríkjum.
Sexveldin virðast ætla að taka
þá afstöðu að slík undanþága
verði að vera tímabundin.
Strax á fyrstu samningafund-
um kom fram ágreiningur um
ýmis grundvallaratriði. Einmitt
þegar samningarnir við Breta
eru að hefjast kemur svo til
ákvörðunar viðkvæmasta deilu-
málið innan Efnahagsbanda-
lagsins, markaðsmál landbún-
aðarins. Bandalagið er í slæmri
klípu, og álit margra í aðildar-
ríkjunum er að tilvera þess sé
í húfi. í Rómarsamningnum
frá -1957 eru ákvæði um að
innan Efnahagsbandalagsins
skuli stefnt að tollalausri og
frjálsri verzlun bæði með iðn-
aðarvörur og landbúnaðaraf-
urðir. f samningnum eru á-
kvæði um hvernig tollar á iðn-
aðarvörum skuli lækka stig af
stigi í viðskiptum milli banda-
lagsríkjanna innbyrðis og um
samræmingu tolla gagnvart
öðrum löndum. Með þessu ári
lýkur fyrsta á.fanga í fram-
kvæmd stöfnskrár Efnahags-
bandalagsins, og þá hafa tolla-
lækkanir sem ráð var fyrir
gert verið framkvæmdar og
nokkru betur. Hinsvegar hefur
ekki nokkur skapaður hlutur
verið gerður til að koma á
sameiginlegum markaði með
búsafurðir. Um bað eru engin
skýr ákvæði í Rómarsamningn-
um og allar tilraunir til að
hefjast handa hafa strandað.
Nú hefur franska stjórnin sett
hnefann i borðið. Hún hót-
ar .jþví að stöðva algerlega
framkvæmd Rómarsamnings-
ins, hafi ekki náðst samkomu-
lag fyrir áramót um sameig-
inlega stefnu í verðlags-
málum landbúnaðarins og
hvernig sameiginlegum búsaf-
urðamarkaði skuli komið á.
Frakkland er í fullum rétti,
þvi Rómarsamningurinn fær
sérhverju bandalagsríki neitun-
arvald við áfangaskipti hafi
ekki áður náðst samkomulag
um framkvæmd ;allra greina
samningsins. Fjórum árum eft-
ir að Efnahagsbandalagið tók
til starfa hefur ekkert verið
gert til að koma á sameiginleg-
um búsafurðamarkaði. Inn-
flutningshömlur, framleiðslu-
styrkir, ákvæði um lágmarks-
verð og aðrar ráðstafanir sem
hvert ríki um sig hefur komið
á til gð hlúa að eigin landbún-
aði hafa ágerzt frekar en rén-
að. Við þetta vill franska
stjórnin ekki una lengur. Vest-
urþýzkur iðnaður hefur að
ýmsu leyti betri samkeppnisað-
stöðu en franskur. og nú hefur
verið dregið verulega úr toll-
verndinni sem franskur iðnaður
naut. Franskur landbúnaður
kemst hinsvegar ekki inná hinn
verndaða, vesturþýzka markað
með ódýra framleiðslu sína.
Þetta er harðasti hagsmunaá-
rekstur sem orðið hefur innan
Efnahagsbandalagsins. Takist
ekki að ná málamiðlun sem
gerir fært að hefja framkvæmd
annars áfanga Rómarsamnings-
ins, er Efnahagsbandalagið að
flestra dómi búið að vera.
Enn eitt alvarlegt ágreinings-
mál kom upp á fundi full-
trúa sexveldanna í París á
föstúdaginn. Franska stjórnin
hefur lagt til að gengið verði
hið fyrsta frá pólitískri og
hernaðarlegri samvinnu Efna-
hagsbandalagsríkjanna og bor-
ið fram tillögur um hvernig því
samstarfi skuli hagað. Þegar
umræður um frönsku tillög-
urnar áttu að hefjast harðneit-
uðu fulltrúar Hollands og
Belgiu að leggja nokkurt orð
í belg nema Bretum væri gef-
inn kostur á að segia sitt álit.
Stjórnir þessara tveggja ríkja
vilja ekki eiga aílt sitt undir
samtökum þar sem Vestur-
Þýzkaland og Frakkland geta
öllu ráðið, en líta öðrum aug-
um á bandalagið ef Bretland
væri þar til að vega upp á
móti stóru ríkjunum á megin-
Iandi Evrópu. Vestur-Þýzká-
land, Frakkland og Ítalía mega
ekki heyra á það minnzt að
taka Breta með í samningana
um stjórnmála- og hermála-
stofnanir bandalagsins. Fór því
svo á fundinum á föstudaginn
að þessi þrjú ríki ræddu til-
** §§j§

iii

lögur Frakklands en Benelux-
löndin létu ekki annað til sín
heyra en kröfu um að Bret-
land fengi aðild að viðræðun-
um.
Fulltrúar sexveldanna urðu á
sáttir um að hittast aftur
til að ræða frönsku tillögurn-
ar 29. nóvember, en engar lík-
ur eru á að ágreiningurinn um
afstöðuna til Bretlands leysist
áður, Málið er þvi í sjálfheldu
og verður það vafalaust þang-
að til sést hvort af því verður,
að Bretland gangi í Efnahags-
bandalagið. Eins og sást af á-
greiningnum á fundinum í Par-
ís hafa Beneluxlöndin aðra af-
stöðu til inngöngu Breta en
félagar þeirra í bandalaginu.
Vilja þau allt til vinna að fá
Bretland með, en stjórnir Vest-
ur-Þýzkalands, Ítalíu, en þó
einkum Frakklands, vilja sctja
Bretum harða kosti. Sérstak-
lega er það áberandi að Aden-
:auer og de Gaulle leggja á-
herzlu á að Efnahagsbandalag-
ið móti stjórnmála- og hernað-
arstofnanir sinar án þess að
Bretar eigi þess nokkurn kost
að hafa þar áhrif á. í augum
þessara tveggja öldunga er
Efnahagsbandalagið fyrst og
fremst tilraun til að endurreisa
á meginlandi Vestur-Evrópui
öfluga ríkisheild, eitthvað í lík-
ingu við keisaradæmi Karla-
magnúsar, þar sem auðhringai'
nútímans koma í stað léns-
velda miðaldanna.
M.T.Ó.
EIN BEZTA
Sá mikli heiður og vandi
hefur fallið í minn hlut að
flytja örfá ávarpsorð fyrstu
leikkonunni sem hlýtur verð-
laun Félags íslenzkra leikdóm-
enda, „Silfurlampann", það er
ungfrú Guðbjörgu Þorbjarnar-
dóttur. Á þeim sjö árum sem
liðin eru frá því %ð „Lampinn"
var veittur fyrsta sinn, hafa
leikkonur að sjálfsögðu komið
mjög við sögu í atkvæðagreiðsl-
um um verðlaunin, ekki sizt
þær þrjár ágætú listakonur sem
formaður leikdómendafélagsins
nefndi áðan og allar unnu
glæsileg afrek á síðasta leikári
og reyndar bæði fyrr og síðar;
atkvæðin dreifðust, skoðanir
reyndust nokkuð skiptar, og
þarf engum á óvart að koma.
En hvað sem því líður veit ég
með vissu að Guðbjörg Þor-
bjamardóttir er ihjög virðuleg-
ur fulltrúi sinnar stéttar, að
hún hefur unnið sér mikla að-
dáun og traustar vinsældir
Íéíikgésta, og loks að Elísa Gant
í ‘,ÉngiÍl horfðu heim“ er leik-
rænt meistaraverk sem sannar-
lega á skilið verðlaun og fyllstu
viðurkenningu.
Eins og allir muna er Elísa
Gant mjög ógeðfeld kona, ráð-
rík, ágjöm og miskunnarlaus,
nokkuð einhæf eða frumstæð
mannlýsing við fyrstu kynni.
Með djúpri, alhliða og snjallri
túlkun sinni tókst Guðbjörgu
SKAPGERÐARLEIKKONA SEM
VIÐ HÖFUM EIGNAZT
að komast inn að sjálfum
kjarnanum, gera þessa konu
skiljanlega og mannlega þrátt
fyrir öll hennar vondu verk —
og einmitt þess vegna hlýtur
Elísa Gant að verða okkur
sérstaklega minnisstæð. Ég ætla
að venju að rifja upp nokkrar
setningar úr leikdómum:
„Guðbjörg er ein af okkar
mikilhæfustu leikkonum, enda
hafði hún hlutverið fullkom-
lega á sínu valdi“, segir á ein-
um. stað. Og á öðrum: „Guð-
björg Þorbjarnardóttir og Ró-
bert Arnfinnsson hafa nú sýnt
að þau eru komin í fremstu röð
leikara okkar, fullmótuð og
traust. Einkum verður leikur
Guðbjargar í þessum sjónleik
viðbótarsigur fyrir hana, hrein-
asta afbragð." í einu blaði seg-
ir: „Guðbjörg hefur unnið svo
vel að hlutverki sínu að til
fyrirmyndar er. í leik hennar
er atriði eftir atriði, sem gert
er af hugkvæmni og skilningi,
en jafnframt fellt eðlilega inn
í heildina." Og að lokum: „Hún
mildar ekki mynd hinnar ógeð-
felldu fégjörnu móður, en skil-
ur hana jafnframt svo næmum
mannlegum skilningi að hvorki
virðist of eða van — þessi kona
er ekki vond f eðl sínu, henni
- er vart sjálfrátt, fær ekki ham-
ið valdagræðgi sína og óseði-
• andi ágirnd. Hún ann engum
hvfldar, hvorki sjálfri sér né
öðrum, og áferg.iu hennar og al-
geru eirðarleysi lýsir Guðbjörg
. meistaralepa, birtir skangerð
hennar og innstu veru í skæru
ljósi. Þreytulegt yfirbragð og
hrjúf og skýr rödd, talandi
svipbrigði og kæk.ir erú ágæt-
lega við hæfi hinnár ' gæfu-
snauðu konu, og leikurinn svo'
eðlilegur og sjálfum sér sam-
kvæmur að sannleiksgildi hans
verður ekki dreginn í efa.“
Ég gæti auðvitað haldið slík-
um tilvitnunum áfram, en læt
hér staðar numið.
Það væri að sjálfsögðu freist-
andi að reyna að lýsa leikferli
og helztu listrænum sérkenn-
um leikkonunnar á þessu kvöldi,
rifja upp fyrri afrek hennar, en
til þess er ekki tóm, enda ekki
á mínu færi; en ef til vill leyf-
ist mér að drena á fáein sund-
urlaus atriði. Segia má að leik-
feri.ll þessarar gáfuðu og hug-
þekku leikkonu hafi orðið með
nokkuð sérstökum eða jafnvel
einstæðum hætti — þau ár sem
eru að jafnaði helzti lærdóms-
t’'mi og örast broskaskeið í lífi
hvem leikara dvaldi hún úti á
landi í kauptúnum og litlum
kaupstöðum, lék að vísu stöku
sinnum og hlaut fyrir iþakklæti
og góða dóma, en allir vita
hvernig búið er að efnilegum
leikendum í slíku fámenni og
fásinni: þar rikir sár skortur
verkefna, hæfra samleikenda og
menntaðra leikstjóra. Það var
• á leikárinu 1945—46 að Guðbjörg
lék fyrst hjá Leikfélagi Reykja-
víkur og aðeins lítil hlutverk
og fá um nokkurra ára skeið;
ég gæti trúað því að einhverj-
um hafi þá dottið í hug að
þessi unga leikkona myndi hæf
til bess að lýsa laglegum, geð-
þekkum og góðum stúlkum og
beita hinum léttari vopnum, en
lítið fram yfir það. Reyndin
varð öll önnur, hin óþekkta
stúlka utan af landi skapaði
vonum bráðar svipmiklar kven-
lýsingar og stórar í sniðum,
varð ein af beztu skapgerðar-
leikkonum sem við höfum eign-
azt; komst í fremstu röð ís-
lenzkra leikkvenna: og það voru
ekki nærri alitaf geðfeldar
konur sem hún lýsti með mest-
um ágætum — að bví levti er
Ekísa Gant ekker.t einsdæmi. Hún
er jafnvíg á alvarleg Viðfangs-
efni og gamansöm. en bað hef-
•u r ekki sízt orðjð hlutskipti
hennar að lysa sálarlífi kvenna
sem hevia harðq baráttu fyrir
ást smni, framtíð og bamingju,
en bíða ósigur að lokum —
Rœðcr Ásgeirs Hjartarsonar við afhendingu
Silfurlampans fil Guðbjarga r Þorbjarnardóttur
þannig er um Katrínu Sloper í
„Erfingjanum“, þingmannsfrúna
í „Kjarnorku og kvenhylli" og
hinar minnisverðu og átakan-
• legu kvenlýsingar í snilldarverk-
um Tsékovs, Olgu og Vörju, ó-
iíikar myndir, en sannar og
meitlaðar í formi. — Það er
augljóst mál að leikkonan hef-
ur aldrei legið á liði sínu, held-
ur vígt leikhúsinu krafta sína
og alúð óskerta, listin hefur
ekki verið henni neinn leikur
eða dans á rósum, heldur bar-
étta og djúp alvara — hún hef-
ur gefizt henni á vald, sýnt
henni iþá hollustu og auðsveipni
sem er til fyrirmyndar. Ég trúi
því ekki að Guðbjörg treysti
nokkru sinni á innblásturinn
einan og því síður slembilukku
eða einskæra heppni, hún bygg-
ir upp hlutverk sín af ýtrustu
íhyggli, skýrleika og festu, leit-
ar hins svikalausa og raunsanna
í hverjum hlut; lætur sig ekki
fyrr en hún hefur mótað per-
sónur sínar skýrum hnitmið-
uðum dráttum. Þótt Guðbjörg
hafi lengi verið fastráðin við
Þjóðleikhúsið hefur hún unnið
suma stærstu sigra sína hjá
Leikfélagi Reykiavíkur, og
fyrsta stórsigur sinn í farand-
flokkinum „Sex í bíl“. List
hennar hefur oftsinnis hrifið
okkur og yliað um h.iartarætur,
og ég treysti því og trúi ,að svo
muni enn verða; barátta lista-
mannsins fyrir auknum þroska
osframaendar ekki fyrr en vfir
lýkur. Ég bakka þér, Guðbiörg
Þnrbiarnardóttir. mikið og giftu-
ríkt starf og óska þér og ís-
Inn-Vri loíkJist eengis og ham-
ingju á komandi árum,-
jgJ —• ÞJÖÐVILJINN — Fimmtudagur 16. nóvember 1961
Fimmtudagur 16. nóvember 1961 — ÞJÓÐVILJINN —