Þjóðviljinn - 05.03.1963, Page 5

T
Þriðjudagur 5. marz 1363
Þ.TÓÐVILJINN
Haraldur Guðmundsson
meistari svartlistar og
hljómlistar ræðir
um menningarlíf í dag
Hann hefur bréf upp á hina
svörtu list, og fremurhanaflesta
daga. En jafnframt því að prenta
blöð og bækur (og þýða þær
sjálfur) stjórnar hann kór, dans-
hljómsveit og lúðrasveit —
hjálpar jafnvel sinfóníuhljóm-
sveit suður í löndum!
Haraldur Guðmundsson — Svartlistarmaðurinn verður
að fynirgefa þótt hér birtist mynd er var „stoiið" at
honum ofan við flæðarmálið — það var ekki á ->nn-
arri vöi.
Prentsmiðjan I
flœðarmálinu
Þessi óvenjulegi maður héit-
ir Haraidur Guðmundsson.
Hann er þó ekkert óvenjulegur ■
í útliti; þrátt fyrir alla svart-
list og tónlist hefur hann
hvorki safnað atómillhærum á
andlitið né kjálkahýung eftir
tízku Gríms Thomsen. Svart-
list á hér ekkert skyli við
neina tegund myndlistar, held-
ur er orðið notað í þeirri merk-
ingu sem prentarar (eða a.m.k.
hluti þeirra,) notar það,
svartlist þýðir hér það sem á
lagamáli mun kallað prentiðn.
Það var rétt ofan flæðarmáls
í Norðfirði sem ég hitti Har-
ald á s.l. sumri. Langt, mjög
langt var þá liðið frá því við
höfðum sézt síðast. Hitt vissi
ég að orðstír hans hafði borizt
um alla firði austur þar við
hurfum inn í fornlegt hús á
sjávarbakkanum, þar inni hið
gamalkunna hljóð sem fylgir
því að prentað mál verður til.
— Hve lengi ertu búinn að
vera hér, Haraildur?
— Hér er ég búinn að hanga
í átta ár — ætlaði fyrst
ekki að vera nema 2, kannski
3 í mesta lagi.
— Kanntu vel við þig?
— Já, blesaður vertu, ann-
anrs væri ég ekki héma. Þetta
er sérstak ágætisfólk hériNes-
kaupstað.
— En hvað ert þú að gera
með prentsmiðju hér. Láta
menn sér ekki nægja Reykja-
Víkurblöðin? — Er annars
nokkur bókabúð hérna?
— Já, það er ein bókabúð í
bænum. Það sem ég vinn við
er fyrst og fremst blöðin tvö
Austurland, vikublað sem Sósi-
alistaflokkurinn gefur út og
Austri, hálfsmánaðarblað sem
Framsóknarflokkurinn gefur út.
Fvo var annað hálfsmánaðar-
blað sem Sjálfstæðisflokkurinn
gaf út, Þór, sem sérlegur sendi-
maður íhaldsins og erindreki ó
Austurlandi stjórnaði, en svr
gaíst hann upp á öllu sama'
og fór — og þá dó blaðið.
—■ Þetta eru einu blöðin ■
Austurlandi, og hér er eina
prentsmiðjan á Austurlandi.
— Ekki „lifir“ prentsmiðja á
einu vikublaði og hálfsmánað-
arblaði.
—-Nei, en svo er það smá-
prentunin fyrir ýmis fyrirtæki.
Allflest fyrirtæki á Austfjörð-
um skipta við prentsmiðjuna
hér — nema þá helzt kaupfé-
lögin.
— Og nóg að vinna við
þetta?
— Já, það er alltaf nóg að
prenta. Svo gefum við út hálfs-
mánaðarrit fyrir krakka,
myndasögur, — hetjusögur af
gömlum köppum. Hróa hetti o.
fl. Og svo sýnir Haraldur mér
litskrúðugt hefti — sem líta
mátti í bókabúðum víða um
land.
— Hvað — ekki prentið þið í
lit?
— Jú, við litprentum hér líka.
Við prentuðum hér skáldsögu
(reyfara) í fyrra, sem ég raun-
ar þýddi sjálfur af því ég hafði
þá ekki meira að gera, — og
meir að segja Norðfirðingur:
Sveinn Vilhjálmsson, teiknaði
kápuna!
— Er þetta fyrsta bókin sem
þið prentið hér?
Já, þetta er fyrsta bók Nesút-
gáfunnar. Hún var eiginlega til-
raun til þess að ganga úr
skugga um hvemig okkur tæk-
ist að prenta bækur héma.
— Segðu mér, koma þessi
blöð hér reglulega út?
— Já, Austurland; það hefur
kornið út á annan áratug.
— Hvers verk er það fyrst
og fremst?
— Bjami Þórðarson er rit-
stjórinn, og blaðið er fyrst og
fremst hans verk. Hannerfljót-
ur að skrifa og veit ævinlega
hvað hann ætlar að segja, enda
er það ' heppilegra, margir
munu eiga erfitt með að skilja
hvenær sá maður hefur tíma ti
að sinna blaði. En hann geri’
það samt með ágætum, blaði'
kemur reglulega út — og fól’
hér myndi sakna þess illiler
ef það hætti að koma út.
— Þetta er fornlegt pren
smiðjqhús; það hefur vafalau
margt gerzt í svo gömlu húsi -
.veiztu nokkuð um þetta hús?
— Já, sögu þessa húss þekki
ég nokkuð; hér var billiard-
stofa, matsala, íbúð og gott c.f
ekki ....
— Vinna fleiri en þú hér?
— Já, strákurinn minn, hann
er að læra prentverk.
— Hefurðu tekið fleiri nem-
endur?
— Já, ég hef útskrifað einn
nemanda, — en prentara-
stéttinni mun ekki haldast á
honum.
— Hvers vegna ekki?
— Eg kenndi honum músík
líka, á trompet. Og svo fór
hann á tónlistarskóla í Vín þeg-
ar hann hafði fengið sveins-
bréf í prenti!
— Er hann þá efnilegur tón-
listarmaður?
— Já, hann er mjög efnilegur
strákur s. 1. humar lék hann
í sinfóníuhljómsveit einhvers-
staðar í ölpunum.
— Hvað heitir þessi náungi?
— Lárus Sveinsson, hann ar
af svonefndri Lárusarætt hér,
það er mjög du^legt fólk og vel
gefið. Eg hef ekki þekkt dug-
legri dreng en þennan Lárus.
Hann vann hér í prentsmiðj-
unni til kl. 5 á daginn, þá fór
hann og æfði sig á hljóðfæri til
kl. 7. Eftir matinn byrjaði hann
aftur og var að til kl. 10. Hann
æfði þannig 4—5 stundir á
dag — auk vinnunnar í prent-
smiðjunni.
— Mér skilst að allir hér hafi
mjög langan vinnudag, — er
ekki erfitt orðið að halda uppi
félagslífi?
— Það er alltaf mikil vinna
í þessum bæ. Það er því óskap-
lega erfitt að halda uppi félags-
lífi, eins og það þyrfti að vera.
Menn verða nú orðið að vinna
myrkranna á milli til að hafa
í sig og á, og mega því ekki
vera að því að sinna hugðar-
efnum sínum.
— Ert þú samt ekki með
hljómsveit ennþá?
— Jú, ég er með lúðrasveit
núna, og þegar félagsheimilið |
opnaði 1961 byrjaði ég aftur j
með danshljómsveit. Eg hafði
alveg lagt dansmúsík á hilluna
í 3 ár.
— Eru margir í lúðrasveit-
inni?
— I Lúðrasveit Neskaupstaðar
eru 16—18 menn. Þeir koma og
fara eins og gengur.
—Þarftu ekki að byrja á að
kenna þeim?
— Jú, ég verð að kenna flest-
um þeirra. Það er frekar erfitt
að halda uppi hljómsveit hér,
en það sem bjargar er hve á-
hugi þeirra er góður. Það var
einu sinni sagt að hér þýddi
ekki fyrir skip að koma þau
kvöld sem væri lúðrasveitaræf-
ing — þá mætti enginn vera að
því að afgreiða skip!
— Og svo varstu einhvern-
tíma með kór líka?
— Já undanfarna vetur hef
ég æft 30 manna karlakór.
— Það hlýtur að vera krafta-
verk að koma öllu þessu í verk.
— Nei, það er ekkert krafta-
verk. Það er hægt að afkasta
svo miklu meira í svona bæ
heldur en Keykjavík.
— Hvernig má það vera?
— -Það gera fyrst og fremst
vegalengdirnar sem orðnar eru
í Reykjavík, og svo er það
minna sem glepur fyrir hér
en í Reykjavík. Hér glata
menn síður tímanum í að elta
reyk og vindaský.
— Það fréttist einhverntíma
suður um hljómleikaför ykkar?
— Já, við héldum sameigin-
lega tónléíka í fyrra, lúðrakveit-
in og kórinn, bæði á Eskifirði
og Seyðisfirði. Kórinn kom
fram sjálfstæður og einnig
iúðrasvéitin og svo sameigin-
lega. Við fluttum þá klassísk
lög m. a. úr óperum, með und-
irleik lúðrasveitarinnar.
— Hér er allt á sjávarbakk-
anum — líka prentsmiðjan.
— Já, áður sá ég þorskana
synda í sjónum útum gluggann
hjá setjaravélinni. En svo var
gerð þarna uppfylling og
geymslupláss, svo síðan sé ég
aðeins þá sem ganga á landi.
— Er þá ekki fullt af falleg-
um síldarstúlkum við glugg-
ann?
— Nei, blessaður vertu, þetta
er bara tunnugeymsla!
— O —
Við þökkum Haraldi Guð-
mundssyni Það hefur sannar-
lega verið mikill hamingjudag-
ur fyrir Norðfinrðinga þegar
hann steig þar fæti á land.
J.B.
jarni Þórðarson. — Hann mun vera einn önnum kafnasti maðui
Neskaupstað; þess vegna gengur það kraftaverki næst að hann
skuli líka hafa haft tíma til að stjóraa blaði i 13 ár. i
SÍÐA g
Heimsfrægur vísindamaður beitir
sér fyrir friðarsamtökum
Takmarkið er
ævarandi friður
Maður heitir Szilard. Hann
er heimsfrægur vfsindamaður
og vann sér það m.a. til frægð-
ar, að hjálpa Einstein með
bréfið, sém hann skrifaði Eisen-
hower í því skyni að sannfæra
hann um það, að nauðsyn bæri
til að hraða allt hvað af tæki
kjarnorkurannsóknum og smíði
atómsprengjunnar. Szilard og
Enrico Fermi höfðu þá í sam-
einingu framkvæmt hina fyrstu
kjarnorkusprengingu. Vísinda-
menn þessir höfðu þann grun
staðfestan, að Hitler hygði á hið
sama og væri byrjaður að safna
sér úraníum.
Hvorugum þeirra bauð í grun,
hvað af mundi hljótast. Að vísu
vissu þeir þá nauðsyn brýnasta,
að stöðva Hitler, en munu í
einfeldni sinni hafa haldið að
aldrei þyrfti framar til þess
ama að taka í alvöru. Þar
skjátlaðist þeim.
Vaknaði við vondan
draum
Szilard vaknaði við vondan
draúm við hávaðann af bomb-
unni í Hirosima. Hann hófst
þegar handa að stefna saman á
fund þeim vísindamönnum, sem
málsmetandi voru í þessu sam-
bandi, ef vera mætti að unnt
yrði að kveða niður þennan
voðalega draug, sem vísindin
höfðu vakið og síðan fengið
stjórnmálamönnum í hendur.
Æ síðan hefur hann verið vak-
inn og sofinn við að reyna að
finna ráð sem dugir, því að all-
ar tilraunir til að koma á friði
hafa hingað fcl runniö út í
sandinn.
En Szilard lætur sér ekki
segjast, því að honum lízt ekki
á blikuna, þar sem vopnafram-
leiðslan tvöfaldast á fimm ára
fresti, og 10.000 kg af sprengi-
efni (kjama- og vetnisorku)
koma á hvert af hinum 3000-
000.000 mannsbömum jaröar-
innar. Og að tíu árum liðnum
verður þessi eign stórvelda,
stórkapítalista og stórpólitíkusa,
orðin svo ofboðsleg, að líkurnar
fyrir því að slysið mikla hljót-
ist af, jafnvel fyrir hreina og
beina handvömm, fara að nálg-
ast fullvissu. Það er um tvennt
að velja ,að stöðva þetta óféti,
eða bíða þess sem annars er
óumflýjanlegt: að yfir taki, að
heimsbyggðin farizt öll.
Spítalinn reyndist
bröngur
Samtök um
kosningasjóð
Síðan sneri Szilard heim og
tók sér sæti ,eða stöðu, þar
sem ætlun hans er að starfa
það sem eftir er; í fordyri
hótels nokkurs, en þau kallast
lobby á amerisku, og eru þar
flest ráð ráðin sem mikils eru
talin verð. Og hefur hann mikil
ráð í huga, svo að ekki hafa
aðrir önnur stærri. Honum sýn-
ist sem flestum, að öll friðar-
ráð hafi á því strandað, að
stjómmálamennirnir, sem lík-
lega hafa ekki allir meira vit
en guð gaf þeim, virtu þau að
vettugi, gáfu þeim ekki gaum.
Og við leit sína að svarinu
við því hvemig þessum fá-
menna hópi að tiltölu, sem læt-
ur sig málið nokkru varða,
megi takast að ná tangarhaldi
á stjómmálamönnum og hafa
vit fyrir þeim, þóttist hann að
lokum finna, hvemig hengja
skyldi bjölluna á köttinn. Það
er opinbert leyndarmál, að
kosningar í Bandaríkjunum
vinnast einkum með stórum
peningjagjöfum í kosningasjóði
og því tilstandi öllu, sem komið
er af stað með afli þessara hluta.
Hann komst raunar að þeirri
ömurlegu niðurstöðu, að með
engu móti muni vera hægt að
ná áheyrn stjómmálamanna, ef
ekki er komið á fund þeirra
með fullar hendur fjár.
Þess vegna snýr hann hér til
allra, sem vita hvað í húfi er*
og segist vpita þess að þeir
láti af hendi rakna sem svarar
tveim af hundraði af tekjum
sínum, og geti þá, þó ekki séu
nema 150.000 manns um þetta
orðið úr þessu svo álitleg fúlga,
að takast mætti að kveða sér
hljoðs og koma á samtökum
valdra manna til að finna úr-
ræði, og koma þeim í fram-
kvæmd.
Tvö ár liðu svo frá því að
Szilard fór af spítalanum, að
ekki bólaði neitt á veikindun-
um, en fleiri og fleiri gengu í
þessi samtök og þau efldust og
efldust. Ekki geta þetta kallast
stjómmálasamtök, heldur sam-
tök til friðar, og útrýmingar
stórstyrjalda.
Þess ætti ekki að vera langt
að bíða, að því verði lýst yfirj
að hver frambjóðandi, sem vilji
beita sér fyrir þessu málefni,
geti fengið fé úr stjóði samtak-
anna, svo ótæpt, sem hann óski,-
til kosningabaráttunnar.
Myndu engu tapa
Næstu tíu árin skera úr, segir
Szilard, en sjálfur átti hann
fyrir fjórum ámm ekki von á
lengri fresti en einu ári, því að
krabbameinið hafði þá heltekið
hann, og hugði honum þá éng-
in læknir líf nema kona hans.
Hún lét beina tveggja milljóna
volta röntgengeislum að mein-
inu, og fór það þá, flestum
til mestu furðu, að hjaðna. En
óðar en heilsa vísindamannsins
styrktist, fór hann að sinna á-
hugamál sín og það af því-
liku kappi, að spítalinn varð
honum of þröngur, og hlaut
hann að fara heim. Fyrsta verk
hann var að sitja svokallaða
Pugwash-ráðstefnu, hina sjöttu.
;em þá var haldin í Moskvu.
Þar átti hann tal við marga
ússneska atóm-vísindamenn, og
varð þess nú var, að þeim hafði
snúizt hugur, því áður höfðu
þeir einungis verið fylgjandi
stöðvun kjarnorku- og vetnis-
vopna, en vildu nú ólmir stöðvé
allan vígbúnað, því að þeim
bótti sem ekkert annað dyggði.
auk þess sem þeim blöskraði
tilkostnaðurinn.
Szilard er það Ijóst, að ekki
nægir að heimta frið skilmála-
laust. Við skyndilega og algera
afvopnun mundi fjármálakerfi
Bandarikjanna lamast, þvi að
vígbúnaðurinn er hið lang-
stærsta af öllum fyrirtækjum
og gleypir árlega 2—3 milljónir
milljóna (í íslenzkum krónum).
Þessvegna verður að söðla um
heldur betur áður en eða um
leið og ráðizt er í svo gífurlega
breytingu. Og er það ekki Szil-
ards og hans manna að ráða
fram úr því. Hann hefur annað
á prjónunum. Han vill eyða
kalda stríðinu.
.... Til þess að svo megi
verða, segir hann, hljóta
Bandaríkin að hverfa frá öllu
bví sem auki á spennuna £
kalda stríðinu. óttann og æsing-
rlrnar.
■ Til þess nefnir hann tvö
tæmi. Formaður alþjóðlegu
ri arnorkumálastofnunarinnar í
rín hefur til skamms tíma ver-
ð Bandaríkjamaður. Þegar
hann lét af störfum, fengu
landar hans þvf áorkað, að
Framhald á 6. síð«
ð
4
j