Þjóðviljinn - 08.11.1964, Side 6

$ S1»A
HðÐVILIENN
Rœða fluH á samkomu MÍR
í Austrurbœjarbfói 6. nóv.
OKTOBER-
BYLTINGIN
Þýzka skáldið og kommúnist-
inn Bert Brecht segir í einu
miMu kvasði um októberbylt-
inguna rússnesku: Seitdem hat
die Welt ihre Hoffnung — Síð-
an þá hefur heimurinn átt sér
sína von. í upphafi virtist
þessi von furðuveik, en í dag
á hún nærfellt hálfrar aldar
feril veruleikans að baki sér.
Baunar voru þeir ekki íáir,
sem litu öðrum augum á októ-
berbyltinguna en hið þýzka
skáld, sem ég nú nefndi: lærðir
menn í Vesturevrópu, sem
höfðu gránað í þjónustu hins
fræðilega sósíalisma, sögðu að
októberbyltingin væri brot á
hinum heilögu lögmálum marx-
ismans. Og Churchill kallaði
októberbyltinguna einhvem
tíma „vinnustöðvarslys" ver-
aldarsögunnar. En svo. var líka
íslenzkur búandkarl og einyrki
vestur undir Klettafjöllum, sem
fagnaði októberbyltingunni með
þessum orðum;
Er hann heims úr böli boginn,
blóðngnr að risa og hækka,
múginn vorn að máttka,
stækka?
Sannleiksvottur lýtum loginn.
Enn í dag, 47 árum eftir
holdtekju októberbyltingarinn-
ar, eru skoðanir manna mjög
skiptar á þessari von heimsins.
Ég á ekki aðeins við þá menn,
sem af eðlislægum rökum hafa
fulla ástæðu til að óttast og
hata októberbyltinguna og allt
sem af henrii hefur flotið, held-
ur einnig marga unnendur og
fylgismenn sósíalismans. f þeim
hópi eru ekki allfáir, sem hafa
orðið fyrir vonbrigðum. Þeim
hefur farið eins og honum afa
hans Þórbergs Þórðarsonar.
Meistari Þórbergur segir í
Bréfi til Láru frá merkilegri
vitrun, er hann hitti í svefni
afa sinn dauðan. „Ert þú á
himnum?“ spurði Þórbergur.
Og afi hans svaraði: „E-ekki
lýsti séra Jóhann sálugi því
svona. Ha-hann sagði að þar
væri gullslot og sálmasöngur".
Leyfið mér enn að vitna í
Bert Brecht. Hann gerði einu
sinni kommúnismann að yrkis-
, efni og sagði þá: Er ist das
Einfaehe, das schwer zu mach-
en ist — hann er það einfalda,
sem er torvelt að skapa. Það
er hollt að minnast þessara
orða ef Ieggja skal hlutlægt
sögulegt mat á októberbylting-
una og Sovétríkin.
Sú kynslóð, sem tók pólitisk-
an þroska sinn undir ægis-
hjálmi októberbyltingarinnar
og áranna síðan hefur margs
að minnast. Ég var ungur
Hafnarstúdent á árum hinnar
fyrstu 5-ára-áætlunar. Um fátt
annað var þá meira rætt. Mér
er það í minni, að þeir menn,
sem mörkuðu mest hið póli-
tíska og efnahagslega almenn-
ingsálit, stjómmálamenn og
hagspekingar hins borgaralega
heims, hæddu þessa efnahags-
áætlun og sppttuðu og töldu
hana brjóta í bág við öll lög-
mál guðs og manna, þau er
ríkja í heimi fjármála og at-
vinnulífs. Þó minnist ég einn-
ar undantekningar í þessu efni
frá þeim árum. Það var Birch
gamli, prófessor í hagfraeði við
Hafnarháskóla. Hann hafði trú
á 5-ára áætlun Hússa og sagði,
að þótt hún yrði ekki fram-
kvæmd nema til hálfs mundi
hún valda meiri straumhvörf-
um í sögunní en nokkur ann-
ar samtímaviðburður. Ég skal
geta þess, að flestir þeir Dan-
ir sem ég átti tal við á þess-
um árum töldu Birch gamla
truflaðan á geðsmunum.
Þegar ég nú lít um öxl til
þessara löngu liðnu ára, þá
hneykslast ég í raun og veru
ekki á þeim mönnum, sem
töldu 5-ára-áætlun Rússa óðs
manns æði. Það var ekki í
fyrsta skipti, að söguleg ný-
lunda verði heiðingjum þneyksli
og Grikkjum heimska. En 5-
ára-áætlunin var á þessum ár-
um fullkomin þjóðfélagsleg
nýung, einstök og án forgeng-
ils í sögunni. Það hafi aldrei
verið vitað fyrr að hægt væri
að spenna vinnuorku heillar
þjóðar fyrir samfellda efna-
hagsáætlun, þar sem kveðið
var á um til fimm ára, hve
miklu verksmiðjur, námur og
orkuver skyldu afkasta að
þeim loknum og hve miklu
fjármagni skyldi veitt til hinna
sundurleitu framleiðslu- og at-
hafnasviða. Um þetta hafði
aldrei verið getið í öllum spá-
mannanna bókum. Um þetta
þögðu öll hin þykku rit hag-
fræðinganna, og þeir sem
höfðu kannað þennan mögu-
leika fræðilega sögðu slíka á-
ætlun efnahagslega firru. En á-
ætlunin var framkv. og meira
en það. Og síðan hafa margar
aðrar slíkar áætlanir verið
framkvæmdar í Sovétríkjunum,
þessa stundina er verið að
ljúka við 7-ára-áætlun, sem er
aðeins áfangi í efnahagsáætlun
til 20 ára., þar sem lögð verða
frumdrögin að samfélagshátt-
um kommúnismans. ,
Það er nú liðið á aðra öld
síðan Karl Marx komst svo
að orði um lögfestingu á tíu-
stunda vinnudegi kolanámu-
verkamanna á Englandi, að þar
hefði hagfræði verkalýðsins í
fyrsta skipti unnið sigur á hag-
fræði borgarastéttarinnar. Sá
sigur var unnin innan ramma
hins borgaralega þjóðfélags. En
það varð að bíða októberbylt-
ingarinnar rússnesku áður en
hagfræði verkalýðsins gengi f
raun og veru af hagfræði borg-
arastéttarinnar dauðri. Efna-
hagsáætlanir Sovétríkjanna
hafa staðfest án alls vafa raun-
veruleika hagskipanar, þar sem
mennimir beizla sín eigin
framleiðsluöfl, Iáta þau Iúta
vitrænni stjóm, en beygja ekki
kné sín fyrir þeim eins og þau
væru framandi öfl af öðrum
heimi en heimi mannsins sjálfs.
Þá fyrst getur maðurinn talizt
fullvalda í sögu sinni, er hann
fær stjómað sínu eigin sköp-
unarverki: efnahagslegri til-
veru sinni. Og það er hið
mikla afrek Sovétríkjanna að
hafa fyrst allra lagt drögin að
slíkri þjóðfélagslegri stjóm, og
ég tek svo. til orða vegna þess,
að st'jómun efnahagslegrar og
félagslegrar tilveru er ekki
einstakt dagsverk, sem lokið er
að kveldi, heldur endalaust
viðfangsefni, sem mennimir
munu glíma við meðan þeir
sem líftegund eru til á þessum
hnetti.
Þrjátíu árum eftir lok hinnar
fyrstu 5-ára-áætlunar hneyksl-
ast nú enginn á áætlunarbú-
skap nema Barry Goldwater,
flutti þá fregn fyrir nokkrum
kvöldum, að franska stjórnin
hefði birt efnahagslega 5-ára-
áætlun. Þannig bregðast nú
krosstré sem önnur tré. Það
er tæplega til það auðvalds-
land á hnettinum, Bandaríkin
ekki undanskilin, að það sé
ekki að burðast með einhvers
konar efnahagslegar áætlanir.
EFTIR SVERRI KRISTJANSSON
sem heldur að Lyndon Johnson
sé sósíalisti. Það er ekki að-
eins að hinn vestræni heimur
sé farinn að játa, að efna-
hagsáætlanir Sovétríkjanna séu
í samræmi við veruleikann, að
engin ástæða sé að efast um
að þau nái því marki, sem þau
hafa sett sér innan ákveðinna
tímamarka, heldur hefur hinn
vcslræni hejmur.orðið að lúta
svo lágt að taka upp áætlun-
arbúskap á vissum afmörkuð-
um sviðum að svo miklu leyti
sem ekki er gengið of nærri
hinu kapítalíska frelsi til að
græða á lýðnum. Útvarpið
Jafnvel viðreisnarstjórnin okk-
ar, sem hélt hún gæti stigið
dansinn í frelsi og áhyggju-
leysi Manchestermannanna
brezku frá miðri 19. öld, er
nú á kafi í áætlunum. Þannig
læra háþroskuð auðvaldslönd
SQvézk vinnubrögð, stundum án
þess að vita af því sjálf, en
oftast af illri nauðsyn. Hinn
gamli klassíski kapitalismi
hefur sungið sitt síðasta vers,
á því þróunarskeiði, sem hann
er nú staddur á eftir miðja 20.
öld verður hann að beita á-
ætlunarbundnum framleiðslu-
aðferðum þar sem því verður
við komið, að öðrum kosti er
hætt við að hið aldna sigur-
verk hætti einn góðan veður-
dag að tifa. Það skal raunar
ósagt látið hvað upp kann að
spretta af þvi, er efnahagsá-
ætlanir eru gerðar á kapítal-
ískan meið. En kannski verð-
ur árangurinn ekki lakari að
sínu Ieyti en þegar listrænum
apa er kennt að mála abstrakt.
Sovézkra áhrifa kennir ekki
aðeins í áætlunarbúskap þrosk-
aðra auðvaldslanda. Hvergi eru
þessi áhrif dýpri en meðal
hinna snauðu manna í þróun-
arlöndunum svokölluðu, þeim
löndum, sem hinn vestræni
heimur hefur stjórnað af al-
geru fullveldi þangað til fyr-
ir nokkrum árum, að þau
heimtu flest pólitískt sjálf-
stæði sitt. Það er athyglisvert,
að nálega öll þessi nýfrjálsu
lönd leita sér ekki efnahags-
legra fyrirmynda í .hinum
vestræna heimi sem skiluðu
þeim af sér í því þokkalega á-
standi, sem öllum er kunnugt,
heldur reyna þau áð Iærá af
efnahagslegri reynslu Sovét-
rikjanna. Öll hafa þessi ríki
- Sunnudagur 8. nóvember 1964
tekið upp áætlunarbúskap í
einhverri mynd, öll hafa þau
gert sér efnahagsáætlanir til
skemmri eða len.gri tíma. Þess-
ar nýfrjálsu þjóðir telja sér
ekki fært að beita hinum
klassísku vinnubrögðum vest-
ræns heims þegar þær leitast
við að risa upp úr örbirgð
sinni og niðurlægingu. Nei, þær
ganga í skóla Sovétríkjanna,
sem á tæplega hálfrí öld hafa
sjálf risið upp úr fátækt ald-
anna og orðið næststærsta iðju-
veldi veraldar. Þannig geisla
áhrif hinnar miklu október-
byltingar um hnöttinn allan
leynt og Ijóst og Sovétrikin
eru orðin heimsáfl i sögu ald-
ar okkar.
Áhrifa þeirra gætir víðar en
£ þeim efnum, sem ég hef þeg-
ar drepið á. Þegar Sovétrik-
in skutu fyrstu geimförum á
loft og þjóðir í landi áætlun-
arbúskaparins teygðu sig til
hnatta festingarinnar, varð
hinn vestræni heimur æði for-
virraður. Á dauða sínum átti
hann von, en ekki þessu. Þótt
ótrúlegt sé, þá virðist hinn
vestræni heimur hafa þá fyrst
vaknað til vitundar um það,
að menntun kostar fé. Og
hvaðanæva heyrðist hrópað:
meira fé til vísinda og mennta
og það var veitt meira fé til
vísinda og mennta og jafnvel
hálfhungraðir og fyrirlitnir
bandarískir barnakennarar
fengu launahækkun. Slík voru
áhrifin frá hinu forna klass-
íska landi ólæsisins.
Úm sama leyti voru raddir
uppi meðal hagfræðinga og
stjómmálamanna hins borgara-
lega heims um efnahagslegt
kapphlaup milli austurs og
vesturs. Sérfræðingarnir tóku
að velta því fyrir sér, hvort
Sovétríkin mundu kannski ekki
áður en langt um liði hlaupa
hinn vestræna heim uppi á
paðreim atvinnulífsins. Flestir
vom á einu máli um það, að
þetta mundi verða, þótt þeim
kæmi ekki saman um ártalið,
er Sovétríkin hlypu í mark.
Bollaleggingamar um þetta við-
fangsefni em í sjálfu sér tim-
anna tákn. Það er mál margra
sérfræðinga vestrænna um
efnahagsmál, að atvinnuleg þró-
un Sovétríkjanna neyði hinn
I Framhald á 8. síðu.
Húsgögn
á ÍOOO
fermetrum
Höfum opnað
f
húsgagnaverzlun
að LAUGAVEGI 26
Glœsilegt húsgagnaúrval á tveimur hœðum
LAUGAVEGI 26 — SlMI 22 900.
I