Þjóðviljinn - 14.11.1964, Blaðsíða 2

V
I
2 SIÐA
ÞJOÐVILJINN
Laugardagur 14. nóvember Í964
í dag er liðið ár frá því að hið sögufræga gos hófst við Vestmannaeyjar. Og á morgun á Surtsey ársafmæli, því
aðfaranótt 15. nóvember 1963 skaut hún fyrst kolli úr sæ. í tilefni af þessum merkisafmælum mun Þjóðviljinn
hér á eftir rifja upp helztu atriði úr sögu Surtseýjar.
Meðfylgjandi myndir eru
fengnar hjá Landmælingum
íslands og lét Ágúst Guft-
mundsson starfsmaftur þar
Þjóðviljanum í té eftirfarandi
upplýsingar í sambandi við
þær og mælingar á Surtsey.
Fyrstu loftmyndir af eynni
voru teknar 17. febrúar sl. en
vegna slæms skyggnis tókust
þær ekki vel. Eftir þeim mæl-
ingum sem þá voru gerðar
reyndist flatarmál eyjarinn-
ar 1,2 ferkm.
Næstu loftmyndir voru
teknar 11. apríl úr 1840 m
flughæá og er fyrsta myndin
hér að ofan tekin í þeirri ferð.
Flatarmál eyjarinnar var þá
orðið 1,7 ferkm en flatarmál
hraunsins 0,4 ferkm. lengd
hennar var þá 1,6 km og
breldd 1,4 km.
í þriðja sinn voru teknar
loftmyndir af eynni 16. júní
úr 1630 m flughæð. Er mynd
nr. 2 hér að ofan tekin þá. l>á
reyndist flatarmál eyjarlnnar
1,7 ferkm. en flatarmál
hrannsins ,0,5 ferkm.
Surtsey var ljósmynduð úr
lofti í fjórða sinn 25. ágúst í
sumar úr 1760 metra hæft og
er þriðja myndin á síðunni
tekin þá. Þá var flatarmál
eyjarinnar orðið 2,1 ferkm. og

flatarmál hraunsins 1,0 fer-
km.
Loks var eyjan svo mynd-
uð i fimmta sinn 22. október
sl. og birtist mynd sem þá
var tekin á forsiðu biaðsins
í dag. Flatarmálift reyndist
þá vera orðið 2,4 fenkm. en
flatarmál hraunsins 1,2 fer-
km. Mesta Iengd eyjarinnar
var þá 2,0 km og mes’ta
breidd 1,5 km. Hæsti tindur
eyjarinnar er nú 173 m og
hefur hæð hans lítt eða ekki
breytzt síðan í marz.
Við samanburð á myndun-
um hér að ofan og á forsíð-
unni má sjá breytingar þær
sem orðið hafa á lögun eyjar-
innar á þcssu tímabili en rétt
er að taka það fram að stærð-
arhlutfallið er ekki rétt á
myndunum þar sem þær eru
teknar í mismundandi Iofthæð.
BBB

SURTSEY
Á fjögurra mánaða afmæli
Surtseyjar, hinn 14. marz síð-
astliðinn, birtist í Þ.ióftviljanum
viðtal við Sigurð Þórarinsson
jarðfræðing. Rakti Sigurður
þar í stuttu máli sögu eyjarinn-
ar þessa fyrstu mánuði. Við
skulum til gamans rifja upp
helztu atriðin úr þessu spjalli
Sigurðar.
Surtur fæðist
•— Það var klukkan 7,15 að
morgni 14. nóvember sem Ólaf-
ur Vestmann matsveinn á ís-
leifi II frá Vestmannaeyjum
sá gosið Ólafur var á bauju-
vakt og fann bátinn snúast
ekki ósvipað og f hringiðu
væri. Sá hann þá dökka þúst
og siðan reyk og var þar Surt-
ur kominn. Surtsey fæddist
svo aðfaranótt næsta dags . . .
Gosið gerði tiltölulega lítil
boð á undan sér, þó mældi
Þorsteinn þorskabítur heitari
sjó aðfaranótt 13. nóvember og
var það lítið eitt suður af nú-
verandi Surtsey. Gosið byrjaði
sem greinilegt sprungugos og
er eyjan hryggur langur og
mjór, klofinn af gossprungunni.
Svo varð gígurinn meira hóf-
laga og var aðalopið til norð-
urs. Siðar breyttíst gosopið
enn og sneri þá til suðvesturs
eða suðurs. . . .
Lengst af hefur gosið veríð
með tvennu móti. Sé gígurinn
opinn og sjór i honum eru
sprengingamar með nokkru
millibili, og öskutrjóna með
gufumekki hefur staðið til him-
ins. Stundum hefur svo gígur-
ínn verið lokaður með gjall-
hring og er þá samfleytt gos
og samfelldur öskufallsstrókur,
sem mælzt hefur um 2 km á
hæð með sífelldum eldglæring-
um. Þriðja tegund gossins átti
sér aðeins stað fyrst í febrúar
og gaus Surtur þá hraunbun-
um. . . .
Ólga
Hinn 28. desember var svo
vart við ólgu í sjónum tvo
og hálfan kílómetra norðaustur
af Surtsey. Gaus þar á þrem
stöðum í tvo, þrjá daga, en
ekki kom hryggur upp fyrir
yfirborð sjávar. Míkið jarð-
rask hefur þó orðið neðansjáv-
ar sem bezt sést á því að þar
er nú rúmlega 23 m dýpi sem
áður mældust 120 metrar.
f lok janúar steinhætti svo
gamli gígurinn að gjósa eftir
vel unnin störf og myndaðist i
bonum lítil og falleg tjöm. Nýr
gígur tók við þar sem frá var
horfið og er hann vestan á
eynni. —
★i
Þjóðviljinn sneri sér í gær
til Þorleifs Einarssonar jarð-
fræðings og bað hann halda
fram sögu Surtseyjar þar sem
frásögn Sigurðar lauk. Þorleif-
ur tók þeirri málaleitan vel og
fer frásögn hans hér á eftir.
Hraungos
— Næsti merkisdagur í sögu
Surtseyjar er líklega 4. apríl.
Þá hafði ösku- og gjallrif
myndazt í gígbarminum og *
gosefnin orðið svo þétt í gig-
veggjunum að sjórinn náði
ekki að komast ofan í gíginn.
Þepnan dag er þvi talið að
sjávargos, hafi hætt, en við
tekið' hraungos, svipuð þeim
sem verða á landi. Þeyttust gló-
andi hraunsúlur hátt i loft
upp og rann hraunið síðan í
stríðum straumum til sjáv-
ar. Stigu þá upp miklir gufu-
mekkir og var engu líkara en
að gos væri á tveim stöðum.
Hinn 22. apríl rann „hraun-
bylgja“ úr gígnum til sjávar á
15 sekúndum, en þetta er um
300 metra leið. Eftir þessar
hamfarir varð langt hlé, og
rann ekkert hraun úr gígnum
í tvo og hálfan mánuð. Eftir
þessa góðu hvíld tók gígurinn
til starfa af endurnýjuðum
krafti. Þann lft. júlí færðist
gosið mjög í aukana og hraun
tók að renna á nýjan leik og
gerir það raunar enn þann dag
í dag.
Hraunrennslið er nú með
nokkuð öðrum hætti en í gos-
hrinunni í apríl. Streymir það '
í lækjum fram undan hraun-
hellunum í miðjum hlíðum eða
niður undir sjó.
Surtseyjarhraunið er að
mestu leyti apalhraun, þó eru
spildur af helluhrauni inni á
milli og þá einkum í kringum
hraungíginn. Bergið sem hefur
komið upp í gosinu er basalt
eða blágrýti.
Ævarandi
Surtscy hefur löngum átt í
vök að verjast vegna égangs
brimöldunnar sem sorfið hef-
ur drjúgar spildur af eynni.
Þessa gætir þó minna síðan
hraunrennslið hófst og er
sennilegt að Surtsey standist
allan ágang Ægis.
Þorieifur gat þess að !oktrm
að síðan sögur hófust væri aS-
eins vitað um þrjú gos hér á
landi sem staðið hafi lengur
en Surtseyjargosið, Það ertx
Mývatnseldar 1724—29, Heklu-
gosið 1766—68 og Heklugosið
1947—48. Heimildir herma enn-
fremur að við strendur íslands
hafi orðið á annan, tug sjáv-
argosa og mun Surtseyjargos-
ið þegar orðið mest þeiiTa
allra.
Rannsóknir
Eyjan hefur á stuttri ævi
laðað að sér fjöldann allan
af ferðamönnum og eru þeir
nú orðnir allmargir, lærðir og
leikir, sem stigið hafa á Surts-
eyjargrund.
Eyjan hefur að vonum ver-
ið vísindamönnum merkilegt
rannsóknarefni. Hafa allmarg-
ar rannsóknarferðir verið farn-
ar út í eyna og eru þær allar
skipulagðar af svonefndri
Surtseyjarnefnd. í nefnd þess-
ari eiga sæti fulltrúar hinna
ýmsu vísindagreina. Erlendir
vísindamenn hafa sýnt Surtsey
mikinn áhuga og eiga sæti í
Surtseyjarnefnd ýmsir erlendir
vísindamenn sem hafa hug á \
samvinnu við fslendinga um,
rannsóknir í Surtsey.
Formaður nefndarinnar ei
Steingrímur Hermannsson
framkvæmdastjóri Rannsókn,
arráðs.