Þjóðviljinn - 14.11.1964, Side 6

g SlÐA
ÞJÓÐVILÍINN
Laugardagur 14. nóvember 1964
Þegar Bandaríkjamenn barma sér yfir Kúbu vitna þeir gjarnan til
þess, hve vel hafi famazt eynni Puerto Rico, sem lengi hefur verið undir
þeirra eigin pilsfaldi. Það er því ekki úr vegi að líta nokkru nánar á stað-
reyndir málsins og athuga það, hver gróði það hefur verið eyjarskeggj-
um að lúta handleiðslu bandarískra auðhringa áratugum saman. — Grein-
in er endursögð úr „Land og Folk“.
RICO'
FRIRIKIÐ
//
Hvað eftir annað hefur komið til alvarlegra árekstra í Puerto Rico. Hér sjáum við lögreglulið
í höfuðborginni San Juan í baráttu við stúdent a, sem kröfðust sjálfstæðis eynni til handa og
jafnframt bættra kennsluskilyröa við háskólann. Um það bil fjögur þúsund stúdentar tóku
þátt í þessum m ótmælaaðgerðum.
PUERTO
RICO
Hinn hundtryggi „landstjóri'
Bandarilíjanna á Puerto Rico,
Monzo Martin, sem nú hefur
Iátið af „embættr,.
. Puerto Rico er lítil ey f
Karabíska hafinu og hefur
2.3SO.OOO íbúa. Bandaríkjamenn
benda á það, að á eynni sé
enginn her, lítið atvinnuleysi
og þriðji hlutinn af útgjöldum
eyjarinnar renni til mennta-
mála. AUt er þetta að vissu
marki rétt, en þó er önnur
hlið á málinu og ekki eins
skínandi björt.
Fuerto Rico er fríríki í
tengslum við Bandaríkin, og
eyjarskeggjar gegna herþjón-
ustu í bandaríska hemum. Á
móti kemur, að Bandaríkin
mega að vild nota eyna undir
herstöðvar sínar, og þar er
jafnan talsvert bandarískt lið
staðsett.
Óæðri þjóðflokkur
Atvinnuleysi á eynni er
minna en f nokkru öðru landi
Mið- og Suður-Ameríku að
Kúbu undanskilinni, en það
er hins vegar snöggtum meira
en yfirvöldin vilja vera láta:
Eitthvað um fjórði hluti verka-
manna hefur enga atvinnu eða
litla. Og atvinnuleysið væri
sýnu meira kæmi ekki til út-
flutningur fólks til Bandaríkj-
anna. Hitt er líka rétt að mik-
ið er gert til þess að koma
einhverju lagi á skólamál eyj-
arinnar, en einsog eyjarskeggj-
ar segja sjálfir: Hvað stoðar
það að setjást á skólaþekk ef
við erum svo í Bandaríkjun-
um skoðaðir sem óæðri þjóð-
flokkur?
Engum getur blandazt hug-
ur um það, að það eru Banda-
ríkjamenn en ekki eyjarskeggj-
ar sem græða á tengslum ríkj-
anna. OfÖega hafa eyjarskeggj-
ar mótmælt hátt og í hljóði
framkomu Bandaríkjamanna.
„Frelsun“
Þegar nýlenduveldi Spánar
á þessum slóðum var í upp-
lausn skömmu fyrir síðustu
aldamót tóku Bandarfkjamenn
að sér að „frelsa” Puerto Rico.
Þeir byrjuðu á þvi að beita
stórskotaliði gegn hðfuðborg-
inni, San Juan, og stuttu síð-
ar settu þeir lið á land undir
forustu hins illræmda Indíána-
morðingja Nelsons A. Miles.
Spánverjar voru hraktir burt,
en Kaninn sat um kyrrt.
Árið 1900 lagði stjórnin í
Washington drögin að sjálf-
stjórn eyjarinnar og 1917
„veitti” bandaríska þingið
eyjarskeggjum bandarískan^
ríkisborgararétt með hinum
svonefndu Jones-lögum. Stór
hópur eyjarskeggja var þegar
kvaddur til herþjónustu og
sendur á vígvellina í Evrópu.
Uppreisn
1937 gekk mótmælaalda yfir
Puerto Rico. Suitur, atvinnu-
leysi og kynþáttamisrétti gáfu
sjálfstæðishreyfingunni byr
undir báða vængi, en frelsis-
baráttan var barin niður með
fjöldamorðum í bænum Ponce,
þar sem hundruð eyjarskeggja
voru skotin niður af stjómar-
herliði undir leiðsögn liðsfor-
ingja frá West-Point herskói-
anum.
1948 var svo Bandaríkjalepp-
urinn Luis Monoz Marin
„kjörinn“ forseti en jafnframt
þessu undirbjó þjóðfrelsishreyf-
ingin nýja almenna uppreisn.
Þessi uppreisn átti sér stað
1950, en þá eins og þrettán ár-
um áður endaði uppreisnin^
með ósigri og uppreisnarmenn
voru brytjaðir niður. 1952 hlaut
Puerto Rico svo sjálfstæði
sem fríríki í tengslum við
Bandaríkin — ekki eftir þjóð-
aratkvæðagreiðslu heldur eftir
umræður í bandaríska þinginu.
Áfram skal haldið
Þjóðfrelsishreyfingin á
eynni, MPI, eða Movimiento
Pro Indepencia, hefur innan
sinna vébanda vinstriflokka
eyjarinnar, frá framfarasinn-
uðum kaþólikkum og komm-
únistum, og er stjórnað af
Mari Blas. MPI hefur frá önd-
verðu barizt gegn leiguþýi
Bandaríkjanna, Monoz Marin,
sem rekið hefur erindi þeirra
í sextán ár samfleytt án þess
að örlaði á sjálfstæðri hugsun
hvað þá framkvæmd hennar.
Og Þjóðfrelsishreyf ingin er
staðráðin í því að halda bar-
áttunni áfram, „unz brautin er
brotin á enda”.
PRÓFESSOR HlRTl
Í7MIUÓNMÖRK
Mikið f jármálahncyksli er nú
upp komið í Bonn, og er sak-
borningur Hans Deutsch frá
Lausanne I Sviss, lögfræðing-
ur og bókaútgefandi, sem not-
Ið hcfur alþjóðlegs álits. Flelri
munu þó í málið flæktir.
Deutsch, sem er prófessor
að nafnbót, var handtekinn
fyrir skömmu í Bonn, og eru
honum gefin fjársvik að sök og
svo að hafa stuðlað að röng-
um framburðj vitna., Það , cr
haft eftir góðum heimildum í
Bonn, að með fölskum kvittun-
um hafi hann komizt yfir 17,5
miljónir vestur-þýzkra marka.
Þá liggur prófessorinn einnig
undir þeim grun að hafa not-
fært sér skaðabætur þær, sem
greiddar eru fómardýrum naz-
ismans, og logið sér fé út á
mann, sem ekki var lengur í
tölu lifenda.
Hans Deutsch stofnaði á
sínum tíma verðlaun þau við
háskólann í Bem sem við
hann eru kennd. Hann er
austurrískur ríkisborgari og í
Vín stófnaði hann 1961 hið
þekkta Hans Deutsch forlag,
sem getið hefur sér mjög gott
orð £ heimi bókanna.
,HUNDALÍF' I
BANDARÍKJUNUM
Hundatizkan breytist álíka
skyndilega og kvenfatat£zkan.
Um alllanga hríð var eftlrlæt-
isdýr bandarískra kvenna —
auk karlmanna auðvitað —
kjölturakki, sem cocker spani-
el nefnist á tungu landsmanna,
síðan tók vlð mjóhundur og
nú er það loðhundur, sem
lukkuna gerir.
Og hundabransinn er eink-
ar gróðavænlegur. Blaðið „Wall
Street Joumal“ skýrir svo frá,
að hundafirmað Spiegel hf.
selji rakka fyrir hálfa miljón
dali árlega. Síðastliðið ár seldi
fyrirtækið hundafæðu fyrir 530
miljónir dala. Auðugir Banda-
ríkjamenn kaupa náttföt, yf-
irhafnir, ullarnærföt og
minkapelsa á kjölturakka sína,
og til þess að greyin vökni nú
ekki £ fætuma: stfgvéi, skó og
sokka. „Buxur, vesti, brók og
skó, bætta sokka nýta,” kvað
listaskáldið. Hér er hugsað
fyrir öllu. Fyrirtækið Sir Art-
hur Originals International í
Kansas City seiur jafnvel
grímubúninga á. blessaðar
skepnumar. I blöðunum blasa
við auglýsingar fyrir hunda-
sjampó og frönsk ilmvötn ætl-
uð rökkum, og fótsnyrting er
einnig £ boði. Gizkað er á, að
þeir sem sjá bandarískum
hundum fyrir fötum og snyrti-
vörum muni á þessu ári hljóta
meir en 800 miljón dala fyrir
ómak sitt.
„Ýmsum þeim, sem ekki
telja sig neina sérstaka hunda-
vini, mun þykja sumt af þess-
um útgjöldum einkennileg ef
ekki beinlínis fáránleg” segir
„Wall Street Journal”. I
þeirra hópi er e.t.v. að finna
þá fjölmörgu Bandaríkjamenn,
sem lifa á þv£ sem Kennedy
forseti kailaði „landamæri fá-
tæktar” og lifa þannig sann-
kölluðu hundalífi.
Herbert Hoover
Bandaríkjaforsetí
■ Nýlega er látinn í Bandaríkjunum Herbert Hoov-
er fyrrum forseti landsins. Hann hefur andaður
verið ausinn lofi af löndum sínum, og í eftirmæl-
unum var þess fagurlega minnzt, að hann hefði ver-
ið af fátæku foreldri í Iowa og að beztu fyrirmynd-
um bandarískum „unnið sig upp“. En ferill hans
varpar nokkru Ijósi á það hvernig menn „vinna sig
upp“ í bandarískum st'jórnmálum.
I fyrri heimsstyrjöldinni
var Hoover settur til þess að
stjórna bandarískri aðstoð,
sem átti að færa matvæli al-
þýðu manna f þeim löndum,
sem verst voru leikin af
völdum stríðsins. Þetta hljóm-
ar nógu fallega, en sam-
kvæmt viðurkenningu banda-
ríska utanríkisráðuneytisins
1946, var þessi aðstoð eitt
tækið til þess að vinna gegn
kommúnistastjómum og rót-
tækum verkalýð. Þess má
geta f þessu sambandi, að
Hoover var verkfræðingur að
menntun, hafði stofnað sitt
eigið verkfræðifirma og átti
mikilla fjárhagslegra hags-
muna að gæta £ Rússlandi.
Hann var einn þeirra, sem
bak við tjöldin var einn
helzti hvatamaður þess, er
herir Vesturveldanna gerðu
innrás f Sovétríkin eftir okt-
óberbyltinguna. 4. janúar 1921
var hann £ bandarísku öld-
ungadeildinni sakaður um að
hafa notað 40 miljónir dala
af fé „aðstoðarinnar” tii
þess að skipuleggja pólska
innrás £ Sovétrfkin.
Svo sem f þakklætisskyni
fyrir frammistöðuna var hann
1923 skipaður utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, og 1920
var hann kjörinn forseti.
Verðfallinu í Kauphöllinni
1929 og þvf gífurlega atvinnu-
leysi kreppuáranna, sem á
eftir fóru, mætti hann með
gamalkunnum aðferðum auð-
hringanna: Hann barði frá
sér niður á við. Þegar at-
vinnulausir uppgjafahermenn
héldu í hungurgöngu til
Washington 1932, gaf hann
þeim síðar svo illræmda
hershöfðingja Douglas Mac-
Arthur skipun um að siga
hemum á göngumenn, sem
hann og trúlega gerði.
Hoover hafði fulla samúð
feð þýzkum hemaðaranda,
og 1932 veitti stjórn hans
Þýzkalandi formlega „rétt”
til þess að endurvígbúast, en
áður höfðu mikil bandarísk
lán verið veitt í þessu skyni.
Við forsetakosningarnar ár-
ið 1932 beið hann mikinn ó-
sigur fyrir Franklin D. Roos-
velt og dró sig þá úr stjórn-
málum. Ekki hélt hann þó
með öllu kyrm fyrir, og þeg-
ar til Öfriðar dró í Evrópu,
var hann aftur kominn á
stjá. 1938 heimsótti hann
ýmis Evrópulönd, m. a.
Þýzkaland, og átti þá einkar
hjartanlegar viðræður við
Adólf Hitler.
Þegar heim var komið hóf
hann æðisgengna þaráttu
gegn þvf að no^kuð væri gert
til varnar gegn nazisfanum.
Er heimstyrjöldin síðari skall
á barðist hann gegn því með
hnúum og hnefum, að Banda-
ríkin veittu Englandi og
bandamönnum þess flugvélar
og aðra hemaðaraðstoð. A
fyrstu árum styrjaldarinnar
reyndi hann eftir megni að
koma því í kring, að nazista-
stjórninni þýzku væri veitt
aðstoð. Þetta tókst þó ekki.
1949 var hann einn af
þeim, sem dyggilegast studdu
stofnun Nató, og 1950 lagði
hann fram þá tillögu, að
sprengja Sameinuðu þjóðirn-
ar og koma á laggirnar sam-
tökum bandarfskra leppríkja.
Menn á borð við Truman
forseta og Dulles utanríkis-
ráðherra studdu tillöguna, en
þó varð ekki af atlögunni,
sem beint var gegn Scvétríkj-
unum og alþýðulýðveidunum
og hefði að sögn frú Elen-
og Roosevelt getað leitt til
þriðju heimsstyrjaldarinnar.
Herbert Hoover bar hátt i
flokki þeirra þjóðhöfðingja,
sem ekkert sáu nema komm-
únistahættuna. Árið 1931 lét
hann svo um mælt í viðtali
við blaðið San Fransisco
News: „1 sannleika sagt er
það ævitakmark mitt að
eyðileggja Ráðstjórnarríkin.”
Ekki tókst honum það þó ,
fremur en Hitler, og nú er
hann látinn, kominn á tíræð-
isaldurinn. Þá væri vel, ef
hernaðaráætlanir bandarískra
heimsvaldasinna færu með
honum í gröfina. En þeir eru
margir á borð við hann vest-
ur þar, menn sem ekkert
hafa lært og engu gleymt.
Þeir menn eru fulltrúar
deyjandi þjóðfélags og deyj-
andi stéttar — eins og hann.