Þjóðviljinn - 11.12.1964, Blaðsíða 8

Þjóðviljinn - 11.12.1964, Blaðsíða 8
g SÍÐA ÞíOÐVILIIWN Pöstudagur 11. desember 19&t 25 ÁR Þann 30. nóvember fyrir aldarfjórðungi hófst stríðið milli Finn- lands og Sovétríkjanna, það stríð sem nefnt hefur verið ,,Vetrar- stríðið“. Enda þótt ,,Heimsstyrjöldin“ væri þegar skollin á, var það ,,Vetrarstríðið“ sem varð þess valdandi, að „veröldin kipptist við“ eins og það hefur verið orðað. f þessari grein, sem þýdd er úr ,,Land og Folk“, er nánar frá sagt þessu stríði, orsökum þess og afleiðingum og ýmislegu fleira, sem enn vekur mönnum deilur. mmm '*• í :l • ú . ’ / k'; /> ", t i ■ h> i J| ]»*{ 1 *$«, j Finnar þekKj i biturri reynslu, hvað stríð er. Þegar Þjóðverjar urðu að hörfa úr Finnlandi í heimsstyrjöldinni síðari, jöfnuðu þeir m.a. bæinn Eovaniemi við jörðu. Um stríðið milli Finnlands og Ráðstjórnarríkjanna segir svo í danskri alfræðiorðabók: — í október mæltust Rúss- ar til þess við Finna, að samn- ingaviðræður væru hafnar í Moskvu. Paasikivi, sem hafði verið einn af samningamönnum Finna í Dorpat 1920, hélt þrisvar sinnum til Moskvu. Rússarnir heimtuðu samning um gagnkvæma hernaðarað- stoð, breytt landamæri á Kyrjálaeiðinu og flotastöð við Hangö. Finnarnir neituðu, og 30. nóv. hófu Rússar árásina. Vetrarstríðið stóð í þrjá mán- uði. Finnar vörðust hraustlega og unnu marga glæsilega varn- arsigra ... Mannerheim mar- s&áikúr hafði yfirherstjórnina með höndum. Þegar til lengd- ar Iét gátu Finnar ekki staðizt hinn rússneska þrýsting. í febrúar 1940 brutust Rússar gegnum víglínur Finna og í marz var friður saminn í Moskvu. Finnar urðu að láta af hendi tíunda hluta af landi sínu, nefnilega Kareliu ásamt Viborg, Salla-héraðið og Pet- samo. Ennfremur fengu Rúss- ar Hankö undir flotastöð. Enda þótt viðkomandi bindi alfræðiorðabókarinnar kæmi út 1949, það er að segja tíu ár- um síðar, og eftir að flestir höfðu fengið nokkurt annað á- lit á sambandi Pinnlands og Sovétríkjanna, er því slegið föstu, að „Rússar hófu árás- ina“. Nákvæmlega eins lýstu erlendir fréttamenn stríðinu frá „vigstöðvunum“ og þeim held- ur votlendum á hótelherbergj- um sínum í Hótel Kámp í Hel- sinki Stríðinu lýst Þessir fréttaritarar voru ekki í neinum vafa um það, hver væri ábyrgur fyrir stríðinu. Sovétríkin höfðu á grimmdar- legasta hátt ráðizt á litla lýð- ræðisríkið Pinnland af þvi að það vildi ekki verða við þeim kröfum, sem til þess voru gerð- ar. En Finnar börðust hraust- lega. Án þess að gera á nokk- urn hátt lítið úr frammistöðu finnskra hermanna gegn ofur- efli liðs, hlýtur það að vera leyfilegt nu orðið að brosa i kampinn að lýsingum fréttarit- aranna. Við lesum um það, hvemig litlir drengir skutu niður flugvélar með loftbyss- um sínum og hvernig fáeinir finnskir hermenn umkringdu margfalt fleiri Rússa og tóku til fanga Betri skilning á því hvemig þessar lýsingar urðu til, fáum við þegar við lesum bókina „Finlandia í moII“, en hún er rituð af rithöfundinum Olavi Paavolainen, sem vann í fréttadeild vamarmálaráðu- neytisins Hann lýsir því er hann kom á fyrsta degi stríðs- ins á hótel Kámp í Helsinki og hittir þar fyrir hóp af æst- um fordrukknum fréttariturum erlendra blaða. Og síðari frétt- ir benda ekki til þess að telj- andi hafi runnið af frétta- þjónustu lýðræðisins, enda var helzta verkefni hennar að taka við upplýsingum og áróðri frá finnskum liðsforingjum. Frétta- ritararnir vissu hvað til þeirra friðar heyrði; t>eim var það ætlað að lýsa stríðinu sem grimmilegri kommúnistískri á- rás á lítið, friðsælt og umfram allt lýðræðislegt nágrannaríki. Og það væri synd að segja, að þeir hafi brugðizt „skyldu“ sinni. Áhrifin Árangurinn af hrollvekjandi lýsingum fréttaritara lét held- ur ekki á sér standa. Hvar- vetna var hafin „Finnlands- söfnun", og hvarvetna var haf- inn hatursáróður gegn Sovét- ríkjunum. Og að sjálfsögðu einnig gegn kommúnistum utan Sovétríkjanna. íbúar Norður- landa skiptust í tvo hópa, einn smáan sem tók sér vopn í hönd og hélt til vígvallanna til þess að berjast gegn komm- únismanum, og annan stærri sem sá um heimavígstöðvam- ar og skipulagði baráttuna gegn „5. herdeild kommúnista“. Það leikur tæpast vafi á því, að mikill hluti þeirra sjálf- boðaliða, sem héldu til Finn- lands á lýðræðisvegum, gerði það af hugsjóninni einni sam- an og vegna þess að þeir trúðu hroUvekjum hinna dauða- drukknu fréttaritara á hótel Kámp í höfuðborg Finnlands. f Kaupmannahöfn bauð Kaj Munk út stúdentaleiðangri, sem kvöldstund eina ætlaði að herja á ritstjómarskrifstofur „Arbejderbladet“ í Griffen- feldsgade. Krossferðin var stöðvuð af nokkrum lögréglu- þjónum, svo ekki gafst tæki- færi til þess að handtaka þá tvo ritstjómarmeðlimi sem þá áttu kvöldvakt. En þótt framlag sjálfboðalið- anna kæmi fyrir lítið, tókst krossferðariddurum þeim, er heima sátu, þeim mun betur að skapa andkommúnistískt andrúmsloft í heimalandi sínu, og annar eins „Finnagaldur" hefur ekki átt sér stað síðar fyrr en í Ungverjalandsupp- reisninni 1956. Svo vel var að unnið, að ailur almenningur var um það er lauk orðinn gjörsamlega ómóttækilegur fyr- ir rökum þegar stríðið milli Finnlands og Ráðstjómarríkj- anna bar á góma. Orsakirnar En hvorki sjálfboðaliðum né fordrukknum blaðamönnum tókst að hafa þau áhrif á gang stríðsins, sem til var ætlazt. Hinsvegar gerðu þeir hvað þeir gátu til þess að dylja hin- ar rauriverulegu orsakir stríðs- ins. f síðari greinum verður skýrt frá þeirri þróun mála í Finnlandi, sem leiddi til þess, að stríð við Sovétríkin varð svq gott sem óumflýjanlegt. í þessari grein verða aðeins nefndar beinar orsakir þessar- ar deilu, og meginorsökin var sú, að vegna þeirrar heims- styrjaldar, sem hafin var og átti eftir að verða æ voðalegri, sáu Sovétríkin sig nauðbeygð til þess að tryggja landamæri sína að Finnlandi, en landamær- in lágu saman um 50 krr. frá Leningrad, annarri mikilvæg- ustu borg Sovétríkjanna — og svo hitt að Finnar neituðu að ljá máls á nokkurri slikri tryggingu landamæranna. Þegar árið 1938 fóru Sovét- ríkin þess á leit við Finnland, að þau fengju herstöð á eynni Hogland í Finnska flóanum og leigðar nokkrar eyjar í sama flóa, en þar er innsiglingin til Leningrad. Finnland, sem í ár- ásarstríðunum svonefndu gegn Sovétríkjunum hafði viljað her- nema Austur-Lareliu, taldi hinsvegar, að það væri nægi- legt að lýsa yfir hlutleysi ti! þess að tryggja landamæri Sov- étríkjanna í norðri. Næsta ár fór Sovétstjórnin þess sama á leit við finnsk '. stjómina og stakk upp á samningi um gagn- kvæma hernaðaraðstoð, landa- mærabreytingar á Kyrjálaeiði og að hún fengi Hangö undir flotastöð. Landamærabreytingar á Kyrj- álaeiði þýddu að sjálfsögðu það, að Finnland hlaut að láta hér land af hendi, en Sovét- ríkin buðu á móti annað land- svæði — stærra — í Austur- Kareliu, norður af Ladogavatn- inu. Það var vitað áður, að Finnar höfíu áhuga á því land- svæði, enda höfðu heir reynt að hernema það áður í innrás- arstríðunum. Það kom ella í Ijós í við- ræðumþeim, er finnska stjóm- in neyddist að lokum til þess að hefja, að Sovétríkin vildu ekki setja neina úrslitakosti en voru reiðubúin til þess að semja og ganga langt i sam- komulagsátt. Bandaríski pró- fessorinn C. Leonard Lundin skrifar eftirfarandi í bók sinni „Finland och andra várldskrig- et“: Á síðasta stigi viðræðnanna virtist Stalín fáanlegur til þcss að falla frá rkveðnum kröf- um sínum um Hangö og stakk upp á öðru: Að Sovétríkin fengju nokkrar eyjar í ná- ;renninu. Finnska sendinefnd- in sendi simskeyti til Helsinki til þess að fá leiðbeiningar og stakli upp á því, að bjóða Jusarey. Svarið var alger neit- un“. Einn fulltrúa Finna í þess- um viðræðum, sósíaldemókrat- inn Váinö Xanner, sem enginn hefur vænt um sérstaka Sov- étvináttu, er í bók sinni „Fin- lands vág 1939-40“ sárbitur yf- ir neitun stjómarinnar: „Við vorum mjög vonsvikn- ir yfir þeim fyrirskipunnm, sem við fcngum. Og því má bæta við: Þetta var þægilegur máti að afgreiða hlutina: Út- búa strangar leiðbeiningar sem ekki mátti hvika frá hárs- brcidd, en krcfjast þess að auki, að ekki kæmi til stríðs“. En enda þótt finnska stjóm- in ríghéldi við það, að hlut- leysisyfirlýsing yrði að vera Sovétríkjunum nægileg trygg- ing, voru þó þeir menn í Finn- landi, sem gerðu sér ljóst, að fræðilega að minnsta kosti gátu landamæri ríkjanna orðið Sovétríkjunum hernaðarlega hættuleg. f grein í blaðinu „Svensk Botten“ 14. apríl 1939 reit finnskur hemaðarsérfræð- ingur, Johan Christian Fabrit- ius, m.a.: „Finnland snýr að hinum norðvestlægu sambandslínum Sovétríkjanna við Evrópu; Gegnum Finnska flóann og meöfram Murmansk-brautinni að Ilvítahafi. í evrópsku stór- vcldastríði gegn Rússlandi verð- ur rússneski herinn að gera ráð fyrir þcim möguleika. að á Iandið verði ráðizt frá Finn- landi, sem Iiggur ógnandi á hægra væng rússneska megin- landsins. Rússneska lierstjórn- in gerði einnig ráð fyrir þess- um möguleika fyrir Heimsstyrj- öldina 1914. . Því verður þannig ekki með nokkru móti mælt gegn, að Finnland er hernaðarlega fræðilcg ógnun fyrir Rússland og hindrar jafn- framt ákveðnar aðgerðir, ef Rússland drcgst inn 1 Evrópu- stríð“. Það voru ekki eingöngu hernaðarsérfræðingar, sem sáu þetta og skildu, heldur einnig stjómmálamenn. Nær samtímis Qg Fabritius skrifar grein sína, sendi nefnd Sósíaldemókrata- flokksins frá sér opinbera á- litsgerð, en þar segir: „I stríði milli I»ýzkalands og Rússlands myndi strönd og skerjagarður Finnlands verða hernaðaraðilum mjög mikil- vægar herstöðvar. Af þeim sökum gætu Þ.ióðverjar freist- azt til þess að undirbúa árás eftir þessum Ieiðum á Lenín- grad og Murmansk-hrautina Og þarmeð gegn flutningalcið- um Soviítríkjanna að íshaf- inu“. Hugsunin um það, sem síðar skeði, nefnilega að Þjóðverjar notuðu Finnland sem þý::ka herstöð, var þannig vel kunn með Finnum, bæði með hem- aðarsérfræðingum og stjórn- málamönnum, og þetta hefði átt að verða til þess, að finnska stjórnin hefði sýnt meiri skiln- ing á kröfum Sovétríkjanna. Skoðaðar í ljósi þessara stað- reynda voru kröfur þeirra einkar eðlilegar óskir um að tryggja sig gagnvart þessum möguleika Þjóðverjaheim- sókn > Finnska stjómin hélt hins- vegar fast við afstöðu sína og hagaði sér að sumu leyti nán- ast ögrandi. í apríl 1939 var í mesta flýti rokið til þess að styrkja landamæravígin sem lágu að Sovétríkjunum og mik- ill hluti verksins var unninn af fasistískum stúdentasamtök- um sem nefndust Akatemiinen Karjala Seura, stúdentarnir bauluðu fasistasöngva og sýndu sovézkum landamæravörðum fyrirlitningu sína og jafnframt menningarstig með því að snúa við þeim baki og leysa buxur. Nú er venjulegur fasistarass að sjálfsögðu ekki sérlega ógn- andi vopn, en ýmislegt benti til þess, að sá friðarvilji, sem finnska stjórnin þóttist full af, væri mest á yfirborðinu. Skyn- samari menn sáu sig einnigrtil- neydda til að mótmæla, þann- ig skrifaði Stúdentablaðið eft- irfarandi: „Finnsk stúdcntasamtök hafa unnið starf fyrir várnir vorar, sem á fulla viðurkenningu skilið, og því er leitt til þess að vita, að þessi samtök geri varnarstarf sitt tortryggilegt með ábyrgðarlausum hemaðar- áróðri". Sýnu grunsamlegri hlutu Sov- étríkjunum að virðast hinar tíðu heimsóknir háttsettra, þýzkra liðsforingja til Finn- lands, en þar var á móti þeirp tekið með allri hugsanlegri viðhöfn. Meðal þeirra, sem heiðruðu Finnland með nær- veru sinni, var Halder hers- höfðingi, en i JúriÍ 1939 skoð- aði hann landaméeravigin á Kyrjálaeiði og við nyrztu landamærin. Á þessum tíma gerðu menn sér Ijósan möguleikann á striði milli Sovétríkjanna og Þýzka- lands — þrátt fyrir vináttu- samning ríkjanna — 0g ekki gat hjá því farið, að Sovétrík- in væru tortryggiff á hlutleys- isvilja Finna. Og ýmislegt bendir til þess, að það hafi einmitt verið tilhugsunin um væntanlegt stríð Hitlers gegn Sovétríkjunum, se'íri valdið hafi afstöðu finnsku sliórnarinnar, begar hún vísaði1 öllum mála- leitunum Sovétríkjanna á bug. Vonlaust stríð '6 nóv. 1939 kqpi til vopna- Framhald á 13. síðu. Sambúð Sovétríkjanna og Finnlands hefur til skamms tíma verið hvergi nærri góð, enda sat kúgun keisarastjómarinnar lengi í Finnum, sem eðlilegt er. Nú er þó sem bctur fer flest komið í samt lag. — Hér að ofan sjáum við tvo þekkta stjómmálamenn þessara landa, þá Kekkonen, Finnlandsforseta, og Nikita Krúst- joff, forsætisráðherra Sovétríkjanna, sem þá var. ' ♦ } . i * 4 V f <

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.