Þjóðviljinn - 07.05.1965, Page 7

í'östudagur 7. maí 1965
HtoVILIINN
StBA 7
og upp i þrjár andstæöar skoð-
anir“.
Frægustu nýjungar innan
tékkneska leikhússins eru Lat-
ema magica og Svarta leikhúsið.
Latema magica er fólgið í
samfléttun kvikmynda og sýn-
inga á sviði, en í Svarta leik-
húsinu er sjónhverfingum beitt
í þágu leiklistarinnar.
Listir erú útflutningsvara
Tékka og Slóvaka. Þannig eru
leikflokkar, einkum frá Svarta
leikhúsinu á stöðugum sýning-
arferðum um veröldina. Einn
var í Ástralíu og annar í Aust-
ttrlöndum í haust.
Tónlist
Mór er sagt að það muni
vera um 60 kvikmyndahús i
Prag, og þar eru sýndar mynd-
ir hvaðanæva úr veröldinni, en
sctí bandarískrar framleiðsiu
mun ekki saurga þar léreftið.
Tékkar sögðu mér í haust, að
þeir hefðu ekki efni á því að
leigja nema beztu myndir sem
völ væri á frá útlöndum.
Þannig lítur hver sínum aug-
um á silfrið. Reynsla mín
bendir til þess, að aðsókn að
kvikmyndahúsum sé gríðar-
leg eins og annarsstaðar. Þeir
eiga merkilegan kvikmynda-
iðnað sjálfir, og fer orðstír
hans vaxandi með ári hverju.
Tékkneskum kvikmyndaiðn-
aði er skipt niður í fimm
sjálfstæðar framleiðslueining-
ar, og íramleiðir hver sex
myndir á ári. Sérgrein þeirra
hefur verið brúðu- og teikni-
myndir, sem hlotið hafa
heimsfrægð fyrir löngu,
og var hið frábæra
listaverk um Góða dátann
Svæk sýnt hér í Gamla bíói
fyrir allmörgum árum. Nokkr-
ar tékkneskar stórmyndir hafa
borizt hingað, en annars þekkj-
um við lítið til þeirra. Hinir
ungu tékknesku kvikmynda-
Hér vestra hafa menn fjarg- j
viðrazt mjög um ófrelsið, sem
ríki í listum í alþýðuveld-
unum. Þeir, sem hæst hafa
látið, hafa auðvitað gleymt því,
að mörg mestu listaafrek ver-
aldar hafa verið unnin í ein-
ræðisríkjum og fyrir einræðis-
stofnanir, en það er önnur
saga. Nú eru þeir, sem hugsa
um málin af hlutlægni og
skynsemi, teknir að velta því
fyrir sér, hvort sé skaðlegra
listum pólitískt eftirlit alþýðu-
veldanna eða harðstjórn
sölumennskunnar og einræði
fjármálavaldsins hér vestra.
Eystra mun afstaða til valdsins
rædd af meiri hlutlægni en
tíðkast í höfuðstöðvum borg-
aralegs lýðræðis. Tékkneska
kvikmyndin: Hugrekki fyrir
hversdagsleikann .eftir Evald
Schrom, er djarft innlegg í
þær umræður. Þar er það
dregið upp á nöturlegan hátt,
hvernig pólitísk trúmennska
gejur einangrað mann frá
öðrum mannlegum verum. —
Ef svo heldur áfram, sem nú
horfir, þá gætum við, frjálsir
menn Vestur-Evrópu, vaknað
upp við það dag nokkurn, að
vera orönir meiri undirlægjur
Valdsins en veraldarinnar sam-
borgarar okkur austar í álf-
unni.
Mig bar til Tékkóslóvakíu
vorið 1956. Eftir förina skrif-
aði ég nokkrar greinar í þetta
blað og sé nú. að mér hafa
þótt Tékkar dálítið harðir 1
dómum um sjálfa sig. „Mér
varð dálítið bilt, þegar ég
bað ráðgjafa mína við mennta-
málaráðuneytið og háskólann
að sýna mér nútímalistasöfn.
en fékk þau svör, að þau væru
alls ekki siónarverð. Prag er
borg listasafna, og eitt sinn var
hún nefnd listasafn Evrópu. —
Þeir sögðust eiga ágæt mið-
aldasöfn. þau skyldi ég skoða,
en varast að eyða dýrmætum
Vor í Prag — tími blómaskrúðs og frægrar tónlistarhátíðar.
gerðarmenn þykja bæði firna-
djarfir og hugkvæmir. Margir
þeirra sækja efni sitt í dag-
lega lífið, hversdagsleikann í
kringum sig, og nota óleik-
lært fólk á tjaldinu. Þetta er
fólk, sem sækir á nýjar leið-
ir. Vera Chytilova er ein af
brautryðjendum tékkneskrar
kvikmyndagerðar á síðustu ár-
um, en annars er það tómt
mál að þylja hér upp nöfn og
titla mynda, sem ber e. t. .v
aldrei fyrir augu íslendinga.
1 vor birti Árni Bergmann
nokkur tíðindi af tékkneskri
kvikmyndagerð hér í blaðinu,
og gat þess þá m.a., að ensk-
ur gagnrýnandi. Kenneth Tyn-
an hefði öfundað Jan Nemec
af því algjöra frelsi sem hann
Ieyfði sér við gerð myndarinn-
ar: Demantar nætursnnar.
tíma í skoðanir n nútímalist.
— Þegar þeir níddu listastarf-
ið í landinu sem ákafast, heyrð-
ist mér þeir stundum segja:
„Við ætlum að verða höfuð-
snillingar . . . Líttu á hvað
við gátum og komdu bráðum
aftur.“
Þannig sé ég, að ég hef lok-
ið grein sumarið 1956. Þá
hafði ég hitt ritstjóra tékkn-
esks listatímarits að máli, en
sá hafði m. a. gist Island.
Hann sagði mér eins og ýmsir
aðrir, að skapandi listastarf-
semi hefði enn ekki náð sér
í landinu eftir stríð, „en við
ætlum að rífa okkur upp og
við skulum gera bað“. Ég held
að þeir séu á góðri leið með
að standa við heit Rabans rit-
stjóra.
Bjöm Þorsteinsson.
ÆSKUFÓLK! FJÖLMENNIÐ í KEFLAVÍKURGÖNGUNA

' . .
;x ■■(££<■ r.***? ""
^VARANRÍ jgir
hllruysi MÉBgi
,5LANÞf JPHj

iúPiHU
burt
&
-cimJSSB* • tW*.

Þessi mynd er tekin við upphaf Keflavíkurgöngu. Þá er venja að halda stuttan útifund áður en lagt er af stað. Þátttaka. ungs
fólks setti mikinn, svip á gönguna í fyrra og svo þarf það að verða enn. Við skorum á allt ungt fólk að fjölmenna í Keflavíkurgönguna
9. maí, annað hvort með því að ganga alla leiðina eða hluta hennar. Skrifstofa Samtaka hernámsandstæðinga teknr við nöfnum göngu-
fólks; sími 20155.
ÆSKAN ★
OG SOSi ALISMINIi
OTG.: ÆSKULYÐSFYLKINGIN - RITSTJÖRAR: HRAFN MAGNOSSON,
ARNMUNDUR BACHMANN OG SVAVAR GESTSSON
Ágætt tölublað NEISTA komið út
Þáttinn „Af íslenzku þjóð-
félagi“ skrifar að þessu sinni
Magnús Jónsson og kallar
höfundur hana Hugleiðingu um
íslenzka menningu. Magnús
talar enga tæpitungu: „Allt
að 30 þúsund mörlanda eiga
þess kost að horfa reglulega á
bandaríska hermanna&jónvarp-
ið. Það skiptir ekki máli hvort
menn kjósa heldur krassandi
hasarmyndir eða hákristilega
og uppbyggjandi dagskrá —
smám saman verða áhorfend-
ur margir hverjir umskiptingar.
Það liggur í augum uppi
að bandarískt sjónvarp mótar
með áhorfendum bandarískt
viðhorf, bandarískt mat á
verðmætum, manngildi og
staðreyndum.“
Loftur Guttormsson, sagn-
fræðingur ritar grein um Als-
ír. 1 inngangi greinarinnar
segir Loftur: „Fyrir nokkrum
árum hefði það þótt ótrúleg
saga að Algeirsborg, sem þá
var vettvangur grimmilegrar
styrjaldar, hryðjuverka og
pyndinga og höfuðvígi hinna
harðsvíruðustu nýlenduseggja,
sem fallandi heimsveldi Frakka
hafði getið af sér, yrði þess
umkomin að bjóða tugþúsund-
um ungmenna hvaðanæva að
til samkomuhalds innan borg-
armúra sinna sumarið 1965.
Samt sem áður er það nú
staðreynd að 9. heimsmót æsk-
unnar verður háð í Algeirs-
borg dagana 28. júlí til 8. ág-
j úst. Og þar sem allar líkur
j eru til þess að nokkrir tugir
] íslenzks æskufólks muni halda
j til þessa móts, þykir Neista
• hlýða að kynna lesendum sín-
] um lítillega lani og þjóð, og
] þó einkanlega þá atburði, sem
! markað hafa sögu Alsír frá
■ því er það hlaut sjálfstæði."
B
] Þó svo að sagt sé í inngangi,
j að þessi kynning Neista á Als-
! ír sé „lítilleg“ ber ekki að
j taka það hátíðlega, því grein
■ þessi er í hvívetna fróðleg.
s bæði fyrir þá, er halda til Als-
ír i sumar og eins fyrir hina,
er heima sitja, en hug hafa á
að kynna sér sögu þessa sér-
stæða lands og þjóðar.
1 þessu tölublaði er einnig
birtur útdráttur úr dagskrá 9.
heimsmóts æskunnar og skýrt
er frá tilhögun ferðarinnar
þangað suður.
Þess er áður getið að for-
síðumyndin sé að þessu sinni
af nótnablaði tónverksins
Fönsun III. eftir Atla Heimi
Sveinsson. I blaðinu sjálfu er
hins vegar birt í heild for-
spjall það, sem lesið var á
undan flutningi tónverksins.
Forspjallið er sannarlega þess
vert, að það yrði líka birt í
heild hér á síðunni, en vegna
rúmleysis verðum við að láta
þessa stuttu tilvitnun nægja:
„Það var aldrei ætlun mín
að semja tónverk á venjuleg-
an hátt hvorki með tilliti til
lengdar verksins né, annarra
eiginleika, venjulegt merkir hér,
eins og áður var gert, og
er aðeins endurtekning og upp-
tugga sem á ekkert skylt við
sköpun Sköpun er eitt-
hvað sem aðeins gat
orðið til á ákveðnum
tíma við vissar aðstæöur og
aldrei var til áður og aldrei
er hægt að endurtaka”.
„Heimspekingur, listamaður af
guðs náð, málari, rithöfundur,
skáld, lagasmiður, músikin er
hans hálfa líf og vel það. En þó
framar öllu maður, með lif-
andi sál.“ Þetta er upphafið á
viðtali við Pétur Pálsson, sem
er múrari að atvinnu en hefur
auk þess fengizt við allt það
sem áður um getur í talsverð-
um mæli. Þetta er sá hinn
sami Pétur Pálsson, sem samdi
lögin f Sðleyjarkvæði, sem var
lesið og sungið á menningar-
viku Samtaka hernámsand-
stæðinga.
Raunar er kannski ekki rétt
að kalla þetta viðtal. Þetta eru
einræður Péturs Pálssonar,
sem hefjast á þessa leið: „List-
in er tvíbent: hún einangrar,
eða það eðli hennar að gera
manninn að fullkomnari.
skilningsríkari samfélagsveru.
Sénídýrkun er tóm tjara, snilli
þeirra helgast af uppruna
þeirra úr mannhafinu."
Fimm kvæði frumort er að
finna f Neista, Stef, Fiðlan cg
Úr fjötrum eftir Pétur M. Páls-
son, Kjósandinn eftir Þorstein
frá Hamri og Vikublað eftir
Dag Sigurðarson.
Geigerteljarar fslenzkrar
tungu heitir grein eftir Rögn-
vald Hannesson. Lýkur henni
á þessum kafla: „Sagan af sex-
tíumenQ.ingununv kennir okkur
ýmislegt um það, hve mennta-
mönnum er nauðsynlegt að
styðjast við framsækin þjóðfé-
lagsöfl, eigi þeir að geta bar-
izt fyrir félagslegum og menn-
ingarlegum framförum.. Þessi
saga kennir okkur, að borgara-
stéttin er ekki f neinum vand-
ræðum með að hunza þau
málefni sinna frjálslyndu
menntamanna, sem hún telur
sig engin not hafa af, jafnvel
þótt þau horfi til menningar-
auka og þjóðþrifa. Þessi saga
kennir íslenzkum mennta-
mönnum það alveg sérstaklega,
að þeir verða að leita s.tuðn-
ings annarra þjóðfélagsafla en
ríkisvalds borgaranna til að
standa vörð um sæmd og
menningu þjóðarinnar. Og
þessi saga er nokkurt umhugs-
unarefni þeim „frjálshuga"
menntamönnum sem hafa til-
einkað sér orðagjálfur borg-
aranna um frelsi og lýðræði,
hlíft sér við að athuga hlut-
ina frá hlutlægum, stéttarleg-
um viðhorfum og bölsótast
gegn kommúnisma af tilfinn-
ingasemi og meykerlingarleg-
um pempíuhætti. Hitt er svo
annað mál, hversu bær stéttir
sem ættu að vera framsæknar
og róttækar hafa staðið i stykk-
inu til að verðskulda traust
menntamannanna. en bað er
efni í aðra grein.“
— Hér hefur verið drepið á
brot alls bess efnis, sem þetta
tölublað NEISTA flytur, en að
auki má nefna greinina Að
deyja í Madrid eftir German
Leyens f þýðingu Sólveigar
Hauksdótt.ur og frásögn af um-
ræðum á fundi þeirra Aksels
Larseos. Hermannsons og
Framhald á 9. síðu.
■ Út er komið nýtt tölublað af málgagni
Æskulýðsfylkingarinnar — NEISTA — sem hef-
ur að flytja fjölmargar fróðlegar og skemmti-
legar greinar að vanda. Forsíðu ritsins prýðir
nótnablað úr verki Atla Heimis Sveinssonar,
Fönsun III, sem flutt var fyrsta sinni á listahá-
tíðinni 1964. Útlit blaðsins er í alla staði hið
ágætasta svo sem endranær. Verður efni þessa
tölublaðs NEISTA nú rakið í stórum dráttum.