Þjóðviljinn - 12.03.1966, Síða 1

A.S.Í. 50 ÁRA BLAO II
LAUGARDÁGUR 12. MARZ 1966
EINAR OLGEIRSSON:
Hugleiðing um húlfrar aldar reynslu
I. Baráttan um sjálfstæði og
forystuhlutverk verkalýðsins
Heimsstyrjöldin fyrri hafði
eins og sú síðari mikil áihrif í
þá átt að skerpa stéttarbarátt-
una og knýja verkalýðinn á sjó
og landi til umhugsunar og að-
gerða í hagsmuna- og frelsis-
baráttu sinni. Hásetaverkfallið
frá apríl-lokum til miðs mai
1916 varð einskonar eldskfm
hins nýstofnaða Alþýðusam-
bands. Forystustéttin, sem þá
var innan verkalýðsins, — tog-
arasjómennimir, — hafði fund-
ið til máttar síns og sýnt vald
sitt.
Það má greina þrenna aðila
við stofnun Alþýðusambands
og Alþýðuflokks:
1. Verkamenn á sjó og landi,
er þegar höfðu myndað sín
verkalýðsamtök og jafnvel
reynt landssamtök eins og
Bárufélögin og Verkamanna-
sambandið 1908. Þeim var og
að verða Ijós nauðsyn hinnar
pólitísku baráttu. Úr þeirra
hópi var fynsti forsetinn val-
inn: Ottó N. Þorláksson.
2. Sósíalistar. jafnaðarmenn,
er litu á það sem sögulegt
hlutverk verkalýðshreyfingar-
innar að framkvæma sósíal-
ismann og skoðuðu það höfuð-
éinkenni sitt að vekja verka-
lýðinn til meðvitundar um
þetta hlutverk. Ólafur Friðriks-
son var fulltrúi slíkra manna,
hafði þá stofnað fyrsta jafnað-
armannafélagið á fslandi norð-
ur á Akureyri 1915.
3. Jónas frá Hriflu og aðrir
með svipaðan hugsunarhátt, er
álitu nauðsynlegt að aðstoða
verkamenn við að skipuleggja
stétt sína faglega og pólitískt.
Afstaða Jónasar var sú eins og
hann gerði grein fyrir í ,.Nýr
landsmálagrundvöllur" í ,Rétti‘
1918, að ef verkamannastéttin
gæti ekki skapað sér stéttar-
samtök og flokk. bá gæti hún
orðið handbendi borgarastéttar-
innar, sbr. hvað Jónas segir í
nefndri grein um tilraun
Sveins Bjömssonar annarsveg-
ar til að ná fylgi verkamanna,
— og tilraun „nokkurra oflát-
unga“ hinsvegar til þess að fá
verkamenn til að gera aðsúg
að ríkisstjórninni.
ísland er enn fyrst og fremst
bændaþjóðfélag 1916. Meiri-
hluti þjóðarinnar býr i sveit-
um (1920 er það 57,3%). Og
40614 manns af þjóð, er telur
94690 árið 1920 lifa af land-
búnaði eða 42,9%.
Vegna bess hve frumstætt
bióðfélae;ð er — og vegna þess
hve rikan þátt Jónas frá
Hrifl” sem sterkasti maður
Hálf öld er liðin, síðan ís-
lenzkir verkamenn skópu fyrstu
varanlegu heildarsamtök sín á
faglegu og pólitísku sviði í
senn er þeir þann 12. marz
1916 stofnuðu Alþýðusamband
Islands, er nefndist Alþýðu-
flokkurinn, þegar um kosning-
ar og önnur stjórnmálaafskipti
var að ræða. Samtökin stóðu
á grundvelli jafnaðarstefnunn-
ar — sósíalismans.
Það er hollt að horfa til
baka á slíkum tímamótum og
rifja upp hvað helzt má læra
af hálfrar aldar reynslu, til
þess að vera betur búinn í veg-
ferðina næstu hálfa öld. Og
verður þó aðeins drepið á
nokkuð af því helzta í stuttri
grein.
fslenzkrar verklýðsh reyf inga r
enda úr menntaskólum fyrir
kommúnisma. brottrekstur sjúk-
linga af heilsuhælum o. s. frv.
átti að brjóta kommúnismann
á bak aftur, en hafði þveröfug
áhrif. Xnnan Alþýðuflokksins
skerptust og átökin milli þeirra
er létu sér lynda yfirgang
Framsóknar, — og kommúnist-
anna. Baráttan gegn þessari
undanlátsstefnu ,,kratanna“
varð einn aðalþáttur í stofnun
Kommúnistaflokks Islands 29.
nóv.—3. des. 1930.
Kommúnistaflokkurinn gerði
að einu höfuðatriði í baráttu
sinni pólitískt sjálfstæði verka-
lýðshreyfingarinnar gagnvart
Framsóknarflokknum og gerði
jafnframt forystuhlutverk
verkalýðsins í þjóðfélaginu að
hugsjón sinni Og er fram liðu
stundir óx upp nýr vinstri arm-
Framhald á 3. síðu.
Verkalýðssamtökin cru orðin volduðasta fjöldahreyfing í landinu. — Myndin er frá hátíðahöldum alþýðu í Beykjavík 1. maí
Framsóknarflokksins, er stofn-
aður var í desember 1916, átti
í stofnun Alþýðuflokksins,
skapast hin sterku tök Jónasar
og Framsóknar á Alþýðu-
flokknum. Það var frá upphafi
tilgangur Jónasar að gera Al-
þýðuflokkinn að flokki „lítilla
sanda. lítilla sæva“, láta hann
dunda við að reka „kúabú,
garðrækt og fiskveiðar til hagn
aðar bæjarfélögunum“ (Réttur,
í nefndri grein, 1918, bls. 22) og
vera litli bróðir Framsóknar,
fylgispakur í hvívetna.
Hinsvegar var hlutverk og
þjóðfélagsleg afstaða þessara
tveggja stétta. — bænda og
verkamanna, — gerólík þótt
þær ættu samleið í baráttu við
auðmannastétt og ættu að vera
bandamenn þar.
Það var þá hugsjón Jónasar
frá Hriflu og þorra Framsókn-
armanna með honum að efla
sveitimar og bændastéttina eða
a.m.k. halda styrkleika þeirra
og til þess þurfti að standa
gegn aukningu sjávarútvegsins
og bæjanna. Framsókn var á
móti þróun auðvaldsskipulags-
ins á íslandi.
Það hlaut hinsvegar að verða
stefna verkalýðsins strax og
hann áttaði sig til fulls á þjóð-
félagsþróuninni að standa með
tæknilegri þróun þjóðfélagsins,
eflingu sjávarútvegs og iðn-
aðar, — og þar með stóraukn-
ingu verkaiýðsins sjálfs, betri
lífskjörum og meiri frístund-
um.
Ef tæknileg þróun þjóðfélags-
ins átti að vera hugsanleg án
þess að auðvald þróaðist, þá
hefði þurft að skapa samstill-
ingu Framsóknar og Alþýðu-
flokksins um stórfellda tækni-
þróun Islands á grundvelli
samvinnu, bæjar- og ríkis-
reksturs. Hugmyndir um slíka
þróun voru til, en grundvöllur
ekki til framkvæmda.
Það húsbóndavald sem Fram-
sóknarforystan á þessu sfceiði
áleit sig eiga að hafa yfir Al-
þýðuflokknum, varð þróun Al-
þýðuflokksins fjötur, sem varð
að brjóta. Framsókn var reiðu-
búin að hjálpa Alþýðuflokkn-
um í einstaka endurbótamálum
(t. d. togaravökulögunum), en
hún vildi ráða honum og sníða
honum stakk við sr*; — þ. e.
Framsóknar — hæfi.
Gegn þessu húsbóndavaldi og
undanláti undan því risu
vinstri kraftar í Alþýðuflokkn-
um, kommúnistamir fyrst og
síðar fleiri. Stefnan með slíkri
uppreisn var: pólitískt sjálf-
stæði verkalýðsins gagnvart
borgaralegum ílokkum og vilji
verkalýðsins til þess að takast
forystu á hendur í þjóðmálun-
um.
Gagnrýni kommúnista jókst
eftir stjómarmyndunina 1927,
er það sýndi sig að Framsókn-
arstjómin var andvíg slíkum
þjóðnýtingaráformum sem olíu-
einkasölu ríkisins o. fl. og var
ótrauð að berjast gegn verka-
mönnum í kaupgjaldsbaráttu
þeirra. Átökin skerptust í sí-
féllu. Bardagaaðferð Jónasar
frá Hriflu varð hin sígilda að-
ferð Bismarks: sætabrauð og
svipan, — sætabrauð handa
krötum, svipan handa komm-
únistum. ef þeir gáfust ekki
upp. Það hófst einhver hatram-
asta pólitíska ofsóknarherferð,
sem þekkzt hefur á þessari öld
á Islandi og stóð með smáhlé-
um til 1942. Brottrekstur nem-