Þjóðviljinn - 10.07.1966, Qupperneq 6

t
g SlÐA ÞJÖÐVIUINN — Surmudagur W. JÖH 1906.
ÞaS heppnaSist þráft fyrír allf:
I sautján ár fól hún son
sinn fyrir umheiminum
Móðir Vasseurs.
Jacaues á unga aldri.
Það hverfa börn í heiminum,
Tína litla frá Helsingör t.d. og
svo Bassi litli frá Öðinsvéum.
Það hefur verið vanaviðkvæðið
í bæði skiptin, að það sé úti-
lokað að halda leyndri mann-
legri veru um ianga hríð, hvort
heldur sé um að rasða stórborg,
smábæ eða sveitabæ. Hinn
faldi muni eftir tiltölulega fáa
mánuði koma upp um sig, ein-
faldlega af því að lífsvenjur
heimilisins verði að breytast
við það. að einum fleiraverður
í heimili.
Ömótmælanleg staðreynd úr
heimsborginni París vekur
manni efa um sannleiksgildi
þessarar fullyrðingar. I þeirri
stórborg hafa allir áhuga á öll-
Hagfræðibækl-
ingar frá Kuala
Lumpur
Blaðinu hafa borizt tveir ^
bæklingar frá Kuala Lumpur í í
Malasíu, fyrirlestur og ritgerð
eftir Harald Jóhannsson hag-
fræðing. sem kennt hefur við
hagfræðideild háskólans þar í
borg undanfarin misseri. Bæk-
lingar þesir eru á ensku, og
ber annar fyrirsögnina „Mer-
cantilism‘‘, hinn „On J. M-
Keynes’ Criticism of Classical
Employment Theory“.
Frönsk samtímasaga leiðir í Ijós að það er
mögulegt að fela mannlega veru árum saman
og það þrátt fyrir lögregluleit stórborgarinnar
um. í smáheimi lbúðahverfanna
veit dyravörðurinn allt um lff
og líferni íbúanna — og hann
er ekkert að liggja á þekkingu
sinni.
1 slíkú umhverfi, þar sem
allir eru með nefið ofan í öllu,
hélt gömul kona í 17 ár mið-
aldra manni leyndum fyrir um-
heiminum — og það þrátt fyrir
stöðuga eftirgrennslan lögregl-
unnar. Þessa dagana er málið
fyrir rétti. Það er tæpast unnt
að þverfóta fyrir vitnum, sem
hefðu átt að hafa tekið eftir
og vitað, hvað á seyði var. En
enginn hefur tekið eftir neinu
óvenjulegu þessi 17 ár.
»_»
Omurleg gata
Húsið stendur í ömurlegu
úthverfi, gatan er gleðisnauð og
ljót. Þegar frelsissveitimar
héldu inn í París, áttu sér stað
harðir bardagar einmitt á þessu
svæði. Víða eru múrveggirmr
þaktir litlum marmaraplötum,
sem skýra frá því, að hér haíi
meðlimir úr andspyrnuhreyí-
ingunni fallið fyrir óvinakúlu.
A framhlið hússins númer S6
mætti setja . plötu, sem segði
irá því, að irjnan þessara veggja
hafi setið á árunum 1945 til
1962 Gestapó-agentinn Jacques
Vasseur, sem sakaður er um
aðild að 400 handtökum, einn-
ig er hann talinn meðsekur þess
að um 300 landar hans voru
fluttir í þrælabúðir og 230 aðrir
létu líf sitt í pyndingaklefanum.
Jacques bjó með móður sinni,
ekkjunni frú Josée Vasseur.
Hún stendur nú á sjötugu, hann
er hálffimmtugur. Líf hans er
ólýsanlegt þessi árin með móð-
urina eina að félaga í tveim,
þrem hræðilegum herbergjum.
Híbýlin eru fornfáleg og hús-
búnaður gamaldags, án nú-
tímaþæginda. Allt er dimmt,
þykk gKiggatjöld hylja þá
glugga, sem móðir og sonur
þorðu aldrei að opna af hræðslu
við að upp um þau kæmist.
Hvenær sem hljóð heyrðist að
utan, flýði Jacques upp lítinn
hringstiga í kvistherbergi, sem
smám saman varð hinn fasti
aðsetursstaður hans mestan
hluta dagsins. Til þess að gera
ekki ónauðsynlegan hávaða,
var hann aldrei í neinum skóm,
álltaf berfættur.
Á villigötum
Á þessum árum kom sonur-
inn aldrei út á götu, alltaf var
hann lokaður inni. Þó var til-
veran ekki að öllu leyti auð
og tóm. Siðferðilega séð er
Jacques á algjörum villigötum,
en hæfileikar hans og þekking
er með ólíkindum. I sjálfviljugu
fangelsi sínu lærði hann með
sjálfsnámi níu tungumál; rúss-
neska er sérgrein hans. Hann
smíðaði sér útvarpsviðtæki og
hlýddi á Moskvuútvarpið og
einkum útsendingar sem fjöll-
-uðu um listir, bókmenntir og
leikhúsmál. Hin síðari ár voru
það náttúruvísindin, sem var
aðaláhugamál hans og svo er
bókasafnslánum móður hans
fyrir að þakka, að hann erorð-
inn prýðilega að sér á því sviði.
Hann hefur gefið sjálfum sér
heimatilbúinn titil: Kosmólóg.
Faðir Jacques var bankamað-
ur, gjaldkeri í einu af útibúum
franska þjóðbankans. Sonurinn
tók ágæt próf og gerðist einnig
gjaldkeri. Sem barn var hann
mesti mömmudrengur og þrosk-
aðist aldrei upp úr því. Senni-
lega varð þetta ævióhamingja
hans. Móðirin hafði ofurást á
einkasyninum og sú ást var
endurgoldin. Ekkert var nógu
gott fyrir Jacques. Af fátæk-
legum eftirlaunum sínum, eftir
að faðirinn var látinn, reyndi
hún að gera allt fyrir einkason-
Hitt kynið
Drengurinn átti sér ekki
marga félaga, en kom sér vel
meðal jafnaldra sinni í skólan-
um. Hann var þægur, aldrei ó-
svífinn, var alinn upp i guðs-
ótta og góðum siðum og kirkj-
an hafði djúp áhrif ó ungan
hug hans. Á 14 ára afmæli
sínu fékk Jacques ný föt og
þeim klæddur hlýddi hann á
fyrirlestur sóknarprestsins um
góðgerðarstarfsemi og ölmusur
til fátækra. Nokkrum dögum
síðar bað móðirin Jacques að
klæðast sparifötum, en þá átti
snáðinn ekki lengur skrúðann,
hann hafði gefið hann í safn-
aðarsöfnun til fátækra æsku-
manna.
, Sem fullorðinn maður sýndi
Jacques eðlilegan áhuga á hinu
kyninu. Allmargar ungar stúlk-
ur komu á heimili hans. Þær
óttu það allar sameiginlegt að
minna á einhvern hátt á móður
hans. Jacques tengdist þó ekki
neinni þeirra á tímabili virt-
ist trúlofun í uppsiglingu en
var aflýst. Hvorki móðir né
sonur gat hugsað sér að annað
hyrfi að heiman, og það vár
aðeins á stúdentsárunum, sem
þau voru aðskilin, en þá nam
drengurinn í annarri borg.
Þau skrifuðust daglega á, mæðg-
inin, tónninn bliðlegur og til-
finningaríkur.
Auðvelt val
Svo skall stríðið á, Frakk-
land var hernumið, nazistar
dæmdu fólk til nauðungar-
vinnu. 1942 kom röðin að Jacq-
ues. Hann lét tvær fyrstu fyr-
irskipanirnar um að gefa sig
fram sem vind um eyrun þjóta,
en við þá þriðju sá hann sig
nauðbeygðan til að mæta. Það
kom strax í ljós, að Jacques
talaði ágæta þýzku. Honum var
boðið að velja milli þess að
vera fluttur úr landi í þræla-
vinnu til Þýzkalands eða gerast
túlkur hjá Gestapó í París. Sú
hugsun ein að þurfa að skilja
var nóg til þess, að móðir og
sonur kusu heldur þann kost-
inn að starfa fyrir Þjóðverja.
Að vísu geðjaðist þeim miður
vel að Gestapó. Samvizkunnar
vegna ráðíærði Jacques, sem
nú hafði tvo yfir tvítugt, sig
yið s<>knarprestinn. Sá þekkti
sóknarbarn sitt aðeins að góðu
einu og kristilegu og taldi það
víst, að hann væri góður Frakkji
líka. Út frá þessum forsendum
.waraði hann því til, að Jacq-
ues gæti sem túlkur hjá Gesta-
pó orðið mörgum landa sínum
að liði. Það fór ekkert á milli
mála, hvert var álit klerks,
hann var þegar tengdur and-
spyrnuhreyfingunni, sem nú
var að hefja göngu sína.
Ekkert bendir til þess að
Jacques hafi misskilið klerk.
Enginn veit, hvað hefur búið
honum hjarta nær á næstu ár-
um. Hitt er víst, að Gestapó
heimtaði sífellt meira ogmeira,
ætti hann að fá að vera um
kyrrt í París. Svik og illvirki
af verstu tegund urðu hlutskipti
hans, annars beið hans ekkert
nema þrælabúðirnar langt frá
heimilinu og mömmu. Það
framgéngur ljóslega af skjala-
safni andspyrnuhréyfingarinn-
ar, að Jacqes Vasseur tóksinn
þátt í ógnarstjórn Þjóðverja, og
að það var tilviljunin einber
sem réði þvi, að hann varekki
ráðinn af dögum.
Glæpamaður
Vasseur bregður höndum fyrir andlitið.
snýr heim
Vasseur var sér vel meðvit-
andi um sekt sína. Er Paris
var leyst undan oki nazismans,
fylgdi hann húsbændum sínum
á flóttanum, og þegar and-
að halda syninum hjó sér ó-
hultum. Mat og föt og aðrar
nauðsynjar keypti hún alltaf
öðru hverju í fjarlægari borg-
arhverfum, og aldrei tvisvar á
sama stað, svo hún þekktist
ekki aftur eða vekti minnstu
athygli. Það virðist óskiljanlegt,
að enginn skyldi taka neitt nán-
ar eftir því, hve stóra pakka
hún bar inn í íbuð sína.
Fallaxarskuggi
Nú var Jacques ekki alltaf
þægilegur sambýlismaður.
Leyndarmál þeirra mæðgin-
anna tók að leggjast á taugar
beggja. Notaði Jacques sér að
einhverju leyti „aðstöðu“ sína?
Mamma varð að kingja öllu,
því annars beiö ekkert nema
fallöxm. Svo mikið er víst, að
Jacques varð smám saman æ
heimtufrekari. Einkum og sér í
1 17 ár leyndist maðurinn í þessu hcrbcrgi.
lagi gerðist hann mesti sæl-
Keri, enda þótt hann hefði áður
verið næsta nægjusamur. Af
fátækt sinni varð móðir hans
að kaupa matarefni í sannkall-
aðar veizlumáltíðir — sem allt-
af lauk með lúxuskökum úr
einhverju bakaríinu.
Réttarlæknar treysta sér ekki
til þess að lýsa Jacques geð-
veikan og alls ekki til þess að
sleppa honum við refsingu. Per-
sónubreyting hefur átt sérstað
frá yngri árum til fullorðins-
ára. Sú breyting kemur m.a.
fram í miklum mismun á skrift-
inni. Stúdentinn Jacques skrif-
aði litla, fasta og reglulega
stafi, svikarinn skrifar hinsveg-
ar með stórum, lauslegum, ó-
reglulegum stöfum, sem stund-
um halla til vinstri, stundum til
hægri. I þau fjögur ár, sem
Jacqués hefur nú setið í fang-
elsi, hafa allir hugsanlegir sál-
fræðingar reynt að skilgreina
örlög hans. Þeir eru aðeins
sammála um eitt: Hann hefur
orðið fyrir ‘andlegu áfalli, En
hvenær og hvar? Er það dauði
föður hans, ást móðurinnar eða
grimmd Gestapó, sem er örlaga-
valdurinn? Hefur mr. Hyde
skyndilega ráðið niðurlögum
dr. Jekylls?
Svikafætur
Að lokum var Jacques Vass-
eur gleymdur umheiminum.
Lögreglumenn héldu áfram
að heimsækja móður hans, en
alltaf án árangurs. Hún tók
jafnan á móti þeim í útidyrun-
um og engum virtist koma til
hugar að gera húsrannsókn,
enda þótt syndaregistur Jacq-
ues gæfi fulla ástæðu til.
Svo einn dag fór lögreglu-
þjónninn dyravillt. T stað þess
að koma að stofudyrum, barði
hann að dyrum ó efstu hæð.
Framhald á 9. síðu. .

spyrnuhreyfingin birtist hjá
móður hans, var fuglinn flog-
inn. Nafn hans er hátt á list-
anum yfir leiguþý Þjóðverja.
Honum tókst í Þýzkalandi að
komast undan herjum Banda-
manna og einn daginn stóð
hann á ný í stofu móður sinnar,
lýsti sig örþreyttan og sam-
vizkubitinn og reiðubúinn til
þess að gefa sig fram við lög-
regluna. — Þú ert sturlaður,
svaraði frú Vasseur, bíddu
þangað til ró fellur á, þá bjarg-
ar þú lífinu. Nú er þér aðeins
dauðinn vís. Vertu hjá mér
nokkra stund, þá skal ég bjarga
þér. Jacques lét telja sig á að
bíða. Síðan lét hann hvað eftir
annað sannfærast um það, að
nýr frestur væri nausynlegur
— og árin urðu sautján talsins,
sem hann sat í heimahúsum.
Móðirin hefúr nú viðurkennt
það fyrir rétti, að hún hafi frá
fyrstu stund verið fastákveðin
í því að hafa Jacques hjá sér
það sem eftir væri ævi hans.
Við vitum ekki, hvort hegð-
an frú Vasseur á eftirfarandi
árum flokkast undir fórn eða
eigingirni, sennilegast er um
að ræða undarlegt sambland
beggja. Hún lifði aðeins og
eingöngu fyrir það hlutverksitt
250 ára friðarsamningur
enn á dagskrá diplómatanna
Friðarsamningarnir í Utrecht
voru undirritaðir árið 1713.
Sennilega er enginn til jafn
gamall friðarsamningur, .sem
enn er stjórnmálamönnum til
athugunar.
Með þessum samningi, sem
batt enda ó Spánska erfðastríð-
ið, lét Spánn Gíbraltar af hendi
við Englendinga. Nú, meir en
250 árum síðar, vilja Spánverj-
ar fá sitt aftur. Það er utan-
ríkisráðherra Spánar, Fernando
de Castiella, ' sem bar fram
kröfuna við Michael Stewart,
utanríkisráðherra Englendinga.
seint í maí.
Áður hafa Englendingar lýst
afstöðu sinni til málsins. Það
var Eirene White, þáverandi
utanríkisráðherra," sem lét svo
um mælt: „Við erum ekki í
neinum vafa um rétt okkar til
yfirráða í Gfbraltar, svo mál-
íð er alls ekki til nokkurrar
umræðu“.
Þar eð sjónarmið Spánverja
og Englendinga stangast svo
rækilega á, er það engin furða,
þótt árangur yrði lítill, og
spánski utanríkisráðherrann á-
kvað því að freista gæfunnar
annarsstaðar.
Snemma í júni sendi hann
fulltrúa sinn til Washington til
þess að skýra bandarísku
stjórninni frá viðræðunum við
EngJendinga. ,,Það er bersýni-
legt“, segir Parjsarblaðið Fig-
aro, ,,að Spánverjar vilja draga
Bandarfkjamenn inn í þennan
leik“. Gizkað hefur verið á,
að Spánverjar vilji múta Banda-
ríkjamönnum með inngöngu t
Nató en fá í staðinn fvrir þann
aukna liðstyrk, sem bandalag-
inu myndi þannig bætast, lið-
sinni þeirra i Gíbraltardeilunnl.
..Gíbraltar“, segir Figaro enn-
fremur, ,,er smám saman að
verða eitt helzta viðfangsefni
spánskra diplómata“
„New Times“