Þjóðviljinn - 23.10.1966, Blaðsíða 3

\
V . 4 ' .
^ i
Sunnudagur 23. október 1*966 — ÞJÖÐVIIUINN — SlÐA J
á
HVÍLDAR-
DAGINN
KENNING
Endurskoðunar-
stefna
Á kreppuánin-um á fjórða
tugi aldarinnar birtust andstæð-
ur auðvaldsskipulagsins í hrika-
légum myndum, annarsvegar
stórfélld framleiðslugeta og
nauðsynjar sem hrúguðust upp
óseljanlegar, hins vegar sárasta
neyð hjá tugum miljóna manna
í iðnþróuðum ríkjum, svo að
ekki sé minnzt á þann meiri-
hluta mannkynsins sem þekkir
ekki annað hlutskipti enn þann
dag í dag. En forsvarsmen* auð-
valdsskipulagsins hafa lært af
reynslunni; síðan annarri
heimsstyrjöld lauk hafa þeir að-
hyllzt endurskoðunarstefnu og
beitt hinum fjölbreytilegustu
ráðum til þess að hressa upp
á hagkerfi sitt; margar hug-
myndir hafa þeir tekið að láni
úr fræðikenningum sósíalista,
þar á meðal talsverð drög að
áætlunarbúskap sem nú er beitt
í ýmsum löndum Vesturevrópu;
einnig hafa þeir hagnýtt ríkis-
valdið í vaxandi mæli til þess
að brúa andstæðut milli auð-
vaJdsframleiðslu og þjóðfélags-
legra þarfa. Aðeins einu hefur
ekki mátt hagga, eignarréttin-
um sjálfum og þar með vald-
inu; sameign og lýðræðisleg
stjóm á efnahagskerfinu eru
enn sem fyrr bannhelg hugtök.
Neyzluþjóð-
félagið
Ráðið til þess að brúa bilið
milli framleiðslu og neyzlu i
iðnþróuðum ríkjum'er kenning- ,
!n um markaðinn sem undir--
stöðu framleiðslunnar, hið svo-
nefnda neyzluþjóðfélag- For-
ystumenn auðvaldsskipulagsins
hafa fallið frá þeirri afstöðu
að nauðsynlegt sé að h'alda
slhn flestum þegnum í heima-
löndum sínum á hungurstigi og
látið sér lynda að veita kaup-
getu út í iðnþróuð þjóðfélög-
Sú breyting stafar þó ekki af
neinum félagslegum réttlætis-
sjónarmiðum, heldur af þeirri
ha-gfræðilegu röksemd að eftir-
spurn og kaupgeta örvi fram-
leiðslu, gengi atvinnuveganna
sé háð markaðnum. Smám
saman hefur neyzlan orðið að
takmarki í sjálfu sér,' og upp
er risinn stórfelldur ayglýsinga-
iðnaður sem' hefur það mark-
mið að búa til „þarfir", beina
neyzlu þeirra sem mesta kaup-
getu hafa inn á nýjar brautir.
sem engan óraði fyrir, stuðla
að lifsþægindagræðgi. I Banda- 1
ríkjunum eru gamlar dyggðir
eins og nýtni og hófsemi tald-
ar þjóðhættulegar, menn eiga
að eyða eins miklu og þeir
geta; sá sem á bíi má ekki
reyna að láta. hann endast sem
lengst heldur kaupa sér sem
allra oftast nýja bifreið og
henda gamla gripnum; það efl-
ir bílaiðnaðinn; menn eiga sem
oftast að skipta um húsgögn.
tolla í tizkunni í kiæðaburði.
elta hverja nýjung í heimilis-
vélum og híbýlaprýði, dansa
eftir pípu hvers auglýsanda.
Hliðstæð hefur þróunin orðið i
Vestur-Evrópu, og til þess að
lögmál marlraðsins hrífi sem
bezt* hafa ríki skipað sér i
stærri heildir, Efnahagsbanda-
lag og Fríverzlunarsvæði. Kenn-
ingin um að neyzlan — ein-
hvers konar neyzla og alls kon-
ar neyzla — sé undirstaða
framleiðslunnar, sá hvati sem
stuðli sjálfkrafa að skynsam-
legri hagþróun, hefur verið tal-
in gefsst vel; hún er sögð hafa
komið í veg fyrir alvarlegar
kreppur í auðvaldsríkjum
tryggt að atvinnuleysi sé í lág-
marki, eflt hagþróunina jafnt
og þétt. En í skugga neyzlu-
þjóðfélagsins eru gömlu and-
stæðurnar óbrúrðar. þjóðféiac’s-
legt misrétti þlasir enn sem
„og danskir tertubotnar sem að vísu munu vera farnir að mygia*'
fyrr við hverjum manni, þeir
afskiptustu hafa aldrei verið
einangraðri en nú til að mynda
í Bandaa-íkjunum; og mannúð-
‘arstefna hefur verið á undan-
haldi fyrir kaldri peninga-
hyggju. Og lífsþægindagræðgin
er.-því- verði keypt að arðrán
fer sífellt vaxandi £ vanþróuð-
um ríkjum, þeim samfélögum
sem ekkert hafa á boðstólum
nema hráefni, aðgang að auð-
lindum og ódýrt vinnuafl. Sé
veröldin öll tekin sem eitt
neyzlusvæði hafa andstæðumar
haldið áfram að magnast, bilið
milli ríkra þjóða og fátækra
fer sífellt vaxandi, þeir fjáðu
hreykja auðlegð sinni framan í
neyðina af sívaxandi hroka og
fylgja arðráninu eftir með
styrjöldum ef á þarf að halda.
Flutt til íslands
Kenningin um að kaupsýsla
og neyzla stuðli sjálfkrafa a©
gengi atvinnuveganna og örri
hagþróun barst hingað til lands
■méð viðreisninni. Islenzkir hag-
fræðingar höfðu haft kynni af
þessu bjargráði auðvaldsskipu-
lagsins í nágrannalöndum okk-
ar í austri og vestri og töldu
einsætt að flytja það inn. Þeg-
ar viðreisnarflokkamir höfðu
að eigin sögn tryggt atvinnu-
vegunum eðlilegan grundvöll
með gengislækkunum, sneru
þeir sér því fyrst og fremst að
verzluninni. Þeir brutu niður
hvers konar eftirlit með inn-
flutningi og verðlagningu, gáfu
verzlunina frjálsa eins og það
var orðað, veittu henni stórfé
innan lands og utan til fjár-
festingar og reksturs, ýttu und-
ir þær nýju kaupsýsluhallir
sem nú setja svip sinn á
Reykjavík og fleiri staði, beindu
vinnuaflinu fyrst bg fremst í
viðskiptin. Ríkisstjómin hafði
bvílíka tröllatrú á neyzlukenn-
ingunni, að tekjustofnar ríkis-
ins vom fyrst og fremst gerðir
háðir henni með sölúskatti og
hliðstæðum álögum; á sama
hátt og neyzlan var talin for-
senda atvinnuveganna, átti hún
sjálfkrafa að tryggja blómlegs
afkomu ríkissjóðs án nýrra
skattstofna- öll auðveldaðist
bessi stefna ríkisstjórnarinnar
af því að hún naut góðæris ár
eftir ár, metafla og síhækkandi
verðlags á erlendum mörkuð-
um, og íslenzkum neytendum
tókst að drýgja tekjur sínar til
muna, ekki sízt með því að
leggja á sig síaukinn þrældóm-
Og ráðherramir hældust um
yfir snilld sinni; í einum út-
varpSumræðum birtist Gylfi Þ.
Gíslason viðskiptamálaráðherra
í húsmóðurgervi og lýsti því
hversu ánægjulegt væri að fara
í verzlanir á Islandi, þar sem
nú er á boðstólum allt heims-
ins kex, kaldir búðingar bg
danskir tertubotnar sem að
visu mumi vera famir að
mygla.
Hver er reynslan?
Ríkisstjórnin hefur haft ær-
inn tímai til þess að sanna
gagnsemi þeirrar hagfræði-
kenningar sinnar að neyzlan
væri driffjöður atvinnulífsins
hér á landi. Og hver er þá
Veynslan? Hún er sú að kenn-
ingin hefur reynzt alger fjar-
stæða við íslenzkar aðstæður.
Þrátt fyrir hin hagstæðustu
skilýrði eiga atvinnuvegir Is-
lendinga nú í meiri erfiðleikum
en nokkru sinni fyrr síðan
annarri heimsstyrjöldinni lauk,
það er neyðarástand í sjávarút-
vegi og fiskiðnaði, landbúnað-
urinn á við stórfelld vandamál
að etja, og annar neyzluvöru-
iðnaður hefur dregizj: saman. ]
Það hefur ekki reynzt neitt
sjálfkrafa samhengi milli j
r.eyzlu og atvinnuþróunar, enda ,
lá bað í augum uppi frá önd-
verðu að um slíkt samhengi
gat ékki verið að ræða. Neyzla
Islendinga stuðlar á engan hátt
að því að auka eftirspum eft-
ir fiski og bæta hag sjávarút-
vegsins; hann á allt sitt undir
neyzlunni í öðrum löndum.
Ekki eykur neyzlan heldur
framleiðslu landbúnaðarins eft-
ir að vissu marki er náð, öllu
heldur kunna danskir tertu-
botnar að draga úr þeirri
neyzlu. Mjög verulegur hluti
af vörukaupum íslendinga er
innfluttur og mun verða það
um ófyrirsjáanlega framtfð, og
aukið framboð af þvílíkum
varningi eflir atvinnugreinar
erlendi^s i en ekki hér. Þær
greinar neyziuvöruiðnaðar sem
til eru á Islandi hafa flestar
reynzt þess algerlega ómegn-1
ugar að taka uþp samkeppni
við erlend fyrirtæki, sem geta
beitt miklu fullkomnarí véla-
koisti, og hagkvæmari vinnu-
brögðum, enda hafa hérlend
fyrirtæki hrunið eitt af öðru
að undanförnu, einnig sum þau
sem 'fullkomnust voru- talin.
Þannig hefur neyzlustefnan
ekki eflt íslenzkar atvinnu-
greinar heldur grafið undan
beim, en að vísu eflt erlend
framleiðslufyrirtæki að sama
skapi, þótt lítið kunni um það
að muna eins og framlag mús-
arinnar til sjávarins.
Á allt öðru
þróunarstigi
Vera má að hagfræðingar rík-
isstjómarinnar hafi gert sér
það ljóst að ekki var um neitt
sjálfkrafa samhengi að ræða
milli neyzlu og atvinnuþróunar
á Islandi; þeir hafi stefnt að
því að tengjast stærri heild, og
þá gætu Islendingar notið lög-
mála neyzluþjóðfélagsins sem
hluti af heildinni; smám sam-
an gætu landsmenn komið sfn-
um -iðnvamingi á markaði er-
lendis og þannig náðst jafn-
vægi; þeirrar kenningar verð-
'ur vart í skýrslu Jónasar Har-
alz til hagráðs. En einnig þetta
sjónarmið er sprottið af alger-
lega röngu mati. Hin svoköll-
uðu neyzluþjóðfélög, auðugu
ríkin í Vestur-Evrópu og Norð-
ur-Ámeríkú, eru öll fullgild
iðnaðarríki og á hliðstæðu þró-
unarstigi. Við Islendingar eram
enn-vánþróað ríki í atvinnumál*-
um. Megihlutinn af útflutningi
okkar er hráefni, og það er mjög
athyglisvert að einmitt á tíma-
bili neyzlustefnunnar hefur
hlutur hráefnisútflutningsins
farið vaxandi, aukningin hefur
orðið á síldarlýsi og síldar-
mjöli. Hraðfrystiiðnaður sem
íður var kominn til sögunnar
hefur dregizt stórlega saman,
óg nýjar tilraunir í fiskiðnaði.
svo sem Norðurstjaman í Hafn-
arfirði, hafa mistekizt hrapal-
lega. Annað dæmi um hlið-
stæða þróun er viðskipti okkar
við svissneska alúmínhringinn-
Við seljum honum hráorku á
kostnaðarverði — eða trúlega
undir því — en hann hirðir
verðmætisaukann og flytur
hann úr landi. Eigi að gera
okkur hluta af kerfi hinna iðn-
bróuðu ríkja, eins og stefnt
hefur verið að um langt skeið.
mun ekkert af því hljótast ann-
að en það, að þau kaupa hrá-
efni bkkar og afnot af auð-
lindum okkar en nota síðan ís-
lenzkt þjóðfélag sem markað
fyrir fullunninn iðnvaming frá
sér. Víst má segja að neyzlu-
stefnan sé í fullu gildi þegar
svo er komið, en hætt er við
að neyzlustigið verði þá býsna
miklu lægrai en nú.
Önnur leið er
ekki til
Þjóðfélag sém er jafn van-
þróað iðnaðarlega og Islending-
ar mun aldrei geta leyst
vanda sinn með því að flytja
inn hagfræðikenningar frá há-
þróuðum auðvaldsríkjum og
ætla að láta þær annast sjálf-
krafa stjórn; þaöan af síður
mun slíkri þjóð duga að leyfai
erlepdum iðnaðarveldum að
leika lausum hala hérlendis.
Þjóð sem er skammt á _ veg
komin í iðnaði á engan anrtan
kost en að ákveða stefnu og
fraimkvæma hana með þeim
ráðstöfunum sem duga; láta
mannlegan vilja og mannlega
þekkingu ráða í stað sjálfvirkra
efnahagslögrríála. Þannig vinna
allar vanþróaðar þjóðir að því
að efla atvinnulíf sitt; önnur
leið er ekki til; og gildir einu
hvert hagkerfi menn kunna að
aðhyllast- Á sama hátt og ein-
staklingur, sem á sér markmið,
breytir hegðan sinni í samræmi
við það, sefcur sér skorður, tak-
rnsrkar frelsi sitt — á sama
hátt verður vanþróað þjóðfélag
að marka stefnu og fram-
kvæma hana með þeim ráð-
stöfurtum sem óhjákvæmilegar
reynast. Við endumýjum aldrei
togaraflotann með því að flytja
inn kex frá öllum heimshom-
um og bíða eftir því að kex-
neyzlan hafi blessunarrík áhrif
á íslenzka atvinnuvegi, héldur
með þvi einfalda úrræði að á-
kveða að kaupa togara og gera
v. þær ráðstafanir sem duga til
þess ,að tryggja reksbur þeirra.
Við eflum aldrei fiskiðnaðinn
með því að flytja inn portúg-
alskar sardínur og norska. gaff-
albita og bíða þess síðan að
einhver sjálfvirk hagfræðikenn-
ing hrífi, heldur með því að
ákveða að leggja fram það
fjármagn og þá sölutækni sem
barf til þess að fiskiðnaður
okkar standist öðrum snúning.
Við komúmst með engu móti
hjá því að taka upp áætlun-
arbúskap, fela hinum hæfustu
og lærðustu mönnum að leggja
á ráðin um þróun atvinnuveg-
anna, og taka á okkur þau
verkefni sem því eru samfara.
Forsendan fyrir neyzlu okkar
er velgengni atvinnuveganna —
kenningin um að þessu sé öfugt
farið er- fásinna- Átti stjóm-
arvöldin sig ekki á bessum
augljósu sannindurn mun sú
svokallaða velmegun neyzlu-
bjóðfélagsins sem mest hefur
verið státað af að undanfömu
hrynja fyrir augunum á okkur
eins og spilaborg. — Austri.
Kr. 300,00 daggjald
og 2.50 á ekinn km.
ÞER
upiiiiiM bílaleican
rALUR H
LEIK
Rapðarárstíg 37
sími 22-0-22