Þjóðviljinn - 20.11.1966, Qupperneq 3

Sunnudagur 20. ndvember 1966 — ÞJÓBVIUINN — SlÐA J
A
HVÍLDAR-
DACINN
HAGFRÆÐI EYMDARINNAR
• '
„Vaxtarskeiðinu
er lokið"
Á mánudagskvöldið var
flutti Jónas H. Haralz, for-
stöðumaður Efnahagsstofnun-
arinnar, ræðu í kvöldverðar-
samkvæmi kaupmanna, og var
fréttamijjnnum hlaða og út-
varps bodið að hlýða á mál
hans. Við Þjóðviljamenn höfð-
um því miður ekki tök á að
taka þátt í þessum merkisat-
burði, en það kemur ekki að
sök því ræða Jónasar hefur
verið rakin næsta skilmerki-
lega í útvarpinu og í frásögnum
Morgunblaðsins og Vísis. Hafa
þessi stjórnarblöð raunar tek-
ið orðum Jónasar sem guðlegri
opinberun og lagt út af þeim
á marga lund síðan, en hann
ræddi í upphafi um hina öru
aukningu þjóðarframleiðslu og
þjóðartekna á undanförnum
árum en kom síðan að kjarna
málsins: „Slíkt vaxtarskeið,
sem staðið hefur síðustu 4—5
árin stendur ekki að eilífu, og
við hagfræðingarnir höfum
alltaf verið að búast við því,
að þetta tímabil mundi senn á
enda. Nú er það ljóst,- að sá
mikli vöxtur sem verið hefur
á síðustu árum verður ekki á
þessu ári. Breytingarnar koma
aðallega utan frá, vegna verð-
lagsþróunar erlendis á útflutn-
ingsafurðum okkar. Einnig er
um nokkrar breytingar að
ræða innanlands, og þá sér-
staklega í sjávarútvegi -sem
verkar í sömú átt. Síldveiðar
hafa að vísu haldið áfram að
aukast en þorskveiðar hafa
dregizt 'saman . . . í þessu
sambandi er rétf að vekja at-
hygli á, að við getum ekki
gert ráð fyrir síldveiðarnar
haldi áfram í jafnmiklum
‘mæli og verið hefur . . . Al-
kunnugt er, að fiskifræðingar
telja, að um ofveiði sé að ræða
á þorskstofninum . . . En jáfn-
vel þótt viðskiptakjörin batni
eithvað, er ólíklegt að bréyt-
ingin verði svo mikil að verð-
lagið á útflutningsafurðum
okkar nái því, sem það var
í byrjun þessa árs.“ Þessar
döpru staöhæfingar Jónas-
ar H. Haralz birti Morg-
unblaðið undir fyrirsögninni
„Vaxtarskeiðinu er lokið“ og
hefur síðan rætt um „sveiflur"
og „kenjar" og „óvænt atvik“
sem ráði úrslitum um hagþró-
un á íslandi; hún sé „óút-
reiknanleg“. Allt minnir þetta
á ummæli stjórnmálamannsins
sem kvað kreppuna vera eins
og vindinn; enginn vissi hvað-
an hún kæmi eða hvert hún
færL
Föst regla í
hagstjórn
Það er er einkennileg stað-
hæfing hjá nútímahagfræðingi
að sæmilega ör hagþróun
„standi ekki að eilífu“, að á
velgengnistímum eigi ráðamenn
„að búast við því, að þetta
tímabil muni senn á enda.“
Þar sem reynt er að hafa ein-
hverja heildarstjórn á þróun
efnahagsmála, hvort sem er í
sósíalistílkum ríkjum eða'auð-
valdsríkjum, er forsendan sú
að stöðúg og næsta ör hag-
þróun sé eðlileg og sjálfsþgð,
ekki undantekning heldur
regla. Náist slík aukning ekki
er ástæðnanna leitað í röngu
stjórnarfari og reynt að fram-
kvæma breytingar sem tryggi
aukningu á nýjan leik. Vera
má að Jónas H. Haralz telji
atvinnuvegi á íslandi svo
frumstæða að nútímahagstjórn
af þessu tagi geti ekki tekizt
hérlendis, en þá á það að vera
verkefni hágfræðinga aðleggja
á ráðin um fullkomnara at-
vinnulíf, svo að landsmenn
S6u ekki leiksoppar óviðráðan-
legra örlaga, svo að velgengn-
istimar séu ekki óvænt happ
og ekki megi alltaf búast við
Hagfræði
eymdarinnar
mála. Og nú er spurt hvort
við eigum að guggna á því að
efla þjóðlega atvinnuvegi,
hvort við getum sjálfir borið
þjóðfélag okkar uppi efnahags-
lega, eða hvort erlendir auð-
hringir eigi að vera „vaxtar-
broddarnir" eftirleiðis.
Víst er það raunveruleg
spurning hvort við erum menn
til að halda sjálfstæði okkar,
örfámenn þjóð á öld fjár-
magns, vísinda og tækni. Enr
svarið við þeirri spurningu pr
ekki óháð vilja okkar. Það
reynir ekki á getuna, ef við
heykjumst áður en á hólminn
er komið. Valdhafarnir hafa
gefizt upp, en er þjóðin sama
sinnis?
fiskveiða hérlendis er miklu
meiri en í nokkru öðru landi,
qg þá yfirburði eigum við að
geta hagnýtt til frambúðar. Að
sjálfsögðu verða aflamagninu
takmörk sett af þeim fisk-
stofnum sem tiltækir eru í
hafinu hverju sinni, en okkur
á að vera í lófa lagið að
tryggja að jafnan berist á land
sá hámarksafli sem fáanlegur
er, og eigum hvorki að þurfa
að ræða um höpp né óhöpp í
því sambandi.
Á okkar valdi
Það er einnig fráleit kenn-
ing að við stöndum uppi varn-
arlausir gagnvart verösveiflum
erlendis; við getum að mjög
verulegu leyti ráðið því sjálfir
hvert verð við fáum fyrir af-
urðir okkar. Eins og nú er á-
statt seljum við meginhlutann
af aflaföngum okkar sem hrá-
efni, ekki sízt sem skepnufóð-
ur, og erum því háðir þeim
markaði sem ótryggastur er og
að sjálfsögðu óhagkvæmastur.
Sú nauðsyn hefur lengi blasað
við okkur að fullvinna fiskaf-
urðir okkar í sívaxandi mæli
og gera úr þeim dýrmæt mat-
væli. Menn skyldu aldrei
gleyma þeirri einföldu stað-
reynd sem Davíð Ólafsson
fiskimálastjóri benti á fyrir
nokkrum árum, að ef við hag-
nýttum afla okkar á hliðstæð-
an hátt og Vestur-Þjóðverjar
gera um þessar mundir, gæt-
um við tvöfaldað gjaldeyris-
verðmætið. Útflutningur okkar
nam á síðasta ári um 8.000
miljónum króna. í tvöföldun
þess verðmætis er semsé vara-
sjóður sem við getum fært
okkur í nyt án þess að afla-
magn aukist nokkuð; og eftir
því sem við framleiðum dýr-
mætari vörur skipta verð-
sveiflur á mörkuðum erlendis
minna máli. Sá aðsteðjandi
vandi sem Jónas Haralz telur
óviðráðanleg örlög þessa dag-
ana er smáræði eitt í saman-
burði við þau tækifæri til
stóraukningar á verðmæti út-
flutningsins sem stjórnarvöldin
bera ekki við að hagnýta.
Skortur á
forsjálni
Mér dettur ekki í hug að
það sé létt verk oglöðurmann-
legt að stórauka fiskiðnað á
íslandi og tryggja markaði
fyrir hann; það er tvímæla-
laust fjölþætt verkefni, erfitt
og kostnaðarsamt. En undan
þeirri nauðsyn fáum við með
engu móti skotizt, ef við ætl-
um að ná því valdi á fram-
leiðslu okkar sem nútímaþjóð
hentar. Þeim mun alvarlegra
er það að núverandi ráðherrar
og hagfræðingar þeirra hafa
látið þveröfuga þróun við-
gangast á undanfömum árum.
Þeir hafa látið framleiðslu
hraðfrystihúsanna dragast
saman ár frá ári, þar til nú
er svo komið að ýms beztu og
stærstu hraðfrystihúsin hafa
hætt störfum. Þeir hafa látið
niðurlagningarverksmiðjuna á
Siglufirði verða fálm eitt og
handvömm. Þeir hafa horft á
það köldum augum að niður-
suðuverksmiðjan Norðurstjarn-
an í Hafnarfirði hætti störfum
eftir sjö mánuði og mikil fjár-
festing varg til einskis. Undir
þeirra stjórn hefur útflutning-
ur hráefnis og framleiðsla
skepnufóðurs orðið miklu
hærra hlutfall heildarútflutn-
ingsins en áður var. Og allt
hefur þetta gerzt á sama tima
og þjóðarbúinu hafa bætzt
miljarðar/króna í aukatekjum.
Ef í landinu hefði verið for-
sjál stjórn sem hefði gert sér
grein fyrir verkefnum sínum
og haft trú á atvinnuvegum
landsmanna hefði hún hagnýtt
þá fjármuni m.a. til þess að
efla sjávarútveg og fiskiðnað
íslendinga, gera okkur kleift að
framleiða dýrmætari vörur úr
aflanum — í stað þess að sóa
þjóðarauðnum í verzlunarhall-
ir, lúxushíbýli, lífsþæginda-
græðgi og innflutning á fárán-
legasta hégóma. Ef góðu árin
hefðu verið hagnýtt af fyrir-
hyggju hefði Jönas H. Haralz
ekki þurft að standa uppi
núna eins og hrunpostuli og
tala um það sem sjálfsagðan
hlut að vaxtarskeiðinu sé lok-
ið.
Þarna er
skýringin
Hvernig stendur á því
stjórnarfari sem verið hefur í
landinu undanfarin ár? Svarið
var einnig að finna I þeirri
ræðu sem Jónas H. Haralz hélt
yfir kaupmönnum, sinni hjart-
fólgnu stétt. í myrkum lestri
hans brá allt í einu fyrir von-
arglætu er hann sagði: „Bygg-
ing álbræðslu mun verka
nokkuð á móti þessu.“ Og
Morgunblaðið hefur fylgt
dyggilega í slóðina; það sagði
í forustugrein á fimmtudaginn
var: „Líklega gerðu fáir ráð
fyrir því sl. vetur, þegar deil-
urnar um álbræðsluna stóðu
sem hæst, að þess mundi
skammt að bíða, að það kæmi
fram í raun hvor aðilinn hefði
á réttu að standa í þessum
deilum.“ Fögnuðurinn yfir
vandkvæðum íslenzkra at-
vinnuvega leynir sér ekki:
Vissi ég ekki, bankabygg! Og
einmitt þarna er skýringin.
Stjórnarvöldin og hagfræðing-
ar þeirra hafa ekki trú á ís-
lenzkum atvinnuvegum og
getu þeirra til þess að tryggja
þjóðinni öra hagþróun í sam-
ræmi við nútímalegar þarfir.
Því er leitað á náðir útlend-
inga og þeim eftirlátið að
tryggja þá atvinnifþróun sem
ríkisstjórn íslands og sérfræð-
ingar hennar hafa gefizt upp
við. Stórfelld hrörnun ís-
lenzkra atvinnuvega á mesta
góðæristímabili sem fslending-
ar hafa kynnzt er ekki einu-
sinni afleiðing af dugleysi
valdhafanna, heldur birtist þar
sú stefna að íslendingar séu
ekki menn til að hagnýta auð-
lindir sínar sjálfir. Hitt er^
misskilningur hjá Morgunblað-
inu að íslendingar muni frek-
ar sætta sig við hið erlenda
risafyrirtæki er þeir sjá vanda
innlendra atvinnugreina.
Margir kunna að hafa hugsað
sem svo að alúmínbræðslan
þyrfti ekki að verða hættuleg
við hlið blómlegra atvinnu-
vega innlendra. En eigi erlend
stóriðja að koma í stað (s-
lenzkrar atvinnuþróunar, eigi
þar að vera „vaxtárbroddur-
inn“, eins og Jónas H. Haralz
orðar það, hvernig er þá kom-
ið efnahagslegu fullveldi ís-
lendinga?
I einum
brennidepli
Það er mjög athyglisvert
hvernig öll meiriháttar vanda-
mál hins íslenzka þjóðfélags
sameinast smátt og smátt í
einum brennidepli, þeirri spum-
ingu hvort íslendingar séu
þess megnugir að halda uppi
sjálfstæðu þjóðríki í landi
síny. Sú var tíð að hin nýja
sjálfstæðisbarátta landsmanna
var einkum talin tengd her-
náminu og stefnunni í utan-
ríkismálum. Síðan voru lands-
menn spurðir þeirrar spurn-
ingar hvort þeir vildu stiga
upp úr litlu fleytunni sinni
yfir í hinn mikla farkost Efna-
hagsbandalags Evrópu. Þá bar
að þann vanda hvort eftirláta
ætti erlendu stórveldi forræði
á mikdlvægu sviði menningar-
Ég verð að viðurkenna að
mér kom nokkuð á óvart ræða
sú sem Jónas H. Haralz hélt
yfir kaupmönnum. Ég man vel
fullveldisræðuna sem hann
flutti lsta desember 1959, þeg-
ar viðreisnin stökk alsköpuð
'úr höfði hans. Hvað sem ein-
stökum tillögum hans og skoð-
unum leið þá, var mál hans
yljað af hugsjónum; hann
ræddi sérstaklega um þann
vanda að vera íslendingur og
taldi að stefna viðreisnarinnar
ein gæti tryggt efnahagslegt
fullveldi. Hann var minntur á
þessa ræðu hér í pistlunum í
sumar, rifjað upp hvernig
hann ætlaði að stöðva óða-
verðbólguna og lagðar fyrir
hann nokkrar spurningar.
Hann valdi þann kost að svara
ekki og hefur raunar verið
næsta þögull á opinberum
vettvangi um margra ára
skeið. Sumir héldu að hann
væri að hugsa ráð' sitt,
ætti jafnvel í sálarstríði og
væri óánægður. með ýmsar
gerðir viðreisnarstjórnarinnar.
En hann hefur auðsjáanlega
aðeins verið að þjálfa sig und-
ir næsta hlutverk sitt, það
verkefni að boða hagfræði
eymdarinnar í lok mesta vel-
gengnistímabils í sögu íslands,
sætta landsmenn við að það sé
ekki nema eðlilegt að vaxtar-
skeiði íslenzkra atvinnuvega
ljúki og að vonimar einu séu
bundnar erlendri forsjá.
— Austri.
BRlDGESTONE
HJÓLBARÐAR
Síaukin sala
sannargæðin.
B:RIDGESTONE
veitir aukið
öryggi í akstri.
BRTDGESTONE
ávallt fyrirliggiandi.
GÓÐ ÞJÓNUSTÁ
Verzlun og viðgerðir
Gúmmbarðinn h.f.
Brautarholti 8
Sími 17-9-84
áföllum. Það er tilgangur allr-
ar mannlegrar viðleitni að ná
valdi á umhverfi sínu 'og hág-
nýta það í sína þágu; sú verð-
ur einnig að ,vera leiðarstjarna
íslendinga. Stjórnarvöld og
hagfræðingar sem átta sig ekki
á jafn einföldum grundvallar-
atriðum eru þess ekki megn-
ug að fara með forustu þjóð-
arinnar, hvorki á auðveldum
tímum né erfiðum.
Engin tilviljun
Það er engin afléiðing af
höppum éðá' kénjum hversu
Jónas H. Haralz.
mikið aflamagn berst á land
á íslandi. Hið mikla og sívax-
andi síldarmagn undanfarinna
ára stafar ekki af því að síldin
hafi gert sér leik að því að
vaða í veiðarfæri sjómanna;
ástæðan er einvörðungu aukin
kunnátta og tækni, betri skip
og veiðarfæri. Hegðun síldar-
innar hefur raunar verið slík
að hefðu fiskimenn ókkar ekki
ráðið yfir meiri þekkingu og
betri tækni en tíðkaðist fyrir
fáeinum árum, hefði sáralítið
síldarmagn borizt á land. Og
þá hefðu ráðamenn og hag-
fræðingar að sjálfsögðu talað
af alvöruþunga um duttlunga
síldarinnar og óviðráðanleg
örlög. Sannleikurinn er sá að
fisbveiðar eiga ekki meira
skylt við duttlunga en aðrar
mannlegar athafnir; ráði menn
ekki við þau verkefni stafar
það af skorti á þekkingu og
tæknibúnaði og engu öðru.
Það er einn meginstyrkur ís-
lenzkra atvinnuvega um þess-
ar mundir að fiskimenn okkar
kunna öllum öðrum betur til
verka og hafa hinn fullkomn-
asta búnað á síldveiðum; hins
vegar hefur orðið stöðnun og
: afturför í öðrum fiskveiðum
um skeið vegna rangrar
stjórnarstefnu. Framleiðni