Þjóðviljinn - 10.02.1967, Side 5

Föstudagur 10. febrúar 1967 — ÞJÓÐVIUINN — SlÐA g
Þorsteinn Jósepsson, rithöfundur.
Menn á mímtm aldri venjast
því að heyra æ tíðar lát vina
sinna og félaga frá aeskuárum.
Við jwí er ekkert að segja. Það
er eðlilegur hlutur að mann-
fallinu snúi bví meir í ílokk
manns eigin kynslóðar sem
lengra líður. Manni finnst það
grimmt óréttlæti hverju sinni,
þegar líf einstaklingsins fær
ekki að komast yfir jafndægri
á vori, eða litlu meir; en þegar
kt>mið er að jafndægrum á
hausti, — já, þá ætti maður
vist að fara að venjast
því þó hvinurinn í egg
sláttumannsins láti manni
æ oftar i eyrum, á þeirri
mjóu skák, sem okkur er af-
mörkuð í tímanum. Því kyn-
legra er, að það skuli grípa
mann tregi við eina andláts-
fregn, annari framar, úr hópi
kunningja og samaldra.
En ég skal játa að mér fór þó
svo, þegar ég heyrði lát vinar
míns, Þorsteins Jósepssonar frá
Si gn ýj ars töðu m. Kannski er
maður að verða veiklundaður
með aldrinum.
Og þó var vitað um hríð að
hverju dró. Hann vissi það,
ekki síður en aðrir. Það fann
ég á elskulegu bréfi hans, sem
ég fékk laust fyrir síðustu ára-
mót. Ekki svo að skilja að þar
væri vil að finna, heldur aðeins
vikið að því óbeint og næstum
þvi kankvíslega. Nei, hann
Steini var ekki af þeim stofni
sprottinn, sem lætur ttyfinning-
ar beygja sig i annarra augsýn,
meðan enn er stætt.
Það var svo sem ekki langt
á millí æskuheimila okkar, en
þar féll þó harðsnúinn streng-
ur Hvítár. Við kynntumst eklci
að ráði fyrr en ég var kom-
inn yfir ferminguna og ég var
ofurlítið eldri. Steini lét ekki
ferma sig. Ef ég hefði verið
honum alveg jafnaldra hefði ég
líklega ekki gert það heldur. En
Steini þurfti engan stuðning.
frá Signýjarstöðum
Hann sagöi mér þetta alltsam-
an löngu seinna. Hann krafðist
sem sé skýringar á ýmsum at-
riðum kristindómsins. Hann
velti fyrir sér hugmyndinni um
þann giuð, sem er algóður ög
gat samt ekki fyiirgefið, nema
sonur hans væri píndur tiJ
dauða á hroðalegan hátt. Það
kann heldur ekki góðri lukku
að stýra að vera að grauta ;
goðafræði og trúarbragðasögu
svona rétt undir ferminguna; —
Þjóðnýting allra
banka í Tanzaníu
DAR ES SALAAM 8/2 — Stjórn
Tanzaníu hefur þjóðnýtt alla
banka í landinu. Nyerere forseti
sagði þegar hann skýrði frá
þessari ákvörðun að stjórnin
hefði verið staðráðin í að koma
á sósíalisma í landinu og hefði
hún ákveðið að byrja á þjóðnýt-
ingu bankanna, því að vald yf-
ir fjármálunum skipti mestu
máli. Fleiri slikar ráðstafanir
eru á döfinni, sagði Nyerere for-
seti.
Danskir farmenn
boða nú verkfall
KHÖFN 7/2 — Danska far-
mannasambandið hefur boðað
verkfall frá 1. marz n.k. Formað-
ur sambandsins segir að stjórn
þess hafi gefið upp alla von um
að hægt sé að leysa deiluna án
verkfalls. Vinnuveitendur hafi
virt kröfur farmanna um kaup-
hækkanir algerlega að vettugi.
Skagfirðingasveit
fékk veglega gjöf
Hinn 8. jan sl. barst slysa-
varnadeildinni „Skagfirðinga-
sveit" myndarleg peningagjöf
frá erfingjum Gísla heitins
Gíslasonar frá Lágmúla, að upp-
hæð 26217,76 kr.
Gjöfin er til minningar um
foreldra Gísla heitins. hjónin
Gísla Jónsson og Þóru Jóhanns-
dóttur frá Lágmúla á Skaga.
Forgöngu um að erfðaféð rynni
til „Skagfirðingasveitar" hafði
frú Guðrún Sveinsdóttir, Öldu-
götu 17, Reykjavík.
Stjóm slysavarnadeildarinnar
þakkar þessa höfðinglegu gjöf og
þann hlýhug, sem á bak við hana
felst.
meyjarfaaöingin: höfðu guðirnir
ekki frá öndvcrðu verið að
bregða sér til jarðarinnar bæði
ofan af Ölympstindi og öðrum
hasðum, ýmissa erinda? altaris-
gangan: þetta er svo sannarlega
mitt hold —, þetta er svo sann-
arlega mitt blóð, sem fyrir yð-
" úr er gefið — æ, þessi sífellda
fórnfæring, aftan úr kolsvartri
forneskju, til að blíðka guðinn.
,,Og hann fékk ekki þær skýr-
ingar, sem hann felldi sig við
og gæti tekið gildar, — ég hef
sjálfur ekki íengið þær heldur,
allt fram á þennan dag. Já, það
var um þetta leyti sem ég
kynntist honum. Auðvitað hafði
hann stórlega brotið af sér
gagnvart kristilegu almennings-
áliti þeirna tíma, með því að
láta ekki ferma sig. Það er sér-
vizkan úr Húsafellsættinni,
sagði fólkið.
En hann Steini, hann geislaði
svo af heilbrigði og iífsorku, að
það var hrein unun að vera ná-
lægt lionym, og áhugi hans á
tilverunni: bækur ogbókmennt,-
ir, íþróttir, fjöll, ferðalög um
jietta land og helzt öll lönd.
Hann átti kost á langskólanámi,
hann eirði því ckki, hann mátti
ekki eyða tíma í innisetur með-
an sól skein á fjöll og höf.
Systkinin voru tvö og hétu
hinum alkunnu nöfnum Húsa-
feilsættarinnar: Ástríður —
Þorsteinn. Þau áttu ágæta for-
eldra. Ég kynntist móður þeirra
meira. Hún lifði lengur. Hún
var glöð, skilningsrík og hjarta-
hlý, óvenjulega brjóstgreind
kona. Ég veit að hún var frá-
bær móðir. Nei, foreldramir
lögðu ekki stein i götu barn-
anna, né bundu þau heima
frekar en þeim gott þætt.i.
Þau lyftu undir vængi þeirra
cftir beztu getu og lögðu við
blessun sína. Þau vissu að táp-
mikil æska krefst útrásar fyrir
þá orku scm hennj cr í brjóst
lagin.
Steini var ekki gamall þegar
hann viðaði að sér bókum og
las heima. Hann lánaði mér
bækur á norðurlandamálunum,
þýddar og frumsamdar: Strind-
berg, J. V. Jensen, Lie, Ham-
sun, Balzac, Dumas, Boccacio
o.fl. o.íl., þetta var forkunnleg
lesning. Hann las og hann ham-
aðist í íþróttum, hann hljóp og
var hraður á sprettinum oq
feykilega þolinn.
Hann skrifaði sína fyratu bók,
Tindar hét hún, æskuverk.
Hann gaf mér hana áritaða.
Seinna bað hann mig að brenna
hana. Nei, Steini minn, kemur
aldrei til mála. Æskuverk rit-
höfundar eru öðar en líður haf-
in yfir alla gagnrýni og göml-
um vini dýrmæti öðru meir.
Seinna skrifaði hann bókina 1
djörfum leik — og mikið
óskaði ég þess oft, þéssi ár
sem ég vann í bókasafninu í
Hafnarfirði, að Þorsteinn Jós-
epsson hefði skrifað fíieiri bæk-
ur þeirrar tegundar þegar bless-
aðir strákarnir voru að biðia
mig um eitthvað spennandi og
ég varð að lána þeim Bennabæk-
urnar eða eitthvað álfka
merkilegt.
Og Steini fór suður í lönd
til að hlaupa af sér hornin.
Sviss, Þýzkaland, ítalía, klifr-
aði fjöll, synti í vötnum oe
skrifaði ferðasögur.
Kringum 1940 fékk hann sér
fast starf hjá dagblaðinu Vísi í
Reykjavík, sem blaðamaður og
vann við það blað æ síðan.
Ilann fór vafalaust oft utan
eftir það. Dvaldist til dæmisum
tíma í Austur-Þýzkalandi eftir-
stríðsáranna og skrifaði í blað
sitt greinar þaðan. Vísirhvorki
var eða er neitt áróðursblað
fyrir sósíalisma, en greinar
hans, frá dvöl hans þar á þess-
um tíma, bera því vitni hvað
hreinn og heiðarlegur íþrótta-
maður hann var, hann hafði
aldrei rangt við.
Löngu áður en sú för var
farin, hafði hann byrjað á þvi.
sem átti hug hans öðru fremur:
söfnun íslenzkra bóka, gamalla
og nýrra og útlendra böka um
íslenzk efni. Ég veit ekkinema
þeir hafi hafið bókasöfnun um
líkt leyti vinirnir Þorsteinn
Jósepsson og Páll Jónsson,
bókavörður í Bæjarbókasafni
Rvíkur. En hvað sem um bað
er, ]*>á undraðLstég alltaf þegar
ég Ieit ínn til Steina, hvílfk-
um kynst.rum hann hafði náð
saman, en sá jafnframt í hendi
mér, að í stuttri viðdvöl var
mér, manní ófróðum um bækur.
enginn kostur að átta mig á
hlut.unum. Hann hlýtur aðhafa
lagt í þetta órafé og jafnframt
unniö af mikilli hagsýni. En
sem þessu fór fram, söfnun
bóka, fór hann með myndavél-
ina sína fram og aftur um
landið sitt og tók myndir af
byggðum þess og öræfum,
ströndum þess og vogum, birtu
þess og skýjafari, af því list-
skyni, sem honum var bæði
meðfætt og áunnið við ianga
reynslu.
Og nú á sl. ári, þegar hann
vissi að dauðinn fór að, þján-
ingarfullur og óumflýjanlegur,
þá dró hann saman til ákveð-
innar heildar árangurinn af
iðju sinni: það sem hann hafði
heyjað sér á áratugum úr grúa
bóka sinna um land og þjóð,
og á sífelldum feröum sínum
með myndavél um öxl, og gaf
út bók sína Landið þitt. Sjálft
nafnið er eins og kveðja frá
höfundinum, bæn og áminning:
verið því góð, glatið því ekki.
Landið þitt er undirstöðu-
verk í staðfræði íslands, sem
byggt verður á, æ ofan í æ,
verk sem greinir frá slysum oz
höppum bessarar b.ióðar á
hverjum stað. þjóðtrú hennar
og dultrú, verk sem er um-
leikið ást hans og ræktarsemi
og þeim sama sagnaranda. sém
var aðal stórfrænda hans.
Kristleifs Þorsteinssonar frá
Stórakroppi.
Og því, undir hvaða kring-
umstæðum þetta verk var unn-
ið, því má aldrei gleyma. Það
er rétt, sem Jón Bjarnason
sagði um það í þessu blaði, það
er unnið f kapphlaupi við dauð-
ann, — þar sem hver starfs-
stund var dýrmætust, því hún
gat verið síðust, og áfram, hvað
sem líður óbærilegum þjáning-
um. Enn einu sinni var Steini
minn harður á lokasprettinum
og sleit marksnúruna á undan
þeim keppinaut, sem margan
hefur, fellt frá .sigri.
Um ieið og ég votta ástvin-
um hans samúð mína, þakka ég
honum kynnin, gömul og ný,
— það er eins og það sé ofur-
lítið skárra að gera það um
seinan. heldur en alls ekki.
Guðm. Böðvarsson.
Smásögur Ólafs Jó-
hanns á rássnesku
Bækur eru fljótar að seljast
upp í Moskvu. 1 september sl.
kom út rússnesk þýðing á smá-
sögum Ölafs Jóh. Sigurðssonar.
Ég ætlaði að kaupa bókina í
desember, en afgreiðslustúlkan
í bókabúðinni var heldur en
ekki hissa á bjartsýni minni:
,,Þjóðarskútan? Hún er löngu
uppseld.“
Skýringin á þessu er auð-
vitað ekki sú. að Moskvubúar
lesi hvað sem er. Ölafur Jó-
hann er orðinn þekkt.ur hér af
fyiTi. sögum sínum, sem út
hafa komið á rússnesku: Lit-
brigðum jarðarinnar og smá-
sögum, sem birzt hafa í safn-
ritum og tímsiritum.
Halldór Laxness hefur plægt
jarðveginn fyrir íslenzkar bók-
menntir í Sovétríkjunum.
Vafalaust er það honum að
þakka að almenningur hér tek-
ur svo vel við öllum þýðingum
á verkum íslenzkra höfunda.
Það er ekki óa<lgengt að fólk
segi: Ekki dat.t mér í hug að
svona lítil þjóð ætti fleiri en
einn rithöfund á heimsmæli-
kvarða!
1 þessari nýju bók eru ellefu
smásögur, þaraf margar af
perium Ölafs Jóhanns, einsog
til dæmis „Mýrin heima, þjóð-
arskútan og tunglið“, sem bók-
in dregur nafn sitt af, „Píus
páfi yfirgefur Vatíkanið“
„Stjörnur Konstantínópels“,
,,Höndin“, „Hvolpurinn" og
fleiri.
Þýðendur eni sjö talisins, þar
af einn Islendingur, Ámi Berg-
nrann. Eftirmála um höfundinn
skrifar kona nokkur, Nedelajeva
að nafni. Hún hefur mikið unn-
ið að þýðingum íslenzkra bók-
mennfca á rússnesku og á allt
gott skilið fyrir þarflega unnin
verk á því sviði-
Höfundur skrifar sjálfur for-
mála að bökinni. Nefnist hann
,,Til sovézkra lesenda" og er
skemmtileg lesning. Ólafur Jó-
hann segir þar frá bernskusveit
sinni og þeim breytingum, sem
Ölaftir Jóh. SigurAsson
átt hafa sér stað í íslenzku
þjóðlífi síðan hann var að al-
ast upp. Fyrstu kynni af i'úss-
neskum bókmenntum Weðst
hann hafa haft á bemskuárum
í lágreistum torfbæ. Hann seg-
ist viðurkenna af fúsum vilja
að rithöfu.ndaT einsog Gorgíj
og Tséhof hafí haft djúp áhrif
á sig á yngri árum. Rússnesk-
ar bókmenntir segir hann vera
aðalástæðuna til þess, að hann
beri hlýjan hug til sovézku
þjóðanna og reyni eftir megni
að fylgjast með afrekum þeirra
á leiðinni til kommúnisma-
Að endingu lýsir Ólafur yfir
þeirri von sinni, að sögur hane
megi verða til að efla áhuga
sovézkra lesenda á íslenzkum
bókmenntum og stuðla að vax-
andi vináttu b.ióðanna.
Ingibjörg Haraldsdóttir (APN)
<$>-
Kvæðamannafélagið Iðunn hélt
aðalfund sinn 28. janúar s.l. A
fundinum baðst fráfarandi for-
maður, Sigurður Jónsson frá
Haukagili, undan endurkosningu.
I stjórn voru kosin: Ulrich
Richter formaður. Ragnheiður
Magnúsdóttir, gjaldkeri og Sig-
urður Jónsson frá Brún, ritari.
Skopleikrit um manninn sem skiptist í tvennt með
Berlínarmúrnum— Þekktar fyrirmyndir —
Að skilja veruleikenn
Leikskáld í Austur-Berlín,
Petér Hacks hefur skrifað
tímaritinu „Theater heute“
bréf um nýtt leikrit eftir sig.
1 þessum „þýzka gamanleik“
kemur fram mjög sérkennileg
aðalpersóna, sem heitir í
senn Gúnther og Wolí. Margt
er það í fari þessarar per-
sónu, sem bendir til ákveð-
inna fyrirmynda: annarsvegar
til hins þekkta vesturþýzka
rithöfundar Gúnthers Grass,
hinsvegar til austurþýzka
söngvaskáldsins Wolfs Bier-
mans.
*
Bréf þetta fer hér á eftir:
Hetja gamanleiksins er
þýzkur smáborgari, sem ég
vil nefna Wolf-Gúnther. Hann
er meðalmaður á hæð, dökk-
hærður, skáld. Ég ímynda mér
að hann sé með yfirskegg.
scm bendi til mjög þokkalegs
djöfylskapar.
Hugmynd mín er í því íólg-
in, að þegar Berlínarmúrinn
er reistur, þá er þessum Wolf-
Gúnther skipt einnig, svo sem
af misgáningi. Hann er nú
til í tveim sérstökum hlutum:
austurhluta, sem ég mundi
nefna Wolf og vesturhluta
sem ber nafnið Gúnther.
Wolf og Gúnther svipar
mjög saman — enda eru þeir
í raun réttri ein og sama per-
Til vinstri Giinther Grass, til hægri austurþýzka söngvaskáldið
Wolf Bierman .yfirskegg sem bendir til þokkalegs djöfulskapar'
sónan. Báðir hafa góða hæfi-
leika og mikla þörf fyrir pen-
inga. Hugsunarháttur þeirra
er mjög þjóðlegur: þeir eru
Culltrúar og boðberar allra
hugsanlegra skoðana — einn-
ig skoðana sem eru í mótsögn
hver við aðra. Þeir kunna
vmsar hrífandi skrítlur úr
mannlífinu sem þeir hafa
iafnan á hraðbergi og flytja
á ruglingslegan hátt. Báðii
óera í brjósti óhamingjusamo
ást til ákveðinnar listgreinar
leikskáldskapar, og báðir fella
hug til sömu yndislegu stúlk-
unnar, sem einnig er mjög í
skötulíki, þvi þá skortir þrótt
til að standa í slíku.
En kjarni þessa leikrits er
pólitískur.
Báðir eru þeir Wolf og
Gúnther sannfærðir á-
hangendur þess þjóðfélags
sem þeir búa í: enginn mað-
ur er róttækari en Wolf þeg-
ar hann hittir fyrir kapítal-
ista, og enginn er meiri aft-
urhaldsmaður en einmitt
Gúnther þegar hann er í hópi
kommúnista. En menn mega
ekki gleyma því að þeir eru
smáborgarar og „hálfsterkir“.
Þá skortir allan skilning á
pólitískum veruleika. Þeir
skilja ekki, að þýzku ríkin
tvö, bæði það sósíaliska og
hið kapítalíska eru einmitt al-
veg eins og þau hljóta að vera
samkvæmt mælikvarða sögu-
legra aðstæðna. Þeir halda að
bæði ríkin gætu, aðeins ef
þau vildu, verið meira að þeirra
höfði, meira wolf-gúntherisk.
Þessi villa styrkist fyrir sakir
sálrænnar þarfar þeirra á
því að sameinast aftur, og
því hafna þeir, án þess að
vilja það, i „slæmum félags-
skap“, í kjölfari andstöðunn-
ar á hverjum stað.
Gamanið í þessu leikriti
mínu er í því fólgið, að sögu-
hetja mín getur ekki látið
stjórn sína í friði Hann
dregst að henni, verður bæði
að valda henni erfiðleikum
og hrósa henni. Alltaf þegar
hann hrósar henni almenni-
lega kemur eitthvað skemmti-
legt fyrir: það er kveikt í for-
stofunni hjá honum, innanrík-
isráðherrann skammar hann.
Að sjálfsögðu er gert ráð
fyrir því að sami maðurinn
leiki báða parta þessarar
klofnu hetju. Hápunktur
verksins er það atriði, þegar
Wolf og Gúnther koma hvor
til síns stjórnarforseta til að
leggja þeim ráð. Hér þarf að
sjá fyrir þeirri sjónhverfingu
að einn leikari sé í raun og
veru tveir leikarar. Allt ger-
ist samtímis: til hægri situr
kanzlarinn. til vinstri stjóm-
arforseti (A-Þýzkalands) og
hjá báðum hlýtur hann held-
ur hæpna útreið. . . .
Öllum leikhúsum ,er heimilt
að taka þetta leikrit til sýn-
ingar.
é
t