Þjóðviljinn - 22.02.1967, Blaðsíða 10

Einar Olgeirsson rifjar upp á Alþingi árin fyrir stríð
Hættan af býzka nazismanum,
aðalhættan á árunum 1938-39
■ Hvernig var umhorfs í stjórnmálalífinu á íslandi og
í alþjóðamálum síðustu árin fyrir heimsstyrjöldina? Þeir
voru margir sem trúðu því að sigurganga þýzka nazismans
yrði ekki stöðvuð, og því væri fslendingum sem öðrum
bezt að koma sér vel við hann.
B í svarræðu sinni á Alþingi við ræðu Bjarna Bene-
diktssonar um hernámsmálin rifjaði Einar Olgeirsson upp
a.ndrúmsloftið frá þeim tíma, og sýndi frarn á að sósíalistar
sáu skýrar en nokkrir aðrir hættumar af sókn nazismans,
og gerðu tillögur um afstöðu íslands samkvæmt því.
B Hér er haldið áfram útdrætti úr þessari þingræðu
Einars þar sem frá var horfið í gær, og rætt um hlutleys-
ismál og ábyrgðaryfirlýsingu stórvelda sem mikið var tal-
að um í árslok 19S8 og árið 1939.
★ Dæmi: Austurríki
Á‘byrgð stórvelda á fullveldi og
sjálfstaeði smáríkja er allalgeng
í stjómmálaheirmnum og á ekk-
ert skylt við bað að hlutaðeig-
andi stórveldi hafi herstöðvar í
landinu." Þetta er ekki úreltfyr-
írbæri, einnig eftir stríð hafa
forustumenn smáríkja haft i
þessu efni sömu afstöðu og við
sósíalistar höfðum 1938 og höf-
um enn. Ég skal nefna daemi:
Austurríki.
Austurríki hefur lýst yfir æ-
varandi hlutleysi, um það var
gefin yfirlýsing 28. október 1955.
í ræðu sem kanslarinn dr. Raab,
flutti, sagði hann:
„Ég vil taka það fram samt
sem áður að við munum fagna
afdráttarlausri safneiginlegri á-
byrgð hinna fjögurra stórveldaá
friðhelgi og óskertu fullveldi
lands okkar‘‘.
Þannig þykir hlutleysisyfirlýs-
ing, jafnframt því að óskað er
eftir ábyrgð, í þessu tilfelli stór-
veldanna fjögurra, eðlilegt fyrir-
komuiag til þess að tryggja fuil-
veldi lítils ríkis, sem t.d. vegna
legu sinnar gæti annars freist-
að einhverra stórvelda. Forsætis-
ráðherra viðhafði sjálfur þau
orð þegar hann var að tala um
Island að við værum eins settir
og ef land okkar lægi inni í
miðri Evrópu. Og hvað gerirsvo
einmitt eitt af minnstu ríkjunum
inni í miðri Evrópu? Það fram-
kvæmir nákvæmlega sömu póli-
Bandaríski öldung'adeildarþingTnaðurinn
1 W* Fulbríght fíyt-
ur eríndi í HÍ ídag
■ í morgun er væntanlegur
hingað til lands bandaríski
öldungadeildarþingmaðurinn
J. William Fulbright ásamt
konu sinni. Fulbright kemur
hingað til lands í tilefni af
10 ára afmæli Menntastofn-
unar Bandariltjanna á íslandi
og dvelur hér í tvo daga.
Afmæiis Menntastofnunar-
innar verður minnzt með sér-
‘ stakri athöfn í hátíðasal Há-
skólans í dag kl. 5.15 og verð-
ur aðalræðumaðurinn þar J.
William Fulbright.
Samkvæmt áætlun átti flugvél
sú er öldungadeildarþingmaður-
inn kemur með að lenda á Kefla-
víkurflugvelli kl. 10.30 f.h. í
dag. Klukkan 2.30 hittir Ful-
bright Bjarna Benediktsson, for-
sætisráðherra og Emil Jónsson,
utanríkisráðherra, að máli og kl.
4 heldur hann fimd með blaða-
mönnum.
Sem fyrr segir hefst hátíð
vegna afmælis Menntastofnunar-
innar kl. ^.15 í Háskólanum.
Munu bandaríski sendiherrann,
Penfield, Gylfi Þ. Gíslason,
menntamálaráðherra og Ármann
Snævarr, háskólarektor, flytja
ávörp og Fulbright flytur aðal-
ræðuna.
Árið 1957 var gerður samn-
ingur milli fslendinga og Banda-
ríkjamanna um ýmis samskipti
þjóðanna á sviði menningar-
mála en slíka samninga hafa
Bandarikjamerm gert við fjöl-
margar þjóðir.
Fyrsta heimildin í lögum til
slíkrar samningsgerðar er frá
forsetaárum Harry S. Trumans,
en öldungadeildarþingmaðurtnn
J. William Fulbright beitti sér
einkum fyrir lagasetningunni og
eru þessir samningar oft við
hann kenndir og nefndir Fut-
bright-samningar.
Tiídrög lagasetningarinnar eru
þau að í lok síðari heimsstyrj-
FrænbaM á 2- síðu.
J. W. Fulbright
tik og ég lagði til 1. desember
1938, og sem við sósíalistar og
Aiþýðubandalagsmenn álítum enn
skynsamlega pólitík.
■4r Hagsmunir Islands á hættu-
stund.
Hér er því um allt annað að
ræða en það sem Morgunblaðið
hefur reynt að gera úr þessari
tillögu minni, og byrjaði raun-
ar þegar fyrir tæpum þrjátíu ár-
um. Við vildum éinungis að Is-
land reyndi ’að hagnýta þær að-
stæður sem í uppsiglingu voru
milli Hitlers-Þýzkalands annars
vegar og allra hinna stórveld-
anna, Frakklands, Englands,
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna,
hins vegar, þó að þau stæðu
þá mjög ólíkt að vígi pólitískt;
hagnýta sér andstæð^irnar milli
þessara tveggja aðila til þess að
reyna að tryggja hlutleysi, frið-
helgi og sjálfstæði Islands. Ég á-
lít að þannig eigi menn aðbreyta
ef þeir Yilji sýna ábyrgðartii-
finningu fyrir landi sínu og
tryggja hlutleysi, friðhelgi og
sjálxstæði fslands, en séu ekki að
miða við að gera það háð ein-
hverju stórveldi. Ég held því að
það að koma fram með þessa
tillögu, rúmum mánuði eft.ir
Múnchensamninginn, rúmum
mánuði eftir að Tékkóslóvakía
var svikin í hendurnar á Hitl-
ers-Þýzkalandi með öllium þeim
góða vopna- og varnabúnaði sem
Tékkar áttu, hafi verið sjálf-
sagður hlutur, og eðlilegt og
skynsamlegt af hálfu íslenzku
ríkisstjórnarinnar að gera þaðef
hún hefði sýnt forsjálni og á-
byrgðartilfi nní n gu.
-4r Ætlaði Hitler sér Island?
Svipað má segja að reynthafi
á aftur. Það var eftir 15. 'marz
1939. Þann dag tók Hitler Tékkó-
slóvakíu, réðist þar inn, hafði
fyrst boðið forseta Tékkóslávakíu
til Berlínar og sett honum þar
þá úrslitakosti að annað hvort
fæli hann þýzka hernum vemd
Tékkóslóvakíu eða ráðizt yrði
á Prag og hún sprengd í rústir.
Forsetinn hafði að sjálfsögðu
enga heimild til að gera út um
slíkt, en gagnvart þessum úr-
slitakostum samþykkti hann þá
og Hitlersherinn streymdi inn i
Tékkóslóvakfu.
Hinn 7. marz 1939 kom égmeð
fyrirspurn á Alþingi. Vegna þess
sem gerzt hafði úti í Evrópuáleit
ég að ekki væri rétt að við vær-
um alveg sinnulausir um þaðhár
á íslandi hvað var að gerazt.
Fyrirspurnir mínar voru þannig:
Hvort hinn væntanlegi þýzki
rannsóknarleiðangur hafi óskað
eftir leyfi ríkisstjómarinnar t.il
þess að ferðast um landið.
Hvort hinir þýzku flugmenn
sem séu á leiðinni og taldir vera
á vegum Lufthansa til þess að
semja um lendingarstaði hér
fyrir þýzkar flugsamgöngur til
Ameríku hafi óskað eftir að fá
að tala við íslenzku ríkisstjóra-
ina.
Hvort stjórnin ætlaði/að leyfa
skipverjum á Emden (þýzkaher-
skipinu) að fara í fylkingu um
götur Reykjavíkur eins og sl. ár
og ganga vopnuðum í hergöngu
og syngja hersöngva eins og í
herteknu landi.
Hvort nokkrar ráðstafanir hafi
verið gerðar í sambandi við heim-
sókn hins þýzka herskips til þess
að tryggja það að hér séu sam-
tímis ensk eða amerísk herskip.
Ekkert var þá farið að rœða
um þessi mál opinberlega, en ég
vildi gera þá opinbert mál, þvi
ég þóttist vita hvað í húfi væri
svo framarlega sem menn héldu
áfram að vera jafnauðtrúa gagn-
vart Hitlers-Þýzkalandi og marg-
ir ráðamenn landsins voru þá.
Þess vegna kom ég með fyrir-
spurnir á Alþingi og forsætis-
ráðherrann þáverandi Hermann
Jónasson svaraði þeim, og ég
símaði um þær undir eins 'til er-
lendra blaða, til þess að vekja
eftirtekt á því úti um heim hvað
væri að gerast hér á Islandi.
Málið komst í blöð um víða ver-
öld og þannig var fylgzt með því
sem gerðist hér þessa daga.
Kallaður „landráðamaður".
Til allrar hamingju var þess-
um beiðnum Þjóðverja svarað
neitandi og skal ég ekki rekja
þá sögu. Það mætti þó gera við
tækifæri ef enn verður reynt að
rangtúlka þessa hluti, en greini-
legt var að af hálfu Hitlers-Þýzka-
iands var mjög rík ósk um ítök
hér á landi. Ég var hins vegar
kallaður landráðamaður fyrirþað
að vekja athygli á því að hætta
vofði yfir Islandi; en fjrrirspurn-
in um herskipin var vegna þess
að ég áleit það hugsanlegt að
beitt yrði álíka aðferðum viðrík-
isstjórn íslands og forseta Tékkó-
slóvakíu í Berlín tveim dögum
áður.
•i- íslenzkum blöðum hótað
Hér á landi virtust menn menn.
hins vegar almennt trúa þvi að
þýzka nazistastjómin værí ekk-
ert annað en mjög vinsamleg og
yndæl stjóm við að fást. Ég veit
að sífellt er reynt að rangfæra
afstöðu okkar sósíalista á þess-
um árum, ekki sizt af hálfu
Morgunblaðsliðsins, og þá úenju-
Framhald á 2. síðu.
r r
L/U enn á stórum styrk fyr-
ir starf við bátagjaideyri!
Stjórnarfrumvarpið um að sjó-
mannasamtölc fái vissan hundr-
aðshluta af útflutningsgjaldi sjá-
varafurða var til 1. umræðu í
efri deild Alþingis í gær, og flutti
sjávarútvegsmálaráðherra, Eggert
G. Þorsteinsson, framsöguræðu.
Ráðherrann gat þessiað frum-
varp um sama efni hefði verið
flutt árlega í nokkur ár, ogværi
nú ætlazt til aðsjómannasamtök
fengju jsfnmikið af útflutnings-
gjaldinu og Landssamband ísl.
útvegsmanna, eða 0,79% gjalds-
ins.
Þrenn heildarsamtök sjómanna
hefði verið haft samráð við um
skiptinguna, S.jómarmasarnband
íslands, Alþýðusamband Islands
og Farmanna- og fiskimanna-
sambandið, og mundu þau senni-
lega skipta þessu í þrennt, en
samkomulag væri ekki frágengið
um það.
Ráðherrann benti á þá athygi-
isverðu staðreynd að LltJ hefði
fengið sinn hluta fyrir mörgum
árum vegna starfs að bátagjald-
eyriskerfinu sáluga, en Lftl hefði
haldið áfram hluta sínum af út-
flutningsgjaldinu eins og ckkert
hefði í skorizt þó bátagjaldeyris-
kerfið væri afnumið!
Málimt var vísað til 2. um-
ræðu og nefndar með samhlióða
atkvæðum.
|Miðvikudagur 22. febrúar 1967 — 32. árgangur — 44. tötebíað.
Frá upptöku Rauðu skikkjunnar.
Rauða skikkjan ínm
sýnd hér á laugardag
Kvikmyndin RAUÐA SKIKKJ-
AN verður frumsýnd í Reykja-
vik á laugardaginn klukkan 5
í Háskólabíói og Austurbæj-
arbíói. Eins og menn rekur
vafalaust minni til var Rauða
skikkjan tekin í sumar af ASA-
Film, MAE og Edda Film í sam-
einingu og voru flest ■ útiatriðin
kvikmynduð á íslandi.
Guðlaugur Rósinkranz Þjóð-
leikhússtjóri sagði í viðtali við
Þjóðviljann í gær að aðsókn
að kvikmyndinni í- Danmörku
væri mjög góð þrátt fyrir þá lé-
Iegu dóma sem hún hlaut þar.
En Guðlaugur gat þess í því
sambandi að Rauða skikkjan
hefði verið sýnd einu sinni með
íslenzku tali í Kaupmannahöfn,
fyrir íslendinga sem þar eru og
fyrir blaðamenn. Hefði kvik-
myndin þá verið klippt pieíra
en þegar hún var frumsýnd í
Kaupmannahöfn og kvikmynda-
gagnrýnendur dönsku blaðanna
farið mjög lofsamlegum orðum
um myndina eftir þessar breyt-
ingar. Gekk einn þeirra svo
langt að segja að sýna ætti
myndina áfram með íslenzku
tali í Kaupmannahöfn, því að
I
sú kópía væri mun betri! Tók
Guðlaugur fram að í þessari áfc-
gáfu væri kvikmyndin 5—7
mínútum styttri en upphaflega.
Aðspurður sagði hann að að-
göngumiðar að kvikmyndinni
hér yrðu á hækkuðu verði, eða
kr. 85 með söluskatti! Væri á-
stæðan m.a. sú að mjög dýrt
hefði verið að setja íslenzkt tal
í myndina. Þess skal og getið
að bæði félögin ASA-Film og
MAE fengu ríkisstyrk vegna
kvikmyndarinnar. ASA-Film fékk
3.750.000 kr. stjrrk frá ríkinu,
en Edda Film fær hmsvegar
engan styrk.
Að lokum sagði Guðlaugur
Rósinkranz að Rauða skikkjan
yrði frumsýnd í Stokkhólmi ein-
hvem næstu daga. ,
Drengur fyrir bíl
Um þrjúleytið í gærdag varð
það slys á Skólabraut á Sel-
tjarnarnesi að 8 ára drengur,
Friðrik Friðriksson, Skólabraut
49, varð fyrir bíl. Hafði dreng-
urinn skyndilega hlaupið út á
akbrautina. Hann var fluttur
á slysavarðstofuna, meiddur á
höfði.
I Steingrímur Pálsson flytur vestfirzkt áhugamál á þingi
| Vestf jarðaskip yrði hin
jdýrmætasta samgöngubót |
□ Einn þingmanna Alþýðubandalagsins, Steingrím-
ur Pálsson, flytur á Alþingi frumvarp um kaup og
rekstur á Vestfjarðaskipi og er efni þess að heimila
ríkisstjórninni að láta smíða nýtt strandferðaskip á
kostnað ríkissjóðs, 600—700 rúmlestir brúttó, sem verði
í förum milli Reykjavíkur og Vestf jarða. Sé ríkisstjórn-
inni heimilt að taka 35 miljón króna lán í þessu skyni.
□ Steingrímur flutti jómfrúræðu sína á þingi í gær
og mælti fyrir frumvarpinu m.a. á þessa leið:
Allir sem ferðazt hafa um
Vestfirði vita að vegna hárra
heiða og fjalla er þetta land-
svæði eitt hið erfiðasta yfirferð-
ar og Vestfirðingar búa enn
við erfiðari samgöngur á landi
en íbúar annarra landshluta,
og reynslan hefur sýnt að þrátt
fyrir allvel uppbyggða vegi
tryggja þeir ek! i nema að littu
leytt eðlilegar samgöngur að vetri
til milli byggðarlaga á Vestfjörð-
um.
Hitt hefur ávallt verið ljóst,
að ekkert annað en samgöngur
á sjó, góðar og greiðar skipa-
ferðir, geta fullnægt þörf um
Vestfirðinga að vetrinum, varð-
andi flutninga milli Vestfjarða
og annarra landshluta. Samgöng-
ur á sjó eru því og verða „líf-
æðin“ í þessum málum, að því
er Vestfirði varðar.
Þá vitum við að mikil aftur-
för hefur átt sér stað í sjósam-
göngum við Vestfirði. bað er
bein afleiðing þess s—' ' áttar,
•sem orðinn er í rekstri Skipa-
útgerðar ríkisins, við það hefur
skapazt óviðunandi ástand í
samgöngumálum Vestfirðinga og
bitnar þetta harðast á Stranda-
mönnum, t.d. hafa flóabátasam-
göngur frá Hólmavík og norð-
ur í Árneshrepp verið felldar
að mestu leyti niður vegna þess
að akvegasamband skapaðist við
Árneshrepp á sl. ári.
En þessi nýi vegur lokaðist í
fyrstu snjóum og mun lítt verða
farinn fyrr en með vorinu. Það
var þó sameiginlegt álit Vest-
firðinga meðan Skipaútgerð'
ríkisins var ólömuð, að nauð-
syn væri á bættum Vestfjarða-
samgöngum á sjó.
★
Lýsti Steingrímur því næst
frumvarpinu ýtarlega og færði
frekari rök fyrir nauðsjm þess.
Frumvarpið sjálft og greinargerð
þess verða birt í blaðinu á morg-
un.