Þjóðviljinn - 28.10.1967, Blaðsíða 5

Laugardagur 28. október 1967 — ÞJOÐVXLJINN — SIÐA 5
Við erum ó
svo erfiðum aldri
Vanmetakennd
Herra forseti.
Hér er komið fram frumvarp
til laga um æskulýðsmál, og
ég sé ástaeðu til þess að fagna
því og þakka þeim sem að
því hafa unnið. Það hefur
margt verið með töluverðum
losarabrag hér í l>essu þjóð-
félagi okkar nú um ’skeið, og
ekki hvað sízt líf æskulýðs-
tns, og það er íull ástæða til
að fagna hverri viðleitni til
úrbóta í þeim efnum.
Fullyrða má, að hér sé á
ferðinni þaulhugsað frumvarp
og vel unnið. Sú 10 manna
nefnd, sem hæstvirtur mennta-
málaráðherra fól — íyrir ekki
skemmri tíma en þremur árum
— að semja frumvarpið, var
skipuð ýmsum helztu áhrifa-
mönnum á sviði íslenzkra
æskulýðsmála, svo að varla
þarf að efa, að störf hennar
hafi markazt af mannviti,
reynslu og þekkingu, sízt þegar
þess er gætt að nefndarmenn
höfðu náið samráð við öll
helztu félög og samtök æsku-
lýðsins í landinu og efndu m.a.
til sérstakrar ráðstefnu í þvi
sambandi. Ennfremur var svo
að sjálfsögðu kvaddur til út-
lendur sérfræðingur, maður
frá Hollandi.
Að sjálfsögðu, segi ég,
vegna þess að það er að verða
þjóðarsiður hér hjá okkur ís-
lendingum að kallp á útlend-
inga í tíma og ótíma og spyrja
þá hvemig við eigum að haga
okkur hér norður á þessu af-
skekkta landi okkar. Sérl>ekk-
ing útlendinga getur vitaskuld
oft komið okkur að góðum not-
um, en hitt er jafn víst, að
vegna fámennis okkar og
stærðar landsins er margur
okkar vandi þannig vaxinn, að
jafnvel hinir lærðustu útlend-
ingar munu eiga erfitt
að skilja hann betur en við
sjálfir. Og svo er til að mynda
að mínum dómi um þann
vanda, sem að okkur steðjar
í sambandi við þroska og upp-
eldi æskulýðsins.
Og fyrir þá sök vek ég
máls á þessu hér, að mér •—
eins og mörgum öðrum — er
farið að þykja nóg um það,
hversu mjög við íslendkvgar
setjum traust okkar á útlend-
inga við lausn okkar eigin
vandamála. Þetta er að mínum
dómi vanmetakennd, sem er
okkur til lítils sóma. Það er
eins og við þorum varla, ef
svo mætti að orði komast, að
snúa okkur við lengur án þess
að spyrja fyrst útlendinga
hvort við séum ekki að gera
einhverja bölvaða vitleysu. (Og
munu þó ýmsir telja, að við
höfum æði oít gert l>eim mun
meiri bölvaðar vitleysur sem
við höfum haft fleiri útlend-
inga með í ráðum).
Höfundar þessa frumvarps
hefðu að minum dómi — vegna
þekkingar sinnar og reynslu
varðandi vandamál æskulýðs-
ins hér í þessu strjálbýla íjalla-
landi okkar — hver um sig get-
að, upp á eigin spýtur, skilað
því í þeirri mynd sem það
liggur fyrir, en samt töldu þeir
vissara að kalla, sér til halds
og traugts, á mann írá þvi þétt-
býla, blauta og ílata Hollandi,
samkvæmt læirri viðteknu
venju að spyrja útlendinga á-
lits um hvaðeina það sem á
döfinni er í opinberum málum
á fslandi. Með þessu tel ég,
að þessir ágætu menn hafi
sýnt sjálfum sér vantraust, sem
er ekki aðeins ástæðulaust,
heldur einnig mjög svo óvið-
eigandi. \
Ég vil ítreka það sem ég
sagði áðan, að staðhættir í
þessu þjóðfélagi eru um svo
margt svo gerólíkir því sem
annarsstaðar gefist, og vanda-
mál okkar þess vegna svo sér-
stæð, að við getum á enga
treyst nema sjálfa okkur til
lausnar þeim. Og meðal þessara
raktir allir þeir komplexar sem
þjáð geta fólk á þessum aldri.
Það var mikill bálkur, allt frá
þeim komplex sem stafar af
snögglegri stækkun á nefinu
til þeirra sem orsakast af
breytingum á tiltekinni kirtla-
starfsemi. Ég er viss um að eft-
ir lestur þessarar gretnar
hefur margur unglingurinn
verið orðinn a. m. k. ein-
um komplexinum ríkari en áð-
ur.
vandamála eru þau sem snerta
æskuna. Hitt vil ég lika ítreka,
að með þessu er ég ekki að
halda því fram að við getum í
engri grein haft gagn af þekk-
ingu útlendra sérfræðinga.
Fjarri þvi. Við eigum að leita
álits slíkra sérfræðinga þegar
ástæðurnar krefjast þcss, annars
ekki. Og sízt vildi ég með
þessu kasta irýrð á Hollendinga
sem slíka, jækkingu þeirra og
vitsmuni. Iæir geta eflaust
velferðar eru gamalmenni
sennilega þjökuð meira af ein-
manaleik en löngum fyrr í sögu
þjóðarinnar — gefur vissulega
tilefni til alvarlegrar ihugunar,
en sleppum því að þessu sinni.
Það er ástandið í íremstu sti-
unni sem hér er til umræðu.
Sem kennari hef ég á und-
anförnum árum hafa allnáin
kynni af fólki á aldrinum 13-14
til 16-17 ára, og ég þykist þvi
geta talað af nokkurri reynslu
um ýmissa sálfræðinga og ann-
arra málsmetandi manna, en
fyrst og fremst þó af greinum
í vikuritum og öðrum þeim
skemmtiritum sem þeir gleypa
í sig aí hvað mestri áfergju.
Þegar unglingur, sem reynzt
hcíur hið mesta prúðmcnni,
fer allt í einu að valda leiðind-
um eða jafnvel vandræðum
með framkomu sinni, eins og
stundum kemur fyrir, er allt
eins líklegt að hann hafi les-
Frásagnir blaða og útvarps af ræðu Jónasar Árnasonar, sem hann
flutti á Alþingi við 1. umræðu stjórnarfrumvarpsins um æskulýðsmál,
hafa vakið almenna athygli og birtir Þjóðviljinn hér meginefni ræðunnar
i ' i
margt nylsamlegt kennt okkur.
Ef við hyggðum á einhver stór-
ræði til að mynda í túlípana-
rækt, teldi ég sjálfsagt að kalla
á Hollendinga.
Þrjár stíur
Hvernig stendur á þvi, að
við erum í svona miklum vand-
ræðum með æskulýð okkar?
Orsakirnar eru að sjálfsögðu
margar, fleiri en svo, að það
sé á mínu færi að rekja þær
allar til hlítar. En ég vildi
leyfa mér að fjalla hér um
þær sem ég tel einna helztar.
íslenzkt þjóðfélag hefur á
hinu öra breytingnskeiði und-
anfarinna áratuga haft æ meiri
tilhneigingu til að stía ]>egn-
um sinum sundur eftir aldurs-
ílokkum: í íremstu stiunni eru
unglingar, nokkru innar kem-
ur svo stía fyrir miðaldra fólk
eins og við erum allflestir
háttvirtir alþingismenn, og í
innstu stiunni, þeirri sem við
eigum eftir að lenda í, margir
okkar a.m.k., hefur gamal-
mennum verði komið fyrir.
Hlutskipti þessara siðast-
nefndu, — sú staðreynd, að nú
á tímum hinnar margrómuðu
um hugsunarhátt æskulýðsins
og þær innri hræringar sem
hafa verið nefndar sálarlif.
Þess er þá fyrst að geta, að
margir unglingar haía í dag
býsna ákveðnar meiningar um
það, hvað valdi þeim sálarlífs-
og tilfinningatruflunum, sem
þeir verða fyrir. Ef þeir haga
sér á einhvern hátt öðruvisi
en sæmilegt getur talizt, ætla
allt að æra með hávaða eða
vinna jafnvel spjöll á umhverfi
sínu, og maður spyr, hvers
vegna í ósköpunum Jæir láti
svona, þá horfa þeir gjarnan
á mann með innilegum sakleys-
issvip og segja: „Við erum á
svo erfiðum aldri“.
Á erfiðum aldri
Maður reynir kannski að
halda því fram, að það sé ekki
endilega vist að þeir séu á
ncitt erfiðari aldri heldur
en t.d. maður sjálfur eðn
mannfólkið bara svona upp og
ofan, en það kemur fyrir lít-
ið. Unglingar þessir eru sann-
færðir um algera sérstöðu sína
i þessum efnum, enda telja
þeir sig hafa fengið hana
rækilega staðfesta af ummæl-
ið einhverja ómerkilega sál-
arlifsspeki í uppáhaldsskemmti-
ritinu sínu og dregið af þvi
þá ályktun að hann hljóti að
vera kvalinn af ýmsum annar-
legum kenndum, einfaldlega
végna þess að hann sé ung-
lingur, og nú sé um að gera
að ná sér niðri á einhverjum
fyrir þetta. Það er jafnvel
hugsanlegt lika, að hann hafi
þennan vísdóm frá einhverjum
viðurkenndum sálfræðingi. Ég
hef heyrt unglinga vitna í
ýmsa slíka menn til afsökunar
á vafasömu framferði sinu.
Þetta er yfirleitt allt saman
svokölluðum komplexum að
kenna. Komplexar eru, þótt ó-
trúlegt megi virðast, eitt af að-
alumræðuefnum margra ef
ekki flestra unglinga. Mér er
jafnvel ekki grunlaust um að
sumir Jreirra séu betur að sér
í komplexum en flestum eða
öllum l>eim námsgreinum sem
þcir ciga að læra í skólunum.
Og raunar engin furða, svo
mjög sem um þessi fyrirbæri
er rætt og ritað opinberlega.
í blaði einu, sem nýtur mik-
illa vinsælda meðal unglinga.
sá ég einhverju sinni grein,
þar sem nákvæmlega voru
Gaman að vera
ungur
Stundum þegar mál þessi ber
á góma, geri ég samanburð
á jafnöldrum mínum, þegar
við vorum ungir, og æskulýðn-
um í dag, og slíkan samanburð
hygg ég, að margir ykkar hafi
ejnnig gert, háttvirtir alþingís-
menn. Við áttum að sjálfsögðu
við ýmis vandamál að stríða,
bæði hvað nefstærð snerti og
fleira. En okkur skorti alla
fræðilega undirstöðu til að
rökræða þau hver við annan,
og orsakir þeirra. Ég er ekki
viss um, að við höfum nokk-
urntíma heyrt orðið komplex,
og við hefðum eflaust ekki einu
sinni skilið það, þótt við hefð-
um heyrt það. Það má sjálí-
sagt segja að við höfum vitað
of lítið um tilfinningalif okk-
ar og leyndardóma kirtlastarf-
seminnar. Má vel vera, að
okkur hefði veitzt auðveldara
að yfirstiga margskyns erfið-
leika, ef við hefðum vitað
meira. Þó fullyrði ég, að við
nutum lífsins að mörgu leyti
betur og með eðlilegri hætti
en ungt fólk gerir í dag. Þá
Jónas Árnason.
var líka sú skoðun ríkjandi,
að það væri gaman að vera
ungur, og við trúðum þessu
og fundum það reyndar sjálf-
ir oftast nær. Okkur fannst
það gaman. Nú er það hins
vegar fullyrt, af ábyrgum að-
ilum jafnt sem óábyrgum,
að það sé fyrst og fremst
erfitt að vera ungur. Og vissu-
lega má með sanni segja. að
það sé á ýmsan hátt erfiðara
nú en íyrrum, vegna þess að
lífið sé orðið flóknara og margt
svo mjög á hverfanda hveli, að
slíkt hljóti að valda öryggis-
leysi í sálum hinna ungu. En
margt er líka orðið miklu
tryggara nú, og möguleikar
þeir, sem við blasa. miklu
fleiri og glæsilegri en nokkru
sinni fyrr.
Þær staðreyndir skipta hins-
vegar furðu litlu máli, þegar
það unga fólk, sem hér um
ræðir, metur hlutskipti sitt. Sá,
sem segir því að gleðjast yfir
hlutskipti sínu. af því að það
sé gaman að vera ungur. hef-
ur að þess dómi ekki fylgzt
með tímanum og er haldinn
úreltum skoðunum. Það tel-
ur sig vita betur, vísindalegar
niðurstöður hafi sýnt það og
sannað, að það sé fyrst og
fremst erfitt að vera ungur. í
fáum orðum sagt, allt hið
mikla tal um tilfinningalíf
æskulýðsins og vandamál þau,
sem því eru samfara, hefur í
mörgum tilfellum alið með
honum sjálfsvorkunn, sem birzt
getur sem mjög slæm móður-
svki. Meðalhófsins hefur hér
ekki verið gætt sem skyldi.
Nú mundi líklega vissara að
taka það skýrt fram, — ég
tala nú ekki um ef einhverjir
gamlir og góðir nemendur mín-
ir fengju spurnir af þessum
ummælum mínum hér, — að
islenzkur æskulýður, eins og
ég hef kynnzt honum, er ekki
allur undir þessa sök seldur.
Fjarri því. En þó tel ég, að
þessi meinsemd sé orðin svo
útbreidd og djúpstæð, að tví-
mælalaust megi telja hana eina
af helztu orsökúm þess að við
erum í vandræðum með æsku-
lýð okkar.
Mér er líka Ijúft að játa
það, að þrátt fyrir alla galla
þessa fólks, getur maður haft
hina mestu ánægju af samvist-
um við það. Menn mega ekki
halda að komplexaspekin hafi
svipt það allri heilbrigðri lífs-
gleði. Allt í einu getur það
gleymt öllum sinum komplex-
um og hagað sér á allan hátt
eðlilega, og þá kemur í ljós,
að þetta eru inn við beinið
hinar elskulegústu manneskjur
og satt að segja að ýmsu leyti'
miklu skemmtilegri heldur en
afgangurinn af mannfólkinu.
Slíkar stundir valda þvi. að
maður getur ekki annað en
iátið sér þykja vænt um þetta
fólk.
Sambandið milli
kynslóðanna
_ Ég vænti þess að af því, sem
ég hef verið að segja hér, sé
það einnig ljóst orðið, að stór
hluti æskulýðsins lítur á sig
sem sérstaka manntegund. Hann
telur _sig hafa öðlazt mikinn
c £ vísindalegan skilning af
sjálfu sér, en hefur að sama
skapi takmarkað álit á skiln-
ingi okkar hinna eldri. og sér
í lagi þó þeirra, sem næstir
Framhald á 7. síðu.
I
I
i
i
1
I