Þjóðviljinn - 15.12.1967, Síða 9

Föstudagur 15. desemiber 1967 — ÞJÓÐVTLJINN — SÍÐA
t
bokmenntir
AÐ TRÚA Á STGKKA OG STEINA
Svava Jakobsdóttir.
Veizla undir grjótvegg.
Sögur. Helgafell.
1967. 117 bls.
ÖU höfum við heyrt tailað um
manndýrkun og þykir þaðheid-
ur dhrjálegt fyrirbæri eins og
blaðalesendur vita. Hinsvegar
er ekki nema stutt stund síðan
dýrkun dauðra hlutá, eða und-
irgefmi fuilkomin undir þá,
komst aftur á dagskrá svo um
munaði, en það er hér á landi
einkum talið fólgið í því að
menn leggja lífsorku sína í
gríðarmikil hús. Þegar þvi er
lokið eru menn sjálfir orðnir
ein mublan í húsinu. Um þetta
merkilega efni hefur Svava
Jakobsdóttir sett saman flokk
smásagna- Veizla undir grjót-
vegg er rétt nafn á þessari bók:
firnamikill veggur úr „íslenzku
grjóti" rís þar oftar en einu
sinni um þver hús sem firna-
mikið stöðutákn — sem ríður
eigandanum á slig, efnahagslega
eða siðferðilega nema hvor-
tveggja sé.
Útgefandi segir á kápusíðu að
„við lestur þessara sagna verð-
ur sú spurning áleitin, hvort
húsbyggingar og heimilisdýrkun
nútímafólks komi i stað æðri
verömæta-“ Þessi klausa er hér
tilfærð vegna þess að höfundur
virðist oftar en ekiki hafa þessi
„æðri verðmæti" í huga um
fram
leið og hún reynir að rista
frægri hlutdýrkun níð. En hver
eru þau þá, þessi verðmæti sem
hafa þokað. Höfiundur er að
visu ekki skyld til að svara —
en samt er sem Svava Jakobs-
dóttir ympri á svari. Einhvers-
staðar eru á sveimi vinátta sem
ekki var stofnað til, ást á und-
anhaldi, áhugamál sem ekki var
fylgt eftir, blátt áfram sá hæfi-
leiki að kunna að horfa á nátt-
úruna. Á þessu ber einkum í
sögum sem kallast mega venju-
legar, ýkjulausar (t.d. Myndir
og Veizla undir grjótvegg) —
en þetta er borið fram feimnis-
lega. á óljósan hátt, þetta sjón-
armið verður ekki til að skýra
eða styrkja sögumar að ráði.
Svava Jakobsdóttir.
Ó, þetta
Bjarta hliðin snýr
af helti sinni og fróðleiksfýsn
barna sinna og stundum haltr-
aði hún jafnvel meira en nauð-
synlegt var.“ Það eru ýmsar
góðar hugmyndir í þessari sögu
eins og í fleiri furðusögum, en
einnig aðrar sýnu lakari, það
vill fara svo að sögurnar
skreppa ekki saman og þá
heldur sakir þess að of mikið sé
sagt en of fátt- En undan verð-
ur að skilja lokasögu bókarinn-
a. sem einnig er af þessum
flokki, sögunni af fjölskyldunni
sem smám saman hvarf ofan í
vatnsflauminn í kjailaranum.
Þessi saga býr yfir raunveru-
legri og samfelldari óhugnaði
en aðrar henni skyldar, meira
jafnvægi og öryggi í aðferð. Og
sem fyrr segir þá verður ekki
aðeins vitnað til hennar í þess-
ari bók til stuðnings því áliti
að Svava Jakobsdóttir sé engin
boðflenna í húsi sagnasmiða.
Á.B.
írland!
Jökull Jakobsson
Dagbók frá Diafani
Almenna bókafélagið,
1967. 153 bls.
1 þessari bók er lesandinn
leiddur um götur fátækra þorpa
á grískri eyju, hann fær að
virðá fyrir sér fbúana í daglegri
önn, kynnast sérstæðum per-
sónum nánar og fylgist með
samskiptum útlendu fjölskyld-
unnar við þetta fólk í nokkra
mánuði fyrir ári. Höfund-
ur ætlar sér greinilega ekki
annað en draga útlínur og
segja ágrip. Ef til vill eru ekki
forsendur fyrir nánari eftír-
grennslan. Grísk tunga lærist
ekki á nokkrum mánuðum. Við
verðum að forðast tilætlunar-
semi, þó stundum sé það erfitt-
I þorpinu eru tvö kaffi. ,,Ann-
að stendur við ströndina, það
heitir Akteira og það er demó-
kratískt — Hitt kaffið er hlynnt
konunginum og önnu Maríu,
frænku okkar.“ Lýsing kaffi-
húsanna gefur sitthvað í skyn
og við fáum að vita, að það
eru lög, skrifuð, eða óskrifuð,
að á opinberum stöðum skuli
hanga uppi mjmd af kóngi og
konu hans. Þessu hlýða jafnvel
demókratar. Annars gætu þeir
átt á hættu að einhver royal-
istablók klagi þá fyrir yfir-
völdunum og þá væri engin
miskunn hjá Magnúsi Jóns-
syni!! Ef spurningar kynnu að
vakna hjá lesanda um forsend-
ur þessarar skiptingar, hverjir
sitji á konungsholla kaffinu og
hverjir á því demókratíska, um
hvað sé rætt o.þ.h., er tilgangs-
laust að leita svars í þessari
bók.
Oft er vikið að aðgerðarleysi
karímannanna í þorpinu. Þeir:
,,- sitja á kaffihúsunum og bíða
eft.ir að lýðræðið sigri“ „- sitja
og 'horfa út í bláinn, sumir
handleika periur festar upp á
band, aðrir hafa manndóm í að
klóra sér hér og þar“. Konurn-
ar eru aftur á móti sístarfandi
brynna ösnum og gefa geit-
um, þvo lín í sjávarmálinu eða
baka brauð í útiofnum, bera
sementspoka neðan af bryggju“.
Ekki getur talizt óeðlilegt að
svona fyrirkomulag veki for-
vitni hjá því fóLki, sem bókin
er skrifuð fyrir og árum sam-
an hefur leitað gæfu sinnar i
meiri aukavinnu. En því miður,
ekki meira um það; svona er
þetta bara á Karpaiþos.
Lesandi fær óljóst hugboð um
að eitthvert óhugnanlegt misk-
unnarleysi sé samofið lífi þessa
fátæka fólks. Einu útlending-
amir i þoi*pinu eru prettaðir
hvað eftir annað og gengur þá
á ýmsu þvi að næsta sumar á
að reyna að draga að skandi-
naviska túrista og þorpið er að
undirbúa fínt og þægilegt and-
lit. Gömul kerling „tannlaus,
hrukkótt og skorpin“ vekur
fjölskylduna margan morgun
með því að rífa upp lasburða
gluggahlera og stara á fólkið
um stund jaþlandi. Konur sett-
ust og á tröppurnar með pinkla
sína og högguðust ekki þótt
húsráðendur þyrftu að komast
út*
Jökull Jakobsson
Er sem lýsing kerlingagamma
eins og i Zarbas sé á næsta
leiti. En hér er allt litið með
góðviljaðri rósemd og er bara
skemmtilegt. Kerlingin í svefn-
herbergisglugganum mælir ekki
orð frá vörum „og ég er henni
þakklátur fyrir það; það hefði
varla verið vinnandi vegur að
fara að fletta upp í orðabók
með stírumar í augunum". Og
tít er komin á íslenzku ævi-
saga Jacks London, hins kunna
og vinsæla bandaríska höfund-
ar. Bókin nefnist „Sjóari á
hestbaki“ og er eftir Irving
Stone.
Jack London þarf ekki að
kynna með mörgum orðum;
hann hefur um áratugi verið
einn af eftirlætishöfundum ís-
lenzkra lesenda. Bækur eins og
Óbyggðirnar kalla, Bakkus kon-
ungur og Gullæðið hafa löngum
verið í tölu þeirra bóka, sem
hæsta útlánatölu hafa haft á al-
menningsbókasöfnum og selzt
í þúsundum eintaka. Á kápu-
síðu ævisögunnar er Jack
London skrifar flestar sögur
sínar af persónulegri reynslu
sinni og því þarf engan að
undra sem lesið hefur hinar
spennandi bækur Londons, þótt
ævisaga hans gefi í engu eftir
skáldsögum hans hvað spennu
og viðburðarí'ka atburðarás
snertir. Ævisaga Jacks Londons
var ein óslitin ævintýraslóð frá
fátaékrahverfum San Francisco
og ostrumiðum flóans þar, aust-
ur til Japanseyja og Kóreu um
undirheima Lundúna, hert i
frosti Alaska — glædd í funa
Suðurhafseyja, saga af óslökkv-
andi fróðleiksfýsn og mennta-
til að komast framhjá kerling-
unum í tröppunum þarf ekki
annað en taka undir sig stökk.
Bókin er lýsing þess sem höf-
undur sér. Hún gefur fá svör
við þvi hvers vegna það sem
hann sér er svona. Mannlýs-
ingar era stundum gerðar fyllri
riieð þvi að rakin er saga. Bisk-
upinn er sýndur, eldabuskan,
skóarinn og Vassilí; en rakarinn,
kennslukonan og Linos eru
skýrð með því að skyggnzt er
aftur í fortíðina.
Stuttar og smellnar gaman-
sögur má finna á þessum dag-
bókarblöðum og er saga um
skeytasendingu eftirminnilegust
þeirra.
í síðasta þriðjungi bókarinn-
ar, sem gerist í Pigadia, stærsta
þorpi eyjarinnar, er eins ogefn-
ið rýrni og gæti nokkurra endur-
tekninga. Þótturinn um brott-
för fjölskyldunnar er þó ein
ljósasta og hraðastá frásögn
bókarínnar. Hefði hún orðið
ólíkt hressilegri endir en hin
væmna lýsing á táknrænum
hesti uppi í fjallaþorpinu Ol-
ympos.
Kristín Þorkelsdóttir hefur
gert þokkafulla og látlausa
myndskreytingu við bókina og
séð um útlit hennar. Frágangur
bókarinnar er fagur og virðist
vandaður í hvívetna.
Hörður Bergmann.
þrá, kaldri raunhyggju ogmisk-
unnarleysi, rómantískri sveim-
hygli og kvenlegri viðkvæmni,
saga róttæks sósíalista, sem var
jafnframt harðsvíraður einstak-
lingshyggjumaður, hetju, sem
ekkert hræddist og átti krafta
í kögglum, en gat fallið saman
og efazt um sjólfan sig, svo að
stappaði nærri geðsýki, manns,
sem bjó yfir ofurmannlegri
sjálfsögun, en varð samt áfeng-
inu að bróð í blóma lífsins, er
hann hafði náð þeirri frægð og
frama, sem hugur hans stóð til“.
Höfundur ævisögunnar „Sjó-
arí á hestbaki", Irving Stone,
er einnig víðkunnur og hér á
landi einkum fyrir ævisögu
hollenzka listmálarans Van
María vitavörður heitir ást-
ar- og hetjusaga eftir Th.
Schröck-Beck sem nýkomin
er út. María er mikill kven-
kostur, víkingur í starfi og
bjargvættur eyjarskeggja og
skipsbrotsmanna. Og auðvitað
reynast ástamálin henni enn
erfiðari en hafrót og holskeflur.
Denisc Robins hefur áður
verið þýdd á íslenzku og orð-
Þær sögur sem nú voru
nefndar geyma trúverðugar
svipmyndir úr húsaævintýrinu,
svo langt sem þær ná. Skyld
þeim er háðmeiri saga og
skemmtilegri af manni semhef-
ur ekki einu sinni dug í sér
lengur til aö láta undan þægi-
legri freistingu vegna trúnaðar
síns við naglapakka, sem á að
fara í baðstofuna í kjallaranum
(Naglagangan). Enn betur tekst
þó Svövu Jakobsdóttur upp i
laglega gerðri gamansögu af
þeim Ingólfi, sem gerði svo
fullkomið eldhús að þar var
ekki lengur pláss fyrir konu
hans elskulega. Þó er sem höf-
undur hafi í þessari sögu látið
sér sjást yfir ýmsa kátínu sem
hafa má af enn smámunalegri
og furðulegri lýsingu á svo
merku eldhúsi.
★
I nokkrum sögum gengur
Svava Jakobsdóttir enn lengra
en í „Eldhús eftir máli“ í átt
til fáránleika, og fer þá gam-
anið heldur að grána, vegur
einatt salt við öhugnað. Við get-
um nefnt til dæmis Sögu handa
börnum — um fyrirmyndarhús-
móðurina: „Hún haltraði dálítið
síðan bömin skáru af henni
stóru tána á hægra fæti. Þau
höfðu viljað vita hvemig færi
ef fólk hefði aðeins níu tær-
Með sjálfri sér var hún stolt
v Jack lamdou
Goghs, Líísþorsta, sem út kom
á íslenzku fyrir allmörgum ár-
um. Nýjasta bók Irving Stone
er ævisaga ítalska myndhöggv-
arans Michelangelos.
★
„Sjóari á hestbaki“ er 312
blaðsíðna bók, auk allmargra
myndasíðna. Þýðinguna gerði
Gylfi Pálsson skólastjóri. Ot-
gefandi er Isafoldarprentsmiðja
ið vinsæl — nú kemur út eftir
þennan höfund sagan „Stöðvaðu
klukkuna". Þar segir frá ríkum
glaumgosa sem kvæntist æsku-
félaga sínum sem er allit í senn
fögur og skynsöm. Með þessu
móti er stefnt til margra sögu-
legra árekstra.
Ægisútgáfan gefur þessar
bækur báðar út-
Ævisaga Jacks
London komin út
hf.
Tvær ástarsögur Ægisútgáfu
Edna O’Brien. Sveita-
stúlkurnar. — Þýðandi:
Álfheiður Kjartansdótt-
ir. Prentsmiðja Jóns
Helgasonar. 208 bls.
Edna O’Brien hefur ekki ver-
ið nema 21 árs að aldri þegar
hún skrifaði Sveitastúlkumar.
Það er vel af stað farið.
Það má segja, að í stórum
dráttum er ekki sögð óvenju-
leg saga í þessari bók. Ung
stúlka i sveitaþorpi missir
móður sína, er send á heima-
vistarskóla, strýkur þaðan á-
samt vinkonu sinni, fer til
stórborgarinnar að vinna í búð,
á sín fyrstu kynni við svonefnd-
ar freistingar; þó nokkru áður
er byrjað ástarævintýri henn-
ar með eldri manni. Um svip-
að efni hafa verið gerðar marg-
ar bækur, góðar og afleitar og
allt þar á milli.
En bókin á sér engu að sið-
ur sérstöðu, sem er fólgin í
skemmtilegri og fjörlegri lýs-
ingu á þessu makalausa frlandi
sem við mörlandar fáum ein-
hvernveginn seint nóg af. Þessu
furðulega landi, þar sem allar
klukkur virðast hafa stanzað
um það bil sem Páskauppreisn
og öðrum skyldum umsvifum
lauk. Þorpið hennar Kötu
Brady, sem segir söguna, er
einmitt þetta írland (og um
leið virðist sem við séum kom-
in á slóðir Erskine Caldwells
í Georgiu og þar um kring).
Þar er ryk á mjólkinni og
klósettin stífluð og tjaldið
dregst ekki frá á leiksýningum,
allt er annaðhvort bilað eða
ekki notað, og menn hafa ekki
áhyggjur af reikningum, troða
þeim bara á bak við diskana
þar til bankinn hirðir húsið.
Og fólkið er sídrekkandi,
hnuplandi, rausandi, raupandi
og rammkaþólskt — og ein-
Edna O’Brien
staklega raungott. í þessu er
rammur safi og viðfelldinn. Mér
þykir minna til koma um frá-
sögn af prísund klausturskólans
sem þær Kata og vinkona
hennar, Baba, eru sendar til,
né heldur til þáttanna af
hefðbundnum fótskriðum á
hálum ís höfuðborgarinnar. En
allt eru þetta samt vel læsi-
legir textar og Baba er ágæt-
lega skrifuð skvísa. Og Dýflini
er líka frland.
Það er ef til vill misskiln-
ingur að leggja of mikið upp
úr því að bók sé við hæfi ein-
hvers ákveðins hóps manna —
þó finnst mér ástæða til að
ætla þetta æskuverk Ednu
O'Brien eiga erindi við ungt
fólk öðrum fremur, sem er að
byrja að lesa bækur — sem
ekki kafna undir nafni.
Álfheiður Kjartansdóttir hef-
ur gert hressilega þýðingu. En
prentvillur eru margar. — Á.B.
Brennur París?
Isafold hefur gefið út fræga
bók, „Brennur París“ eftir
Larry Collins og Dominique
Lapierre.
Þetta er mikil bók, um 330
síður lesrnál og að auki nokkr-
ar myndasíður. Bókin skiptist
í þrjá meginhluta: Fyrsti hlut-
inn ber fyrirsögnina Ógnunin,
2- hluti Baráttan, 3. hluti Laun-
in. Þýðinguna gerði Hersteinn
Pálsson.
Larry Collins, annar höfund-
anna, er víðkunnur bandarískur
blaðamaður, sem starfað hefur
fyrir fréttastofuna UPI og viku-
ritið Newsweek víða um lönd,
m.a. í París, Róm og Austur-
löndum nær. I fjögur ár safn-
aði Collins heimildum að bók-
inni Brennur París?, ásamt
Dominique Lapierre, hinum
bókarhöfundanna, sem einnig
er kunnur blaðamaður bg skrif-
að hefur nokkrar bækur. Lap-
ierre hefur víða komið við sögu.
Hann var fyrsti blaðamaðurinn
sem fór um borð í skipið Santa
María, sem Galvao hinn portú-
galski lagði hald á, og sá sáð-
asti sem ræddi við Chessmann,
áður en hann var tekinn af Hfi.
Hann hefur verið stríðslfrétta-
ritari í Kóreu og Alsír og
starfað mikið fyrir franska
vikuritið Paris-Mathe.
Bókin Brennur París? varð
metsölubók viða er hún kom
út og nú hefur verið gerð kvik-
mynd byggð á henni.
Úlfhundurinn
Úlfhundurinn heitir unglinga-
bók eftir Ken Andcrson, sem
Ægisútgáfan gefur út. Þetta er
spennandi saga um hund og
fatlaðan dreng, sem berst fyrir
því að sannfæra fjandsamlegt
fullorðið fólk um að hundurinn
sé ekki skaðvaldur heldur
gæddur frábærum eiginleikum.
Bók þessi hefur hlotið banda-
rísk unglingabókaverðlaun.
t
*■