Þjóðviljinn - 24.09.1968, Page 7

T
Þriðjudagur 24. séptember 1968 — 'ÞJOÐVTLJINN — SlÐA 'J
GuSmundur Vigfússon borgarráSsmaSur:
æskileg og líkleg
til að skila jákvæðum árangri':
?
Eirns og fcunmuet er hefur rík-
isstjómin ósfcað eftir viðræðutn
við flokka stjómarandstöðuininar
vegna þess mikla vanda, sem við
blasir í efnahagsmálum þjóðar-
inmar.
Alþýðubandalaginu þótti rétt
og skylt að tafca þátt í þessum
viðræðum stjómmálaflokkanna
og tilnefndi af sinni hálfu tvo
fulltrúa til þeirra.
Þessar viðræður eru skamrnt á
veg komn.ar og fram að þessu
hafa þær mest snúizt um öflun
upplýsinga um ástandið í efnia-
hagsmálunum.
Orsakir erfið-
leikanna
Enginn ef ast um að ástandið er
alvarlegt. Orsakitmar eru tvíþætt-
ar. Fylgt hefur verið alrangrd og
hættulegri stefnu í efnahaigs- og
atvinnumálum þjóðarinnar allt
tím abil „ vi ðrei snar ‘ ‘stj ómarinn-
ar. Vanrækt hefur verið að
hyggja upp og treysta undirstöðu-
atvinnuveg þjóðarinhiar, sjávar-
útveginn og þann iðnað sem hon-
um er tengdur. íslenzkuT iðnaður
hefur verið lamaður og ýmsum
iðnaðargreinum útrýmt með
hömlulausum innflutndngi erlends
iðnaðarvamings. í stað þess að
efla og treysta íslenzkam iðnmð
sem mikilvæga atvinnu- og fram-
leiðslugrein hefur hagsmunum
hans og þar með almenninigs ver-
ið fómað íyrir einfcaihagsmuni
heildsialastéttairimnár, sem hefur
verið brjóstabam þessarar ríkis-
stjómiar frá upphafi. Hér hafa
einjnig komið til huigmymdir og
áætlianir valdhafanna um að
tengj a ísland erlendum efnaihaigs-
bandalögum og opna að fullu
markað hér íyrir vörum og fram-
leiðsju erlendra stórfyrirtækja.
Sjálfur undirstöðuatvinnuveg-
ur þjóðarinnair, sem færir nser
allan gjaldeyrinn í þjóðarbúið,
þ.e.a.s. sjávairúitveguirinn, hefur
verið vaniræktur svo, að fram-
leiðsla frysta fisksins hefur dreg-
izt saman hór á sama tíma og
hún heðfir stórlega aukizt hjá öðr-
um fiskveiðiþjóðum. Öll áherzla
hefur verið lögð á síldrveiðamiar,
að vísu gjöfulan atvinnuvog þeg-
ar vel gemgur, en stopulan og ó-
tryggan. Togurunum hefur á 8
árum faskkað um 25 og eru nú
aðeirís um 15 togarar gerðir út.
Togaráaflinn komst hæst í 227
þús. lestir árið 1958, . að vísu
metár í aflábrögðum togaranna,
en fyrstu 8 mánuði þessa árs er
hann aðeins 36 þús. lestir. Tog-
aramir voru öruggasti hráefnis-
gjafi .hraðfrystihúsanna, Bátaflot-
inn sem sinnti hráefnisöflun fyrir
frystihúsin hefu.r verið látimn
ganga úr sér og engar skipulegar
ráðstafanir gerðar til endumýj-
unar hans né aukningar, fremur
en togaranna.
Það liggur þvi í auigum uppi
að þessi lömun sjávairútvegsins
hefur haft óheillavænleg áhrif
á rekstur hifaðfrystihúsanna og
ekki sízt þegar til viðbótar kem-
ur sú mikla verðbólga og sí-
auknia dýrtíð sem fylgt heíur
stjómleysi viðreisnarinnar. Allt
hefur þetta gert grundvöll sjáv-
arútvegs og fiskiðnaðar veikari
og ótryggari og þessar atvinnu-
greimar ver undir það búnar að
mæta þeim verðhækkunum sem
orðið bafa á mörkuðumum erlend-
is síðasta 1V2. til 2 árim.
Endia þótt gjnldpyristekjuimar
hafi verið miklar og vaxandi á
tímabili góðæ-risins, er hú gjald-
eyrisvarasjóðurinn sem mest hef-
ur verið gumað af komimn nið-
ur I 330. milj. k.r. og meginhluti
þess brezkt ,lán en ekki eigið
atflafé. Nær strax og umdian hall-
ar frá toppverði á mörkuðunum
blasár gjaldeyrisskortur við.
Þessu veldur ekki einungis van-
rækslan á endumýjum og upp-
byggingu fraimleiðsilutækjainna
heldur og fyrdrhyggjulaus sóun
gjaldieyrisins og sú stjómllausa
fjárfesting, sem menn hafa horft
upp á, og m.a. birtist í því, að
skrifstotfu- og verzlunairhiallir
hafa yerið byggðar í þeim mæli
að nú munu tugþúsundir fer-
metra slíks húsnæðis tilbúið
eða í byggingu, sem ekki hefur
tekizt að leigja eðn selja.
engar horfur eru á, að tekið
verði í notkun á næstu árum.
Sjá allir hyert vit er í því
hömluleysi sem til slíkrar út-
komu leiðir.
Emiginn færir á reikning
stjómarsrtefnunnar verðtfaill á
erlendum mörkuðum eða afla-
brest á síldveiðum, en bet.ta er
nú hvorttveggja staðreynd, þótt
menn voni enn að úr síldveið-
unum rætist nokkuð í haust
og vetur. En hitt er jafnljóst að
þjóðin stæði ólíkt betur að vígi
til að mæta slíkum . áföllum, ef
lögð hefði verið áherzja á al-
hliða uppbyggingu íslenzkra at-
vinniuigreima, fiskiskipin endur-
nýjuð og þau íærð í nýtízku
horf, hraðfrystiiðnnðurinn efld-
u.r og fullvinnsla úr sjávarafla
tekin upp í stórum stíl.
M'arkaðsmálin hafa líka verið
vanrækt og J>urfa á því sviði að
verða alger umskipti frá því
sem verið hefur. Allar aðrar
fiskveiðiþjóðir leita hinna víð-
tækustu marknða fyrir íram-
leiðslu sj'nia og verja til J>ess
skipulagðri vininu og fjármun-
um, og rná mikl.um árangri. Við
sitjum hins vegar uppi með
skreið, saltíisk 'og fiskblokkir
í stórum stíl, vegna sinnuleysis
í mairkaðsmálum.
Stefnubreytingar
er þörf
Enginn efast um að fram-
leiðslan á í vöik að verjast eftir
þun.gar búsifjar viðreisnarinniar
—. og nú síðast af völdum lægra
markaðsverðs. En þnð felst eng-
in lækning til frambúðar aðeins
í nýrri gengislækkun eða stór-
felldri skattlaigningu á almenn-
ing. — Gjörbreytt stefna í efna-
hagsmálum )>jóðarinnar get.ur
ein komið til bjargar. Þá stefmu
hefur Alþýðubandalagið mótað í
yfirlýsingum sínum, málflutn-
inigi og starfi og mun útfæra
hana nánar í }>eim viðræðum,
som nú standa yfir um efnahiaigs-
málin.
Það }>arf einnig að gera vald-
höfunum Ijóst þegar }>eir ræða
iekjuöflun ríkissjóðs, sem þátt
í efnaihagsvanda, að þjóðin ætl-
ast nú til þess að ríkisbáknið
sjálft verði teikið til endiurskoð-
unar og þar komið við stórfelld-
um spamaði, áður en hærri
gjöld eru heimíiuð af almenningi
og framleiðslunni í rikissjóð.
Á þesisu sumri hefur verið at-
vinmuleysi víða um land, eink-
anlega á Austfjörðum og Norð-
urlandi, þar sem menn byggja
mest á síldveiðunum, og ekkert
virðist að óbneyttu geta bjargað
þessum landshlutum frá al-
mennu atvinnuleysi í hatust og
vetur nema síldin veiðist nær
landi og í verulogum mæli, og
skaþi þanniig atvinnu í sjávar-
þorpúnum,
Hér stinnan- og vestanlands
hefur einnig gætt atvinnuleysis,
ekki aðeins í þorpunum á Snæ-
fellsnesi held.ur og í Reykjavík
og nágrannabæjum. Fram eftir
sumri voru hópar mann® at-
vinnulausir, ekki sizt skóliafólk.
og aitvinnuleysið hefur raiunar
aldrei horfið að fullu á þessu
sumri.
Atvinniuleysás'tryggingasjóður-
inn hefur þegar greitt bæt.ur til
atvinnulausra á þessu ári að

Guðmunclur Vigfússon
upphæð 18.3 milj. kr. og sú upp-
hæð á áreiðanlega eftir að
hækka mikið til áramóta, að
óbreyttum horfum. Hafnar eru
uppsagnir verkafólks og iðnað-
armanría hjá verktökum og fyr-
irtækjum. Og slíkar uppsaignir
eru boðaðar í vaxandi mæli á
næstu vikum og mánuðum.
an markað, og kemur þar til
bæði bland.aðri afli með haust-<
in.u, hærra fiskverð úti og kröf-
ur sjómanna um að fá siglingar-
túra.
Verði fxystihúsunum hér í
borginni ekki séð fyrir hráetfni
í haust og vetur er einsýnt að
stöðvun þeirra eykur '.stórlega
á atvinnuleysi og svdptir hundr-
uð heimila nauðsynlegum fram-
íærslutekjum.
Ráðstafanir gegn
atvifinuleysi
. 1
Augljóst virðist að þær ráð-
stafanir sem gera þarf gegn yf-
irvofandi atvinnuleysi t.d. hér á
Reykjavíkursvæðin.u, eru marg-
þættar, og þar þurfa að koma
til skipulegar og samræmdar
aðgerðir ríkisvaldsins, atvinnu-
fyrirtækja og sveitarfélaga. At-
vinnuleysið er mestur vágest.ur
og hörmulegastur fyrir þá
verkamenn og fjölskyldur
þeirra, er fyrir verða. En það
hefur einnig hóskaleg áhrif á
hag rífcisins og sveit.arfélaganna.
Hvað sveitarfélögin snertir lam-
ar atvinnuleysi strax tekju-
stofna þeirra og það á sama
stærsta verkefnið í efnahags-
malunum er að koma í veg fyr-
ir atvinnuleysið. Bráðabirgða-
ráðstafanir eru óhjákvæmileg-
ar án tafar til þess að hindra
neyðarástand og eignamissi al-
þýðustéttanna. Framtíðina verð-
ur að byggja á íslenzku fram-
taki, þekkingu og du.gnaðí og
eigin yfirróðum í atvinnulífinu.
Stóriðja í höndum útlendinga
verður okkur enginn bjargvætt-
ur. Við verðum að byggja á ís-
lenzkum atvinnuvegum og vera
menn til að byggja þá upp af
stórhug og framsýni og efla þá
og treysta svo að þeir séu hæf-
ar undirstöður blómlegs efna-
hagslífs og batnandi kjara.
Viðræður stjórn-
málaflokkanna
Ekkí er óliki að menn velti
því fyrir sér hvort líkur séu til
að viðraéður stjómmálaflokk-
anna um efnahagsmálin leiði til
samkomulags þeirra í miili og þá
hugsanlega til myndunar „þjóð-
stjómar".
Viðræðumiar sjálfar eru ekki
enn á því stigi að þær út af fyr-
ir si-g gefi nein svör við slíkum
Ræða flutt á félagsfundi Alþýðubandalagsins í
Reykjavík fimmtudaginn 19. september síðast liðinn
Verklegar framkvæmdir sem
verið hafa í gangi í sumax eru
að dragaet saman eða vissum
verkefnum að ljúka, án þéss að
önnuir hafi verið undirbúm eða
taki við. Hér í Reykjavík hefur
byggingariðnaðurinn lengi verið
stór }>áttu.r í atvinnulifinu. Hann
hefur enn veitt mikla vininu á
liðnu sumri, einkanlega við að
fullgéra eða koma áfram bygg-
ingum sem voru í gangi. Hins-
vegar hefur sárafátt nýbygginga
farið af stað í ár og vekur }>að
ekki bjártsýni um framtið þess-
arar atvinnugreinar, sem einn-
ig er mjög tenigd því verkefni
að sjá fyrir íbúðum fyrir al-
menning.
Ég held að segja megi að í-
búðabyggingaimiar, og þar með
byggingairiðn-acðurinn, haíi bang-
ið á bláþræði í allt sumar, og
ég óttast að sá þráður sé nú að
breste, éf ekfci verða gerðar ráð-
staíanir í tíma. Tekjurýmun al-
mennings og skortur á lánsfé.
einkanlega á frumstigi íbúða-
bygginganina, er að leiða hættu
hrörniunair og stöðvunar yíir í-
búðabyggmgarnar.
Þessi hætta er okki aðeins til
staðar hér á Reykjavíkursvæð-
inu, þar sem húsbyggingar hafa
verið mikilvæigur þáttur'’ í at-
vinnu mikils fjölda verkamanna
og iðnaðarmanna. Það tilheyr-
ir einnig undan.tekninigum að
byrjað hafi verið í kaupstöðum
og knuptúnum úti á landi á nýj-
um íbúðabyggiwgum á Ixsssu ári.
Ég hygg að það sé rétt. sem
fram hefur komið að mesta
hættan á atvinpuleysi vetrka-
manna í haust og vetur sé í sam-
bandi við samdrátt húsbygging-
anna og að þvi er virðist vax-
aindi stöðvun þeiirra.
í hraðtfrystihiúsunúm hefur
verið mikil vinna í sumar, bæði
fyrir karla og kon.ur/og þó eink-
um konumar. Togaramdr hafa
aflað vel og lagt frystihúsunum
til mikið hráeíni til vinmslu. Nú
hefur verið sa.gt upp flestum eða
öllum konum í frystihú sunum
og miklum fjölda karla. Orsök-
in er sú að togararoir eru fam-
ir að sigla með afl«m á eriend-
tíma og þörfin er brýnni fyrir
auknar framkvæmdir og meiri
atvinnu á þeirra vegum. Mimnk-
an,di kaupgeta af völdum at-
vinnuleysis hefur einnig aug-
ljós áhrif til samdráttar í tekj-
um ríkisins.
Mér virðist að nærtækustu
verkefnin í sambandi við at-
vinnumálm, og þau sem enga
bið }>ola, séu að tryggja nægi-
legt hráefni fyrir frystihúsin,
m.a. með því nð sjá um að tog-
ararnir landi áfram hér heima
í .stað }>ess að flytja afiann ó-
unninn úr landi, og að hindra
yfirvofandi siöðvun í bygging-
ariðnaðinum. Hættunni á á-
framhaldandi samdrætti í bygg-
ingariðnaðinum verður varla af-
stýrt með öðrum hætti en að
sjá byggingairiðnaðin.um fyrir
óhjákvæmilegu fjármagni, t.d.
með því að tryggja byggingar-
samvinnufélögum og eirístak-
lingum bráðabirgðalán til fram-
kvæmda og gera jafníramt ráð-
staíanÍT til að flýta greiðsilu
fastra lán® þegar húsin eru veð-
hæf.
Nauðsynlegt er einnig að
hraða meira en gert hefur Verið
undirbúningi að næsta áfanga
framkyæmdanefndar bygging-
aráætlunar í Breiðholti, og sjá
þeim framkvæmdum fyrir nægi-
legu fjármagni án þess að lama
um leið hina almennu lánastarf-
semi Húsnæðismálastofnunar
ríkisins, eins og reyndin hefur
verið hirigað til.
En það þarf einnig að gefa
öðrum iðnaði fullan gaum um
leið og atvinniumálin eru rann-
sökuð í heild og tillögur gerðar
til lausniar. Enginn vafi er á
því að hér ber t.d. að byggja
upp mikilvægar dráttarbrautir
og skipasmíðastiiðvar. Viðgerðir
og nýbyggingar skipa verða að
fara fram í landinu sjálfu og
verða myndarleg atvinnugrein.
Hér er bæði um að ræða gjald-
eyrissparnað og möguleika á
stóraukinni atvinnu fyrir ís-
lenzka iðnaðarmenn og verka-
menn.
Ég held að það fari ekkj á
milli mála, 1 að brýnasta og
hugleiðingum eða bollalegging-
um.
Til viðræðnianna er stofnað
með þeim hætti að engar full-
nægjamdi upplýsingar liggja
fyrir um ra’Unverulegt ástand
efnahiaigsimálann'a, hvorki ein-
staka þætti þeirra né þá heild-
armynd, sem taka þarf afstöðu
til.
Verður ekki annað sagt en
þétta séu furðuleg vinnubrögð.
Sá yandi sem við er að íást héf-
ur verið að hrannast upp á löng-
um tíma, sem afleiðing ran.grar
og hættulegrar stefnu í efna-
hags- og atvinnumálum þjóðar-
innar á öllu viðreisnart.ímabil-
inu, þott enn hraðar hafi sigið
á ógæfuhlið með síaukinni verð-
bólgu og dýrtíð, verðlækkun og
söluerfiðleikum framleiðsluvar-
anna og nú síðast með stór-
rriinnkaindi síldiarafla.
Ríkisistjórnin átti því svo
sanmarlega að hafa öll skilyfði
til að sjá hvert stefndi og haga
störfum sínum og sérfræðinga
sinna og stofnana samkvæmt
því. Hefði ríkisstjómin ástund-
að eðlileg og alvarleg vinnu-
hrögð ba,r henni að nota liðið
sumar til gagngerðrar könnun-
ar á efnahagsmálunum, gagna-
söfnunar og útreikninga, sem
viðræður stjómmálaílokkanna
hefðu getað byggzt á og stuðst
við, enda þótt stjórnairandstað-
an hefði að sjálfsögðu óskað
fyllri upplýsinga, nákvæmari
útreikninga í einstökum afrið-
um og rannsóknar nýrra þátta,
sem áhrif gætu haft á heildar-
mjmdinia, afslöðu manna, mat
og endanlegar niðurstöður.
En ríkisstjórnin efnir ekki til
viðræðnanna milli allra stjórn-
málaflokkanna með þessum
hæiti. Takmörkuð gögn liggja
fyrir og fyrstu vikur viðræðn-
anna fara greinilega í söfnun
gagna og útreikninga, sem
stjórnarandstaðan telur sér
nauðsynlegt að íá í hendur, til
þess að hafa fullnægjandi yfirlit
yfir ástamd og horfur og skilyrði
til rökstuddra áfcvarðana og nið-
uirstöðu.
Þetta eru auðvitað stórváitia-
verð vinnubrögð og sýna al-
vöruleysi stjórnarflokkanna og
ríkisstjórnarinnar.
Sámtímis og viðræðurnar
hefjast dembir svo ríkisstjómin
yíir þjóðina 20% gjaldeyris-
skatti, sem hækkar‘verðlag um
8-^15% i einu vetfangi. Er þetta
gert án minnsta samráðs við
flokka stjórnarandstöðunnar og
eingöngu á ábyrgð ríkisstjóm-
arinnar. Aísökun ríkisstjórn-
arinnar er sú og sú ein, að aug-
ljóst strand viðreisnarinnar með
yfirvofandi gj aldeyrisskort hefði
á örskömmum tíma leitt til ó-
eðlilegr.a vörukaupa og vöru-
skorts.
Eftir að viðræður stjórnmála-
flokkanna eru rétt hafnar tekur
ríkisstjómin þá ákvörðun á
eigin spýtur að senda Jóhann
Hafstein iðnaðarmálaráðherra
með dýru föruneytj á fund
svissneska aluminhringsins. Er-
indi ráðherrans varað leita hóf-
anna hjá hinum erlenda auð-
hringi um að hraðað verði stækk-
un álbræðslunnar við Straume-
vík og nýir þættir iðnaðar á ts-
landj jafnframt lagðir í hendur
erlendu hringavaldi.
Trúin á erlent auðm-agn i at-
vinnurekstri á íslandi hefur því
ekki brostið hjá ríkistjóminni.
'Hún er enn reiðubúin að af-
henda útlendingum orku ís- -
lenzkra fallvatna á miklu lægra
verði en íslenzkur atvinnurekst-
ur á kost á, og að afsala áfram
dómsvaldi um ágreiningsefni er
risa kunna, sem hvarvetna í öðr-
um löndum heyrir undir inn-
lend,a dómstóla, í hendur er-
lendra aðila.
Þetta hefur verið slíkt ágrein-
ingsmál milli stjóm-ar og stjóm-
arandstöðu að vinnubrögð rík-
isstjómiarinnar vekja ekki að-
eins undiruin heldur eirwiig rétt-
mæta tortryggni. Þau eru svo
sannarlega ekkj til þess fallm
að vekja trú á að rikisstjómin.
hafi nokkuð lært af reynslu und-
anfarinna ára eða því sem nú
blasir við. Og þau benda sízt
til, að ríkisstjóroin hafi nálgazt
það sjónarmið, að efla þurfi ís-
lenzkan atvinnurekstur, treysta
íslenzka undirstöðuatvinnuvegi .
t.il þess að tryggja næga atvinsnu
og batnandj lífskjör í landinu.
Vantraustið á þjóðlegum at-
vinnurekstri er enn hið sama og
engar skyndiráðstafanir gerðar
til þess að efl.a hann og treysta
undirstöður hans. Og þetta ger-
ist enda þótt stórfellt atvinnu-
leysi blasi við og reynslan hafi
sýnit að bygging álbræðslunniar
í Straumsvik breytir þar litlu
eða en.gu um.
Tvær spurningar
og svör við þeim
Þegar meta skal möguleika á
samstöðu allra flokka um efna-
hagsaðgerðir og myndun þjóð- '
stjómor, verður einnig að hafa
í huga tvær spumingar:
1. Er svokölluð „þjóðstjórn“
almoqnt séð æskileg og líkleg
til að skila jákvæðum árangri?
2. Hefur einhver sá brestux
orðið í samstairfi stjómarflokk-
anna, þingmeirihlutans, sem
bendir til þess að ný viðhorf
hafi skapazt og að sjónarmið
sljónniarandstöðunnar og þá ekki
sízt Alþýðubandalagsins verði
viðurkennd, ekki aðeins í orði
heldur einnig í verki — og
framkvæmd stefnubreytingar
tryggð?
Ég skal vera fáorður um
fyrra atriðið, þ.e. hvort „þjóð-
stjóro“ se almenmt séð æskileg
og líkleg til að skila jákvæðum
árangri. Vissulega geta þær að-
stæður skapazt að alger sam-
staða þjóðar og þá einnig alger
samstaða um stjóm og fram-
kvæmd *mála sé æskileg og
nauðsynleg, einfcanlega ef ó-
venjujega hættu ber að höndum
og tilveru þjóðar og sjálfstæði
er ógnað.
Hins vegar er það undir flest-
um öðrum kringumstæðum eitt
af höfuðatriðum lýðræðis og
þingræðis að stjórnarandstaða
sé starfandi og haldi uppi heil-
brigðri og naiuðsynlegri gagn-'
rýni á stjóro og stjóroarathafn-
ir og kynni einnig sínar eigin
leiðir til iausnar á vandamál-
um líðandi stundar og framtíð-
arinnar. Með þeim hætti. fæst
ekki aðeins nauðsynlegt aðhald
Framhald á 9. síðu.
I