Þjóðviljinn - 17.12.1968, Side 9

Þriðjudasua- 17. deseimiber 1968 — ÞJÓÐVILJINN — SlÐA 0
Tópas eftir Leon
Uris á íslenzku
Jakobína Sigurðardóttir:
Snaran. Skáltlsaga.
Heimskringla 1968. 12-fl
blaðsíður.
Jakobína Sigurðardóttir heí-
ur sent frá sér stutta skáldsögu
sem efnis síns vegna leiðir hug-
ann að ísflandsvísu Ingimars
Erlendar Sigurðssonar, sem út
kom fyrir tveim árum. Snaran
gerist í ekki fjarlægri framtið
þegar erlent stórauðmagn hef-
u.r hreiðrað um sig svo um mun-
ar, að viðbættu fyrra hemámi.
og landsmenn hafa glutrað
méstöllu húsbóndavaidi úr
höndum sér, eru orðnir ræki-
lega hræddir undirmálsmenn á
eigin íslandi. E.n mikill munur
er á þessum sögum, kapp Inigi-
mars ’gerði mynd hans mjög
einfalda. svarthvíta, á.grips-
^ennda og því of fjarlæga. Jak-
obína missir hinsvegar aldrei
trúverðug tök á ' nútímanum.
hún kappkostar að finna öllu
því sem hefur gerzt í sögunni.
Sjödægm í
nýrri útgáfu
Jóhannes úr Kötlum.
Jóhannes úr Kö'tlum hefur
verið í hópi þeirra skálda sem
neita að eldast: þegar hann
hafði að verðleikum öðlazt orðs-
tír ættjarðar- og baráttuskálds
í hefðbundnu formi og var kom-
inn á þann aldur þegar mörg
skáld láta sér nægja að fljóta
áfram á kurmáttu sinni. þá
lagði hann út á nýjar brautir.
Hann gaf út Sjödægru, ljóða-
safn sem var mótað í nýjum
heimi ljóðlistar, án þess að
segja skilið við þær ástríður
sem hafa jafn.an verið kjami
skáldskapar hans. Sjödægra
var merkilegt framlag til ís-
lenzkrar nútimaljóðlistar og
hefur um hríð verið uppseld.
Nú er bókin komin út í annarri
útgáfu. er ein aí félagsbókum
Máls og menningar í ár.
en ekki gerzt á okkar tíma.
staðfestu í þeim viðhorfum og
atvikum sem mótað hafa stöðu
íslenzks almennin,gs á síðari ár-
um.
Ádeiluhöfundar sem skrifað
hafa gegn hemámi og öðrum
hæpnum erlendum áhrifum.
hafa einatt verið einkennilega
sjálfhverfir. byggt fyrst og
fremst á eigin reiði óg vilja
fremur en markvissri athugun.
rannsókn. Jakobína fer öðru
vísi að. Hún setur lesendur nið-
ur í miðri stórverksmiðju fram-
tíðarinnar og lartur þá hlýða á
tal roskins sópara eina dag-
stund Um leið og hann segir
eigin sö'gu rifjar hann upp lang-
an feril, allt frá því koma setu-
liðs stríðsáranna byrjaði gagn-
gera.r breytingar á lifnaðar-
háttum og viðhorfum fslend-
iniga, sem héldu síðan áfram á
Vellinum og i stóriðjuævintýr-
um. En þáð er ekki sjálf rás
þeirra viðburða sem skiptir
mestu i þessari sögu, þótt hún
sé greinilega rakin, heldur mjög
raunsú' og sannferðug athugun,
á þeim viðhorfum íslenzks ab
mennings sem hafa, meðal ann-
ars, gert mögulegt þnð undan-
hald frá mannlegri og þjóðlegri
reisn sem Jakobina hefur á-
hyggjur af og ræðst gegn.
Hinn nafnlausi sópari, hann
er nefnilega hvorki betri né
verri en „gengur og gerist“ um
íslenzkt alþýðufólk. Jakobína
skoðar þennan mann án misk-
unnar, án viðleitni til fegrun-
ar, og um leið af góðri þekk-
in.gu. f ræðu hang getur hver
og einn heyrt enduróm af eiv-
in reynslu, af því sem borið
hefur fyrir mann sjálfan við
skurðgröft eða fiskpökkun. yf-
ir kaffibollum eldhúsianna eða
í dálkum dagblaða. Þessa hálf-
velgju og þettá riöldúr sem
aldrei dugar til þess að stíga
skref fram á við, heldur trygg-
ir jafnan sigur undanhald; og
afslætti Eins og: Það þýðir
ekkert að vera að setja fyrir sig
hjuti sem maður ræður ekki
við. Mannd er djöfuls sama um
betta allt. Þeim stóru fersí ekki
að ropa, þeir hrifsa nú aldeil-
ís til sín. Við getum hreinsað
til, kannski, en við græðum
ekkert á þvi, það tæki ekkert
betra við. Kommar? — maður
skilur nú bara ekki svona æs-
ing og ofstæki. Menntamenn?
— ekkert nema merkilegheit-
in og hrokinn. Verklýðsfélö'g?
— Jú, verkfiallsréttinn látum
við aldrei, en það verður að
fara að öllu með gát og ábyrgð.
Auk þess merkileg tilhneiging
til að afsaka allt og alla: Allir
þurfa sitt, höfðingjasleikjur og
glæpamenn eru ekkert verri en
aðrir, allir gerðu nú það sama
ef þeir hefðu aðstöðu til. um
að gera að skipta sér ekki af
neinu til að lenda ekki í vand-
ræðum, ekkert skiptir máli
nema að hafa nóga vinnu, „hafa
eithvað upp úr krafsinu fyrir
sig.áðiir en allt fer til helvít-
is“.
Þessi samdráttur á viðhorf-
um hins nafnlausa stóriðju-
verkamanns bókarinnar, — ber
ekki að skilja sem svo, að hann
sé aðeins til í þessháttar yfir-
lýsingum? Nei, sóparinn er ekki
abstrakt samnefriari, hann er
um leið persóna sem á sér sína
sö'gu og sín sérkenni. Forrnið
er að vísu dálítið þvingað: ræða
sóparans yfir yngri samverka-
manni. En upprifjun úr per-
sónulegri sögu og þjóðnrsögu
fléttast engu að síður á eðlileg-
an hátt saman við atvik úr um-
hverfi persónunnar. grun og
vissu um aðvífandi bolabrögð
hinnar ,erlendu stjórnnr verk-
smiðjunnar. Og um leið er mál-
farið eðlilegf og sjálfsagt. Jak-
obína Sigurðardóttir hefur áð-
ur sýnt að hún rís undir því
sem hún hefur ætlað sér, þessi
saga er skilmerkileg staðfestirig
á þeirri kunnáttu hennar.
Sú mynd sem höfundur drcg-
ur upp af „venjulegum íslenzk-
um alþýðumanni" kemur ekki
á óvænt, um leið er hún það
sterk að hún hlýtur í senn að
vekja eftirtekt og ugg. Og þungi
þeirrar viðvörunar sem Jak-
obína ber fram i framtíðarlýs-
ingu sinni vex af því að hún
Almenna bóbafélagið hefur
gefið út bókina „1918“ eftir Gísla
Jónsson í í tilefni af fimmtíu
ára fullveldi íslands, eins , og
stendur á titii'blaði. Bókin fjall-
ar um sairnningana sem leiddu
til þess að ísiland komst í tölu
fullvalda ríkja, aðdraganda
þeirra og úrslit. Frásögn Gísla
Jónsgionar af þessum atburðum
er skýr og greinagóð svo langt
sem hún nær. Annmarkar
hennar eru helzt þeir, að hún
hefði mátt vera fýllri um sumt,
sem verður að telja til höfuð-
atriða og hefði mátt að ósekju
sleppa að mestu öðru í stað-
inn, t.d. köflunum um Kötlu-
gosið og drepsóttina, sem eru
að sömnu stórviðburðir, en
koma lítið við höfuðetfni bók-
arinnar. Það hefði t.d. verið
æskilegt að ítarlegar heifði ver-
ið skýrt frá bnéfasifciptuim Jóns
Magnússonar við konung og
danska valdaimenn, því að þau
virðast hafa beinlínis leitt til
besis að rnátlið var tekið upp á
þeim girundvelli, siem igert var.
Höfundur getur þessara bréifa-
skipta aðeins Ktuttloga. Orsök-
Bókarkápa
spáir atburðum sem eru svo í-
skyggilega nátengdir því sem
þegar hefur gerzt. Sóparinn
minnist m.a. á. að einhverju
sfnni hafi staðið til að legigja
herstöðina niður — þá gerðu
menn ótilkvaddir allsherj ar-
verkfall: „Enda náði þetta ekki
nokkurri átt, ætla að leggja her-
stöð niður einmitt á þessum
tíma, þegar allt var í kalda-
koli og enga vinnu að bafa
nokkursstaðar" Því miður er
þetta óorðna verkfall ekki nema
rökrétt afleiðing af því grát-
broslega stríði sem stéttafélög
hafá1 utan skáldsögu Jakobinu
háð um náð hemámsvinnunnar.
Og önnur atriði má nefna þessu
skyld. sem gera Snöruna raun-
verulegri en menn að likindum
vildu kannast við. einnig þeir
sem líta svipuðum augum á
samtíðarsöyu okkar os Jakob-
ína Sigurðardóttir
in er vafailaust sú, að hann heí-
ur ekki þatft. neinn aðgang að
þessum brófum og tjáir ekki um
að sakast. Aðailgialli bókarinnar
er þó, að þar er engin full-
nægjandi greim gierð fyrir al-
mennri stjómmálasögu þessara
ára og heOztu deilumálum, svo
sem. brezku samningunum,
landsvérzluninni og harðnandi
stéttabaráttu, bví það eruþessi
og ömnur innanlandsmál sem
voru farin að skipta mönnum i
flokka cg knúðu fastast á um
’ lausn sambandsmiálsins, sem
svo var nietfnt. Höfundi var 5
lófa laigið að gera þessum at-
riðum viðhlítandi skil eftir
þaim heimindum sem hann
notar, sbr, heimildaskrá. Bn
hann gerir það eikiki og fyrir
braigðið verður sumt sem hann
drepu-r á lítt skiljanlega, t.d.
vantrauststiMagan á 2 af 3 ráð-
hei-rum sem flutt var á auika-
bimginu sem afgreiddi sam-
bandslagafrumvarpið, sérstaða
Jóns Þorlákssonar og „Lög-
réttu“ þegar samningar komu
fyrst á dagslkrá o.s.frv.
Ljóst er af frásögn Gtfsla
Jónssonar og var reyndar kunn- ^
ísafold hefur gefið út skáild-
söguna Tópas cftir Leon Uris,
einn kunnasta niílifandi rit-
höfund í Bandaríkjunum.
Þetta er 366 síðna bók og
hetfur Dagur Þorleifcson býtt
hana á íslenzku. Skáldsaga
bessi er byggð á sannsögulegum
heimildum. Aðalefnið er bræta
Bandaríkjamanna og Sovét-
manna út af eldflaugastöðvum
h-inna síðamefndu á Kúbu.
begar litlu mátti muna aðþriðja
heimsstyrjöldin hæifist, og eitt
mesta njósnamál aldairinnar,
sem undanfarið hefiur verið á
Þegar saga Viktors Bridges,
Maður frá Suður Ameríku,
birtist fyrst sem framhaldssaga
f dagblaðj og síðan sem bók
fyrir nokkrum áratugum, varð
hún óhemjuvinsæl sem spenn-
andl skemmtisaga. Nú er Mað-
urinn aftur kominn fram á
sjónarsviðið. að þessu sinni
gefinn út af Setbergi.
Ágæt þýðing Áma Óla á sinn
þátt í vinsældum bókarinnar, og
þótt nú sé bæði fleira til að
dreifa huganum og minni timi
til þess en þegar sagan birtist
fyrst á íslenzku. verður hún
væntanlega víðlesin sem fyrr,
enda spennandi frá upphafi til
lands fyrir borð borinn og vitn-
aðu til samninganna 1908 og
1912. Vfildu þeir draga réttind-
in srnátt og smátt úr höndum
Damia, einn bátt móla í einu,
eins og reynt var í fánamólinu.
Nú sneri Bjami við b-laðinu og
féllst á heildarsamninga og
sparaði hvorki tíma né fyrir-
höfn til þess að fá flokksmenn
sína og aðra til þess að fall-
ast á samninigia. Bjami firá Vogi
mun hafa séð það allllra manna
gleggst, að nú var lag semyrði
að nota. Báðir lögðu þeir Jón
Maignússon og Bjami áherzlu
á að mállinu yrði 'hraðað sem
mest. Ástæðan var að báðir
óttuðust að verzlað yrði mieð
Island að heimsófriðnum lokn-
um og að það kæmist undir
„vemd“ ednhvers stórveldis ef
þjóðréttarstaða þess væri óút-
kljáð miál.
I þessu sambamdi heifði verið
vert að minnast á hOutlcysisyf-
irlýsin-gu Mands sem sumir
menn eru nú flamir að talaum
sieim einhvcm pállitfskan bama-
skap! Gírfli Jónsson nefnirhana
döfinni i Frakklandi. Þar að
au-ki er drepið á baráttu
Frjálsra Frakka í síðari heims-
styrjöldinni, Súez-stríðdð 1956
og fileiri stórpólitfskr. atburði.
Og innan um allt betta er svo
rakinn asviþráður sögupersón-
anna, ásttt og dramatísk örlög.
Leon Uris er sem fyrr var
sagt einn kunnasti rithöfundur
Bandaríkjanna f dag. Hann
varð heimsfrægur fyrir bók
sína Exódus, er fjaMaði um
flutninga Gyðinga til Palestínu
og fyrsta stríð þeirra og Ar-
aba.
end-a, 271 blaðsíða að lengd, —
nóg til að skemmta sér við
nærri alla nóttina eða siá í hel
nokkrar myrkar síðdegisstuind-
ir í skammdeginu.
Ný Doddabók
Ný Dodda-bóik er komim. á
markaðinn — Doddi og leik-
fan-gailestin — myndajbók etftir
Enid Blyton.
Freysteinn Gunnairssan sá um
texta bókarinnar, serh erpremt-
uð í Félaigsprentsmiðjunni, en
útgeflandi ér Myndabóikaútgáfan.
ekiki að öðru leyti en því, að
hún stendur í sambandslögun-
'um sjálfum, sem hann tetour
upp í bók sína. Orsokdn er etf-
laust sú, að hlutleysisyfirlýs-
ingin var lítið rædd sérstaMega
1918. hún var öllum otf sjálf-
sajgt' mál til þess. Hluffleysið
var, etf svo mætti að orði kom-
ast, önnur hliðin á flullveldinu,
vegna þess að það var eini
vegurinn til þess að losna úr
hermálatengslunum við Dani.
Fullvalda ríki sem hvorki gat
né vildi hatfa hermál eða gunn-
fána hlaut samlkvæmt eðli
málsins að vera „ævarandi
hluWaust“ í ótfriði og laust við
öll hermólatengsll við . önnur
rík'i. Þetta slkildu rnenn þá. þó
að menn þykist elkki slkiljaþað
nú.
Bók Gísla Jónssonar er, þrátt
fyrir nokkra annmarka, bezta
yfirlitið sem enn hetfur komið
um sambandsmólið 1918. Etoki
spillir það að ytri búnimgur er
í góðu laigi, myndir frábæriega
góðar nema sú stfðasta (atf fána-
hýllingunni). — R. B
Ámi Bergmann.
Aðalatriði og aukaatriði 1918
Maður fró Suður-Ameríku
Frásagnir af bannhelgi og
álagablettum um allt land
Út er komin hjá Setbergi bók-
in „Álög og baunhclgi“ eftir
Árna Óla. Fjallar bókin, eins og
nafnið bendir til, um álagastaði,
og hefur höfundur safnað heim-
ildum og sögusöfnum viða að.
og höfundur tekur fram í for-
spjalli, hefur gengið misjatfn-
lega að draga saman sögur úr
héruðunum.
Sögunpm hefur Ámi Óla
safn-að síðustu 20 ár á ferðum
hj artasár, þeirra sem áttu um
sárt að binda vegna slysfara og
heilsubrests.
Alls geymir bókin frásagnir
af rúmloga 220 stöðum á land-
inu, oft fleiri en eina af hverj-
Þrjár þýddar sögur
bæði úr prentuðum ritum og
eftir frásögnum kunnugra
manna.
Ámi Óla fer í þessiari bók
krin-gum lan-dið, byrj-ár i
Reykjavík og endar í Hafnar-
firði, og segir frá bannhelgi og
álagastöðum í hverju héraði,
þó þar sé ekki um tæmandi
upptalningu að ræða, því eitns
smum um landið. en áður seg-
ist hann hafa haldið uppi spurn-
um um álagabletti víðsvegar og
gert skrá um þá. Sannfærðist
hann þá um að álögin voru víð-
ast hvar í fullu gildi enVi og að
menn virtu þau. Þó segist höf-
undur bafa sleppt mörgum
yngstu og merkilegustu sögun-
um, sem gátu ýft gömul og ný
um stað. Þó verður þessi fræða-
brunn-ur seint ausinn. hyggur
höfundiur í íorspjalli sínu, og
segist vona að þogar að því
komi, að íslenzkur vísindamað-
ur taki sér fyrir hendur að rann-
saka hvaða lögmál eða dulmögn
eru ráðandi á álagastöðunum,
þá komi þettó sagnasafn að
nokkru gagni.
uigt áður, eð af þeim mönn-
um siem áttu hlut að samning-
unuim 1918, har haest tvo menn.
Það eru þeir Jón Magtnússon
þáverandi forsætisráðherra og
Bjami Jónsson flrá Vogii. Full-
yrða mó að samsitaða þessara
tveggja geróntfteu manna, sem
bæði fyrr og síðar varu and-
stæðingar f stjómmiálluim, eigi
drýgstan þótt í lausn sambanids-
miálsins 1918. Báðir umnu það
til að slá nokkuðatffyrri stefnu
sinni. Jón Magnússom segir kon-
ungi og Zalhle, forsætisróðherra
Dana, skýrt og skorinort, að
ekki þýði að taka upp samn-
inga á öðrum grumdvelli en
beim, að fullveldi líHands sé
viðurkennt og að sambamd
landanna verði hreint persónu-
samlband (konungssamband). —
Það er að segja, hamn tekur
upp hreina og ómenigaða stefnu
Landvamarmanna. Bjami flrvá
Vogii og flokkur hans höfðu
lýst sig andvíga heildarsamn-
ingum um málið, þeir kváðu að
með þvi móti yrði réttur Is-
Bókaútgáfan Stafafell hefur
gefið út þrjár þýddar skáldsög-
ur; þær eru: Leyndardómur
hallarinnar eftir Dorothy Eden,
Skuggar hins liðna eftir Anne
Duffield og Leyndarmál sjúkra-
hússins eftir Mignon G. Aber-
hart.
„Leyndardómur hallarininar"
gerist á írlandi. Söguhetjan er
Kathleen AUen, ung ekkja, sem
gerzt hefur ritari Mathilde
Connel, sem býr á góssi sínu
í írlamdi. Kathleen heyrir bams-
grát um nætur, og finmur lam-
aða konu, sem ekki getuæ tal-
að, aðeins grátið. Hún fser
nafnlaus bréf, maður drukkn-
ar á dularfullan hátt, enn heyr-
ist bamsgrátur, að lokum fær
hún að heyra sögu unigtfrú Conn-
el og allir skuggar hverfa og
nýtt líf byrjar.
„Skuggar hins liðna" fjallar
um Aziz, umgan, vellauðugan
Tyrkja. Hann krvænist ungri
enskri stúlku, en í Miklagarði
hetfjast átök milli hjónanna,
milli Aus'tur- og Vesturlanda.
Aziz er harðstjóri við konu
sína, sem að lokum sfcrýkur að
heiman með aðstoð vinar sins
og aðdáanda.
„Leyndarmál sj úkrahússins"
segir frá Söhru Keate, hjúkrun-
arkonu í Melady-sjúkrahúsinu.
Sonur stofnanda sjúkrahússins
er þar sem sjúklingur og Sahra
er einkghjúkrumarkoma hans.
Lækndx sjúkrahússins finnst
myrtur og Pétur hverfur, en
reynist hafa verið myrfcur líka.
Inn í allt þetta spinnst tilraun*-
sitarf með nýtt lyf.