Þjóðviljinn - 05.01.1969, Síða 2

2 SlÐA — ÞJÖÐVTLJINN — Sunniudagur 5. janúar 1069.
kvikmyndir
LUIS BUNUEL
BELLE DE JOUR. Catharine Denevue bundin í skóginum, masochiskur draumur.
BELLE DE JOUR
Jóiliamynd Bæjarbíós er nýj-
asta mynd Spánverjans Luis
Bunuels, Belle de Jour (1967)
(Gyðja dagsins). Kvikmyndiner
gerð efitár samirteíndiri s'káld-
sögu Joseph Kesseils, sem út
kom árið 1929 og varð einhver
mesti „succes de scandjale"
þeirra tírna. En Bunuel notar
efnið afar frjáMega og stokk-
ar ailla söguna oipp, rýfur yfir-
borð hennar og snýr innlwerf-
unmi út, en brseðir þetta aíEt
svo smimdarlega saman, aðnaer
afflan tímann renna raunvei-u-
legt líf soguhetjunnar, ímynd-
ainir og æskuminninigar sarnan
í eána sögu þar sem fortíð, nú-
tíð og það sem gæti gerzt
mynda samfdliLdan, traustan
söguþráð.
Séverine (Catherine Deneuve)
er gift ungum og myndarleigum
ladkni, Piarre (Jean Sorefl). Þau
elskast en haifia ekki kynferð-
islegit sammeyti, og eru ekki
hamingjusöm. Hún er full aí
masoohistiskum ímyndunum, en
íær ,enga svölun hjá himum
nærgætna eiginmanni. Hún
kemur sér að í gleðihúsi og
viraniur þar stund úr degi. t
þessari niðurlægingu, í samneyti
sínu við hinar furðulegustu
manngerðir, fær hún útrás hvata
sinna.
Myndin hefst á að opinn
hestvagn kemur akandi eifitir
slkógarstíg. Það er haust, lauf
trjánna þekur veginn og skóg-
inn, rautt. gult. fallegir haust-
litir. t vagnimum sitja þau Sév-
erime og Pierre og spjalla saon-
an. Allt í edniu skipar hann ekl-
uraum að stanza vagninn og
konu sdnni skipar hann aðstíga
út. Þeir draga hama inn í skég-
inn, binda hana við tré, svipta
hana klæðum og berja hana
tmeð svipum. Skymdilega breyt-
ist myndin og Severine er
heima í rúminu sínu. „Hvað
ertu að hugsa?" spyr Pierre.
„Um okkur“, segir hún. „Við
vorarn í hestvagni" ...
Og þannig heidiur myndin á-
firam, — stöðugt skiptast á
raunverulegt líf og ímyndun,
og þessar breytinigar fiana svo
mjútólega firam að það verður
smám saimam émögulegt að
segja hvort er hvort. Þiað er
t.d. augljóst að Sóverine hverf-
ur ekki raunverulega undir
borð með himum frjéMynda
vini edginmannsins og brotinni
vínfiiösikiu. En hvað um atriðið
í likkisitunni í höll gredifians?
(framlleiðendur klipptu eitthvað
af athæfi greifans undir Ifik-
kdstumii. áður en myndin var
send í censor de Gaulles). Og
hvað með lok myndarinnar;
veröur edginmaðurinn hílindur,
mállaus og lamaður alla ævi,
eða er þetta aðedns ein aif í-
myndunum Séverine?
Mikið hafur verið ritað um
ýmis aitriði myndarinnar ogþó
eintoum um lok hennar og sýn-
ist sátt hverjum. En það er
einmitt edns og Bumuefl ætilaði
að hafa það; „Hverjum ogein-
um er frjálst dö túlka myndina
á sinn máta og mynda séreig-
in sikoðanir um það sem fyrir
aiugum ber“. Og í rauninni er
ómögulegt og alveg ónauðsyn-
legt að átoveða hvort Bclle de
Jour skipti í lokin firó tmynd
yfir í raunvenuleika eða öflugt.
í stað hinnarhörkuflegu svart-
hvítu myndatötou sem hefiur
verið einráðandi hjá Buniuel
(undantekning: Róbinison Krúsó)
notar hann hér liti. Og hvflík
titadyrð. Hver einasita mynd er
hrednasta gersemi og á það
jafnt við um atriði úti sem inni-
aitriðin. — Umihverifii 'persón-
anna er alltaf fallegt, eikfci sízt
í gleðihúsinu, þar sem hver
hlutur er sýniléga vaiinn af
mikilli nákvæmni.
Catherme Deneuve er óað-
finnanlleg í hluitverki Séverine
og litimdr eiga einltoar vel við
hina köldu amdflitstfegurð henn-
ar. Gemevieve Page er frábær í
hlutverid gleðdhússeá gandans og
viðslkiptavinir hússims eru hver
öðrum skemmtilegri, en Pierre
Clementi í hluitverki gangsters-
ins er þó þeirra fremstur.
Beflle de Jour hflaut gufllverð-
launin í Fenieyjum 1967.
Fróðlegt er að rifja upp göm-
ul ummaefli Burauels þegar mað-
ur hetfur séð þessa nýjustu mynd
haras. Þau eru grednilega enn í
fuílllu gildi og varpa Ijósi á ým-
islegt í sambandi við Bellede
Jour.
í fyrirlestri höMnum f Mexí-
kó 1953 lýsiti Burauiefl trú sinni
á gífuriegum möguflei'toum tovik-
myndarinnar, étatomöricuðum á-
hrifum og yfirburðum heranar
ytfir önraur tjáraingarflorm. En
um leið tafldi hann tovitomynd-
ina minnst nýbta allra list-
forma með sínum eiflífu stoáld-
sagnalíkiragium og hinni hetfð-
bundrau aðtferð við að segja
sögu. Það er fyrst og fremst hið
dularfulla, sem vantar í flestar
kvikmyndir. háð dularfulla
sem bann kallar „kvikmynd-
anna ljóðrænu" Kvikmyndin
er stórkostlegt og hættuiegt
vopn í höndium hugmyndarfks
manns. Það er bezta tæki sem
thl er til að sýraa heian draum-
anna, tilfinndnganna og eðflis-
ávísunarinnar. Kvikmyndin er
í eðli sínu etftirlíkirag drauims-
ins. — Það má segja að kvik-
mynd hafi verið fiundin upp tfl
þess að unnt væri að lýsa þvi
Fratmlhiald á 9. siðu.
— Nótt, tunglið veður í sflcýj-
um; maður sitendur á hússvöl-
um og hvetur ratohníf. Dötokt
ský liður fyrir tungllið þegar
maðuri'nn Mtur til hdmins.
Stúltouandlit mieð galopin auigu,
ratohnífurinn nálgast annað
augað, skýið dregur frá tungfl-
inu,. hraífurinn sker aiugað, inn-
volsið vefllur út. — Þannighefst
Andalúsíuhundurinn (1928), ein
frægasta suirreaiMslka kvitomynd
aflflra tíma. Hötfundamir, Spán-
verjamir Luis Bunuefl og Salv-
ador Dali voru Mtt þeiktotir þeg-
ar þeir gerðu þessa kvikmynd,
sem -vaitoti óhemju hrifndnigu
surrealistanna en um leið
hneykslan alls þorra fólks. —
Myndin er 21 mdnútna langur
„dnaumur", þ.e. röð ótengdra
atburða, sefn eru í senn óihugn-
anlegir og flurðúlegir, eins kon-
ar martröð. Þegar næsta mynd
þeirra félaga L‘Age d‘Or (Gull-
öldin var frumsýnd 1930) kom
til blóðugra átaflca í kvikmynda-
húsinu. LögregLan tovað upp
þann úrsfcurð, að surreaflistaim-
ir væru enn hættulegri en flas-
istamir og banraaði myndina.
Hún hetfur þótt svo svæisin að
það er ekfci fyrr en á allra síð-
ustu árum að leyfðar hafaver-
ið átoatflega taikmarkaðar sýn-
in.gar á myndinni. Þriðja mynd
Bunuels, Las Hurdcs eða Tierra
sin Pán (Brauðlaust land, (1937)
er miskiunnarlaus heimildar-
kvikmynd um eymd og hung-
ursneyð í héraðinu Las Hurdes
á Spáni (sýnd í M.R. 1965).
„Mynd sem ég gerði, af því að
óg leit málið surreallískum aug-
um og hafði áihuga á vanda-
málium þessa fóflfcs“. Hún var
samsturadis bönnuð í hieimalandi
sínu.
1 seinni stríðsflokin varBun-
uefl lítið miedra en naifin í kvik-
myndahandbólkum, kvitomynda-
höíundur, sem elktoi haíðá látið
í sér heyra í heiilan áratug, atf-
toomaradi hins fjarlæga surreall-
isma. útlægur frá föðurlandi
sínu, hafði fengizt við ýmis
minni hátitar kvikmyndasitörf í
■HoTlywood og New York.
En árið 1951 var sem sprengja
hetfði fallið á kvikmyndahátíð-
innd í Canmes, þegar myradhans
Los Olvidados, (Glötuð æska
1950) var sýnd þar, og hlaut
hann leikstjóraverðttaunin, Á
áruraum 1946-57 gerði Burauel
16 myndiir í Mexíkó, Los Olvdd-
ados er ein þeirra merkustu.
Myndin gerist í flátætoráhverfi
MexiTkó (City. f henni lýsir Bun-
uel kjörum fióflksins sem þar
býr og segir söigu noktourra
ungflinga og þó edntoum tveggja
dreragja, hvemdg annar þedrra
smám samian sipdlllir hinum og
eyðilegigur hann ag tortímdstað
lokum sjáiflur. Burauefl lýsir hér
óbærilegu ástandi, haldið er f
vonina um endurbætur en henni
síðan kastað burt og í lokin
er ástandið jaflnvel verra en
áður.' Þrátt fyrir raunsæjan
efndsþráð teflcur Bunuel efinið
surreaflísflcum tökum og teikst
meistarailiaga að flLéíta þetta
sarnan í magnað listaverfk.
Mexfkó-myndir Bunuefls voru
flestar takmarkaðar og að-
þrengdar atf verzfluraarsjónar-
miðum framleiðanda og voru
gerðar í miklum flýti („fram-
leiðendur láta sér nægja að
fleygja fyrir sflceipraumar því
fóðri sem þær heimta"), Þrátt
fyrir aflit óifireflsið sieigist Bunu-
efl afldrei hatfa gert kviikmynd
sem var honum þvert um geð.
„Ég hef afldired seflt mdg“. Kvik-
myndin um Róbinson Krúsó
(1953) (sýrad í Tripolíbíód og
M.R.) er ein hraðmynda Bun-
uels frá Mexllcó. Þótti mörgum
sem hún væri Mtið annað en
hrein verzlunarvara. Burauel
var spurður hvort bann óliti
haraa mikilvsega kvikmynd: „Ég
var beðinn að gera þessa mynd.
eins og hinar. Mér lfkaði sflóáM-
sagan eikki, en ég kunni vefl
við persónuna. Ég féllst á þeitta,
þar sem mér fdnnst eitithvað
hreint við hana. Það er ein-
fialdflega maðurinn giegn nátt-
úruöflunum, engin væimni, eng-
in ámerfrileg ástaratriði, etokert
gflinigur, eraginn flókinn söglu-
þráður. Þama er maður sem
finnur að hann er á valdd' nátt-
úruafflanna og verður að bjarga
sér. Þótt nokkrir surreálískir
kadJlar hafli verið tolipptir burt
hetfur þó eitthvað af erfiði mínu
orðið eftir. Ég lagði mig alllan
fram við gerð myndariranar
Fyrst og frernst vildd ég lýsa
einmanaleitoaraum, ótta manns-
ins sem gripur hann, er hann
stendur einn, án nokkurs miaran-
legs samneytis, án félagsskap-
ar vinar eða konu. Þrátt fýrir
kilippingamar hefld ég að sam-
barad Róbinsons og Frjádagssé
siaamilega ljóst: það er sam-
bairad hinns engilsaxnieska, sem
heifiur aflila ytfirburði og hdns þel-
dötoka toyns, sem er verr gert
tíl aflflra hluita. Þ.e.a.s. í fyrstu
er Róbinson toirtrygginn, upp-
flullur atf yfirburðum sínum, en
að flolkium binda þedr með sér
háfleitt iraanralegt bræðralag. —
Þeir fdnraa sjáflía sig, stoltir
eins og hverjir aðrir. Ég vona,
að finraa megd þennan ásetning,
þetta mairitomið í myndinni.
Árið 1959 gedr Buniuiefl. fyrstu
myrad sína í 30 ár þar sem
haran var ekild ríglbundinn ann-
arra sjónarmiðum heldur al-
frjáils gerða sinraa og árangur-
inn varð etftir þvi. Kvitomynd-
in Nazarin (sýnd í Bæjarbíói)
er að ndkflcm leytí byggð á
nitjándu-ailidar slkálldsögu Spén-
verjans Perez Galdos. Hún
fjalflar um prestinn Nazarin
sem býr í flátækrahverfi og
Hfir í eirau og öflflu eins og
Kristur á að hafia gert og pré-
diikar fyrir öðrum slíkt Mflerni.
Haran er hástemmdur í trúar-
hugsjón sinni og fylgir dærni
Krists þóltt það geti eiklki á þeim
tíma komið neinu til leiðar,
heMur verðd aðeins sköplegiur
sjénfletkur. Mistök hans eru,
að hann reynir að lifia bófcsbaf-
lega eftir kenningum Kristseða
eins og Bunueil sagði í þessu
sambandd: „Maður getur verið
sæmdlega toristiran, en sá sem
er algjörlega hrednn og saranur,
hinn saklausi, er dæmdur til
að bíða ósigur, hann ert fiyrir-
fram sdgraiður.“ Vegna þassarar
bóttcstatfstrúar er Nazarin mis-
sflcillinn og honuim hafnað atf öll-
umi, haran verður utangarðs-
maður frá kirkju sinni ogfóllci.
Haran er hrakinn út í auðnina
atf hópi fcvenna sem eru efldki
„hredntrúaiðar“, og endar hlefldkj-
aður milli tveggja þjótfa.
Fram til 1960 var Bumuel út-
lagi og í rauninni ókuranur með-
al almennings á Spáni. En.
þetta ár fékk hann óvænt boð
frá stjómvöldum um að toomia
og gera kvikmymd í hedmailandi
sínu. Hann tók þessu boði. Á-
stæðumar voru margvíslegar:
löngunin að sjá Spán aftur etft-
ir svo laraga fjarveru og hitta
þar ættíngja, að lóta reyna á
hvort hægt væri að starfa und-
ir vefldi Franoos, ef til villhetf-
LOS OLVEDADOS (Glötuð æska), Bunuel 1950.