Þjóðviljinn - 24.04.1969, Page 8

3 SÍÐA — ÞJÖÐVELJrNN — Fiimituidagur 24. apríl 1969.
I
Þótt dr. Sigurður Jó'nsso'n lif-
fræðingur hafi unnið árum sam-
an við merlrileg rannsókniar-
störf, hefur hann og starf hans
verið Islendingum fremiur
lítt kunnugt, þangað til nú
fyrir skömrnu, þegar hann
tók að &ér að stjóma
þeirri hlið Surtseyj arrannsókn-
amna, sem snýr að gróðrinum í'
fjörunni og neðansjávarhlíðum
eyjarinnar. Þessar rannsóknir
hafa valkið tailsverða athygli og
margt verið um þær skrifað í
blöðum, en með þeim er þó ekki
talinn nema lítíll hluti af þeim
störfum, sem Sigurður fsest við,
því að á vetuma dvelst hann í
Frakklandi og gerir þar rann-
ekki væri nein leið til að hressa
upp á minnið og Sigurður hélt
þá áfram:
„Ja, ég þykist muna að aðal-
efni ritgerðarinnar hafi verið
æxlun og ættliðaskipti græn-
þörunga, sem lifa beggja vegna
hafsins, bæði við strendur ís-
lands og Frakklands. Eftir
margra ára ræktunartilraunir
og athugun litnin.ga tókst að
sýraa fram á, að regluleg ætt-
liðaskipti fara fram meðal þess-
ara þörumga. Það em kölluð ætt-
liðaskipti, þegair tveir ættliðir,
annar kynjaður og ein.litbna,
hinn ókynjaður og tvilitraa,
skiptast á, þannig að kynjaður
liður getur aí sér ókynjaðan
ALLT
LÍF
AF
ÖÐRU
LÍFI
Norðvcsturcndi hraunrennslisins í Surtscy, fram undan hlíð gígsins „Surts unga“. Það er cftirtektarvert, hvc fjörugrjótið er þegar
orðið lábarið.
Séð heim að „Pálsbæ“ í Surtsey.
sóknir á vegum Vísindastofnun-
ar Frakklandis („Centre Nation-
al de la Recherche Scientifique".
en hún er þekkt undir skamm-
sitöfuninni CNRS, borið fram
„Seneres"). Mér datt það þess
vegna í hug að sækja manninn
heim og leita frétta um vísdnda-
störf hans í heild og þau vanda-
mál náttúrunnar, sem bann fæst
eimkum við að leysa. Dag einn
knúði ég því dyra á rannsófcn-
arstofu þeirri, sem Sigurður hef-
ur til umráða í Rue Lhomond í
Latíniu'hverfi Parisar, og þótt
hann sé jafnan hlédrægur, þeg-
ar á störf hans er minnzt, sneri
hann sér frá smásjánni og féllsf
á að svara mínum leikmannlegu
spumingum.
Ég byrjaði á byrjuninni og
spurði Sigurð fyrst um dokt-
orsritgerð hans.
Sigurður hló við: „Blessaður
vertu, ég er alveg hnjinn að
steingleyma því sem var i þess-
ari ritgerð. Það eru sjö ár síð-
an ég lauk við hana og ég er
búinn að jarðsetja hana fyrir
Iöragu“. Ég var ekki vel ánægð-
ur, svo að ég spurði hann hvort
lið, sem myndar síðan kynjað-
an lið að nýju. Venjulega eru
þessir ættliðir svipaðir útflits.
En nú kom í ljós að þessu var
öðruvísi farið hjá grænþörurag-
unum: ættliðimir voru gersam-
lega ólíkir útflits, svo ólikir að
þeir höfðu verið taldir tvær ó-
líkar tegundir og setti.r í óskylda
flokka. Auk þess reyndist annar
ættliðurinn vera hýstur í öðrum
þörumgum og tók töluverðam
tima að hafa upp á honum í
náttúrunni. Utan um þessar at-
huganir spunnust svo ýmsiar
aðrar rannsóknir varðandi deil-
ingarhætti frumunnar og fín-
byggingu ýmissa hluta innviða
hennar, einfcum litberakerfisins
og frumuútveggjanna, sem at-
hugaðir vom með radíókrist-
allografískum aðferðum. Þessar
athuganir leiddu til ýmissa nýj-
unga í sambandi við gerð og
hegðun frumunmar og þá eirak-
um í sambandi við deilinigu fjöl-
kjaimafruma og mólekúlbygg-
ingu frumuveggjanma. Til sam-
ans leiddu þessar athuiganir til
aúróttæks endurmats á skoðun-
um m-anna á þróunarkexfi græn-
þörumgannia“.
Þú munt hafa orðið að vinna
að þessu verki á ýmsum stöð-
um?
„Já, ég var mikið á haframn-
sóifcnarstöðinmi í Roscoff á Bret-
agne við rannsókn fcialdsjávar-
tegundamna, en svo féfckst ég
eimnig við sam'anburðarrann-
sóknir við Miðjarðarhafið við
sjólíffræðistöðvamiar í Banyuls-
sur-mer og Villefranche-sur-mer,
rétt hjá Nizza. Ein aðalaðsetur
mitt var hér í Latínubverfinu,
við Sorbonne.en þar eru skilyrði
til að rækta sjávargróður við
breytilegar aðstæður. Ekki ber
á öðru en tegumdimar sætti si'g
vel við Parísarlífið".
Hefurðu haldið þessum rann-
sóknum áfram?
„Svo má segja. Undanfarið
h-ef ég þó reynt að beina athug-
unum mtfnum emgömgu að lífs-
ferlunum og þróun þeirra. í
þessu skyni hef ég gert mér far
um að hera saman fltffsferla frá
ólíkuim stöðum, bæði frá strönd
meginlamdsins og strönd Isflands,
og eir tilganigurinn sá að ramn-
safca einangraða sbofna, sem
fimnast í N-Atflanzhafinu, og
hvemig þeir séu fcomnir til sög-
unnar. Það kemur netfnilega fyr-
ir að ættfliðir lýsa yfir sjálfstaeði
sínu og segja sig úr tengsflum
við þann lífsferi'l sem þeir til-
heyrðu;lífsferillinn rotfnar. Hvor
ættliður fjölgar sér síðan sjálf-
stætt án ættiiðaskiptimga, og
getur jafnvel hafldið áfram að
þróast á eigin spýtux. Þannig
mynda þeir nýtt afbrigði eða
jafnvel nýja tegund“.
Hefur nokkur skýring fund-
izt á þessu merkilega fyrirbæri?
„Ástæðumar em sennilega
margar. Það liefur m.a. komið í
fljós við samanburðarrannsókn-
ir, sem ég hef gert á íslenzkum,
frönskum og þýzkum stofmum-
um af tegundimmi Acrosiphonia
arcta, að snöggar breytimgar
geti orðið á erfðafari tegundar-
innar um það leyti sem hún æxl-
ast. Það kemur fram í því, að
kynkjamamir renna eklri sam-
an eftir að kynfirumumar hafa
sameinazt, öfugt við það sem
venjulega gerist, svo að um
raiunverulega frjóvgun og kyn-
þflöndun er ekki að ræða. heldur
n.k. geldæxlun. Þeir einstaklíng-
ar sem spretta upp af slífeum
„eggjum" auka kyn sitt með
sama hætti og þeir urðu sjálfir
til og mynda þannig einan'graða
stofna eða „undanvillinga“. En
þetta er í rauninni ekki ný teg-
und, heldur úrkynjað afbrigði.
Undiarlegt er að ísienzki og
fraraski stofndnn hafa lítið úr-
kynjazt, og kynæxlun fer þar
fram með eðlilegum hætti. Aft-
ur á móti hefur sá þýzki að
heita má algerlega úrkynjazt
og er að mestu samansettur af
hálfgeldum „undanvillingum".
Þessar rannsóknir beinast
fyrst og fremst að því að kanna
breytanleika tegundarinnar og
komást þan.ndg að þróuraartil-
hneiginigu henraar og þeim or-
söfcum, sem stjóma henni. Þær
geta hví varpað ljósi á mjög
merkiiegt vandamál: hvemiig
tegundir geti yfirleitt úrkynjazt,
og geta þannig leitt til vitneskju
um það hvemig sumar tegundir
hafi dáið út í jairðsögunni. Það
gefcur vel verið að risaeðlumar
hafi dáið út af því að þær hafi
farið að verpa afbrigðilegum
eggjum. Og þannig gæti farið
fyrir manniskepnunni líka“.
Þá gætum við kannski búizt
við bók frá þér „um endalok
tegundanna“?
„Ætli ég deyi ekki út sjálfur
áður en svo langt er komið“.
II
Svo að við víkjum nú að öðru,
Sigurður, þá þykist ég vita að
Surtsey hafi verið kærkomið
rannsóknarefni og nýstárlegt
ykkur líffræðingumim.
„Strax og fyrirsjáanlegt var
að Surtsey sykki ekki í sæ eins
og svo margar goseyjar, sem
skotið hafa upp kollinum fyrr
og síðar, var hafiát handa um
að raninsaikia hvernig lífiið hasilaði
sér völl á þesisu nýja og ó-
snorfcna landi. Þetta er einstakt
tækifæri fyrir líffræðina. Þótt
nokkrar rannsókrajr væiru gerð-
ar á landnámi dýha og plantnia
á Krafcatá eyjaklaisanum í Ausfc-