Þjóðviljinn - 24.04.1969, Qupperneq 9

Fimimtudagur 24. april 1969 ÞJÓÐVILJINN — SlÐA 0
ur-Indíum eftir Bprenrgiigesið
mikla, sem þar varð árið 1883,
voru þær rannsóknir fcremur ó-
fullkomnar, því að girasiafræð-
inigar komu þangað ekki fyrr en
þremur árum eftir gosið, og þeg-
ar dýrafræðingar komu loksins
á staðinn var eyja-n vaxin frum-
skógi, og þeir rákust þar á stór-
eflis kyrkislöngu. Uppbaf land-
niámsins fór því alveg fram hjá
vísind'amönnunum.
Surtsey var okkur þ&ssvegna
mjög kærkomið viðfangsefni.
Rannsóknaraðferðir hafa tekið
mikluim framförum síðan Kraka-
tá var atbuguð, og skilyrði við
Surtsey eru miklu betri en þar,
því að eyjan er að mestu um-
krin.gd hraumbotni, sem skapar
dýrum og plönitum góð lífsskil-
yrði“.
Hver eru helztu rannsóknar-
efni líffræðinga, þegar lifið hasl-
ar sér völl á nýju landi?
„í stuttu miáli má segja að við
leitumst við að fá vifcneskju um
það hvaða tegundir koma til
eyjarinmar, í hvaða röð þaer
koma, hvemig þær berast þanig-
að og hvaðan, og síðast en ekki
sízt hvemig þær byggja upp
varanleg tegundiasamfélög. Það
er alls ekki tilviljun hvaða jurta-
tegundir búa saman í náttúr-
unmi, vissar togundir þyrpast
saman og mynda samfélög, en
aðrar tegundir geta hins vegiar
ekki búið í nágrenni hiyer við
aðra. Gróður- og dýraríki hvers
staðar er sott saman úr mörgum
saimfélögvm, eins og mósaík.
Ranmsóknir í Surtsey munu því
sýna hvemig slík samfólöig
myndast og byggjast upp. Svo
virðisit sem tegundimar komi til
Suirtseyjar í ákveðinni röð. Við
nýja gosið 1906 eyddist rneiri
hluti strand- og djúpflórunniar,
Einar Már
rχir
viS
dr. SigurxS
Jónsson
en árið eftir voru sömu tegund-
irnar búnar að hasla sér vöH
við strendumar, og bendir það
til þess, að tegundimar setjist
ekki að af tilviljun.
Svo er upprumi landnáms-
tegundanna einnig merkilegt
rannsó'kniairefni. Oft etru land-
námstegundirn ar í eimhverju
frábrU'gðnar íoreldrunum, og
geta þessir eiiginleikar þróazt
áíram á ein.anigruðum stöðum,
þannig að tegundirnar mynda að
lokurn erfðafræðilega einangr-
aða bópa. Slíkar rannsóknir geta
varpað ljósí á upprunia tegund-
anna“.
Má kannski búast við því að
nýtt líf verði til í sambandi við
gos?
„Því má áreiðanlega slá föstu,
að flugur og fíflair spretta ekki
upp af sjálfu sér: þar gilda orð
Pascals „Allt líf af öðru lífi“.
Hins vegar er ekki loku fyTdr
það skotið að lítill lifsneisti hafi
tendrazt við Surtseyjargosin.
Samkvæmt rannsóknum dr.
Stuirlu Friðrikssonair og er-
lendra vísindamamma, m.a. írá
bandarísku geimferðastofnun-
inni NASA, bondir allt til þess
að lífrænar sýrur, hin-ar svo-
mefndu amínósýrur, sem eru
uppistaða eggjabvítuefmanna og
þar með alls lífs á jörðinni. hafi
myndazt úr ólífrænum efnum
í Surtsey við smögga smertingu
bergkviku og sjávar. Þessair
merkilegu niðurstöður gefa
vitneskju um uppruna lifsins.
og gefa eimnig til kynna að líf-
ið á jörðinni hafi e.t.v. ekiki
myndazt í eitt skinti, heldur hiafi
bað getað kviknað oft og e.t.v. á
ólíkum stöðum".
Þú hefur fylgzt með ckrum
sjávarguðanna í Surtsey. Hvern-
ig gengur landnámið þar?
„Lífið hefur átt eríitt upp-
dráttair í landi, og aðeins fáar
tegundir hafa tekið sér varan-
lega bólfestu í Surtsey. Þannig
hafa fuglar ekki verpt í eynmi
ennþá, jiótt mikið sé þar um
ýmsar tegundir þeirra, t.d. ritu.
Megnið af þcim er geldfugl.
Sama máli gegnir um þær 50
tegumdir skordýra, sem skráðar
voru i Surtsey til 1967, aðeins
örfáar tegundir geta talizt þar
innlendar.
Aðstæður fyrir þurrlendis-
gróður hafa lika verið slæmar,
fyrst vegma ö'Skufalls og síðan
vegna samdfoks. Af fimm lamd-
náms'tesiimdum blómplantna
hofur ein, íjöirukálið. hörfað úr
eynni í bili, þótt það hafi áður
borið þar blóm og fræ. Hinar
tegunidimiar hafa ekki einu sinni
Klettur á 18 metra dýpi út af suðurströnd Surtseyjar þakinn þörungum og holdýrum.
borið blóm, og ekki hefur enn
fundizt snefill af skófum eða
burknum. Aftur á móti virðast
mosar, blágrænir hveraþöirung-
ar og e.t.v. sjálfala baikteríur
hafa haslað sér völ.1 í Surtsiey
varanlega".
En livað er um sjávarlífið að
segja?
„Öllu betri lífsskilyrði em í
sjómum, b.e. í fjöirunni og neðan-
sjávarhlíðum eyjarinnar, þótt
þau séu að vísu misjöfn vegna
óst.öðuigleika strandarinn'ar og
sandbamin.gs, sem gætir víða í
fjörunni. Úti af sandinum á
norðurhluta eyjarinmar er að
heita má ördeyða, enda eru þar
lóleg festusikilyrði fyrir dýr og
plöntur vegna hreyfingar í botn-
inum. En í fjörumni víða með-
fram basaltspildunmi og í grjót-
botninuim. í kring höfum við Að-

Frá gosi gígsins Jólnis. Það landslag sem myndin sýnir er nú horfið.
aisteinn Sigurðsson fiskifræð-
ingur hims vegar fundið með
aðstoð kiafara margar tegundir,
sem eflaust eru fullgildir þegn-
ar í Surtsey. Þar má nefna
rauða, brúna og græna sjóþör-
unga, hrúðurkarla, krabba, sæ-
snígla, samlokur, orma o.fl. Mið-
að við plömtu- og dýralíf ammars
staðar í Vestmianmaeyjum er
Jietfca enn mjög fátæklogt og
samfólagsmyndunin skammt
komin. En nattúran hefur eilífð-
inia til að byggja upp sín sköp-
unarverk. — Það er því mikil-
vægt að þessum rannsóknum
verði haldið áfram“.
III
Svo við vendum okkar kvæði
í kross, hvað finnst þér um þró-
un íslenzkrar vísindastarfsemi
síðustu ár og kjör vísindamanna
heima?
„Starfsskilyrði íyrir raunvis-
indiaiðkanir hafa tvímælalaust
farið batnandi á síðustu árum
hyað húsnæði og tæki snertir,
og er það ekki sízt að þakka til-
komu Hafrannsókmarstofnunar-
innar ög hinum miklu húsaikynn-
um rannsókniarstofnuniar land-
búniaðarins í Keldimaholti, svo og
rauiwísindastofnun Háskólans.
Það er einnig mikill fen.gur í
hafrannsióknaskipinu nýja, Áma
Friðrikssyni.
Hins vegar er starfsfé af
skomum sknmmti, endia er op-
in.bert fjármagn til rannsóknar-
starfa tmiinna á Istendi en í fflest-
um öðrum vestrænum löndum,
eins og komið hefur fram í um-
ræðum í vetur, bæði á Alþingi
og í Vísindafélagi íslendimga. í
samræmi við þetta eru vísinöa-
mönnum goldin mum lægri laun
á ísilandi en víðast hvar anrnars
staðar. Hér mun sennilega ekki
vern um að kenma fátækt, því
að íslendin.p'ar eru meðal tekju-
hæstu þjóða heims, eða voru
það til skamms tím-a. Auk þess
eru útgjöld til vígbúnaðar og
hermennsku engin á Íslandí og
mætti því verja ýmsu fé til vís-
inda, sem annars færi í hervæð-
ingu. Aðalástæða fj árskorts við
raninsófcnir er því sennálega fólg-
in í vanmati á vísindalegum
störfum, og hefur þetta viðhorf
þær áþreifanlegu afleiðimgar að
n.m.k. fjórðunigur íslenzkra vís-
indiamanma starfar nú erlendlis,
þar sem kjör eru betri. Þessi
þróun er l>eám mun átakanlegiri
sem þjóðin sýndr virðingarverða
viðleitni til að þjálfia verðandi
vísindamenn, ednkum með styrk-
veitingum úr vásindasjóðá ís-
lands.
Það sætir einniig furðu að ekk-
ert tillit skuld vera tekið til mds-
mumandi menntumar visinda-
manma á ísiandi. Þeim er yfir-
leitt skipað í svipaðan lauma-
flokk, hvort sem þeir haf,a af-
rekað miklu eða litlu. Eins og
ýmsir íslenzkir vísindamenn
hafa sjálfir bent á, er slíkt
laumajafnrétti hvergi viðhaft
arnnars staðar, enda hefur það
neikvæð og iamiarodi áhirif á
alla visind'astarfsemi. Hvers
vegma skyldu menn vena að
þjálfa sdg árum samian i sér-
grein, ef þeirra bíða sömu kjör
og hinma, sem bafa lakari
memmtun og minni reynslu? Af-
leiðimgin er því sú, að sérmennt-
að fólk neyðdst oft á tíðum til
að leita sér hæílis annars stað-
ar en á ísiandi, en eftir sdtja
gjaman þeir sem ekki eru sam-
keppnishæfiiT á heimsmæli-
kvarða.
Það má þvi segja að þróun
vísindamála sé nokkuð mót-
sagmakennd um þessar mundir:
sýnd er viSIeitmi til að gefa ung-
um vísindamönnum tækifæri til
að þjálfa sig, en um leið er full-
numa vísindamörimum úthýst
vegna vanmats á störfum
þeirTa“.
Hvað mundir þú geta sagt
mér um skipulag raunvísinda á
íslandi?
„f þessu sambandi verðum
við að gera skarpan greinarmun
á grundvallairrannsóknum, sem
stefma að því að finna lögmál
náfctúrunnar, og haignýtum rann-
sóknum, sem stefna að bvi að
færa sér í nyt lögmál náttúrunn-
ar — þegar búið er að finna
þau.
Með lögum, sem sett voru fyr-
ir nok'kru um rannsóknir í þágu
atvinnuvegainna, var atvinnu-
deild hásikólans lögð niður, og
vair þá endanlega borfið fcrá
þeirri huigmynd að tengja sam-
an þsssar tvær hliðar, undir-
stöðurannsóknir og hagnýtar
rannsóknir. Þess í stað voru sett-
a.r á fót sjálfsitæðar ríikisstoifin-
anir, sem taka að sér að leysa
hagnýt og tæknileg verkefni fyr-
ir atvinnuvegina. Með þessu
hafa grundvalliarrammsóknir beð-
ið mikinn hnekki, og er það
Framhald á 11. síðu.
i
t