Þjóðviljinn - 18.05.1969, Blaðsíða 2

Þjóðviljinn - 18.05.1969, Blaðsíða 2
2 SlÐA — ÞJOÐVXLJXINN — Sunrauðaguur 18. mai 1869. Guðmundur Kjartansson sextugur 1 dag hefist sjöundi tugur ævi- ára jjess fflanns, sem nú er Nestor íslenzkra jarðfræðinga. Sá heitir Guðmiundur og er Kjartansson og ótvírætt í hópi fremstu vísindamanna, seim nú eru uppi á ísflardi. Um ætt Guðmiundar og upp- runa skal það eitt nefnt, að hann er sonur hjónanna Kjart,- ans Helgasonar prófasts, l>.ióð- kiunns ágætismanns, og Sigríðar Jóhannesdóttur. Guðmtundur fasddist og ólst upp í Hruna og til Árnessýslu hefur hann sótt efniviðinn í margar sínar mikil- vægusibu vísindaritgerðir. Guðmundur tók stúdentspróf við Menntaskólann í Reykjavik 1929. Hann nam náttúrufræði við Hafnarháskóla með jarð- fræði sem aðalgrein og lauk þar mag. scient. prófi 1940. Jarð- fræðirannsóknir hóf hann þegar sumarið 1930, en það sumar dvaldi hann um mánaðiartiima á Hekluslóðum ogskrifaði fyrstu ritgerð stfna um það fræga fjaJl i Náttúrufræðinginn 1931 en löngu siðar, 1945, er öld var lið- in frá síðasta Heklugosi, skrif- aði hann bók um Hekilu, hið ágaetasta rit, er út kom sem ár- bók Ferðafélagsins það ár. Mun samvistin við Heklu hafa beint huga Guðmundar að jarð- eldafræði. Um skeið hugði hann á sémám í þeirri grein og hann dvaldist hfluta úr vetri við nám í Napolí, þar sem var vagga þeirrar fræðigreinar. Þó að jarðfræðipróf, sem hann að lokum tók, væri í aJmennri jarðfræði, hefúr hamn unnið merkilegt brautryðjandastarf með rannsóknum sínum á ís- lenzkum eldstöðvum frá jökul- tíma. Eftir heimkomuna 1940 hóf hann alhíliða jarðfræði- lega könnun heimasýslu sinnar og í ritinu Yfirlit og jarðsaga, í Ámessiýslu sögu 1, er kom út 1943, setti hann m.a, fram þá skoðun um myndun íslenzku móbergssitapanna, sem hann sið- ar hefur útfasrt og rökstutt ít- arlega í mörgurn ritgerðum. Er hún nú atlmennt viðuúkennd, enda hefur Capeilinihosgosið 1957 og Surtseyjargosið styrkt hana traustum stoðum. Rann- sóknir Guðmundar á móbergs- mynduninni íslenzku varpa og nokkru Ijósi á myndun þedrra neðansjávarhryggja, er liggja v.m hedmshöfin, en athygli jarð- vísindamanna hefur nú á síð- ustu árum beinzt mijög að þess- um hryggjum. En því fer fjanri, að Guð- mundur hafi siundað móbepgs- rannsóknir einvörðungu. Itar- legar rfmnsóknir hans á jötoul- rákum og öðrum jökulmenjum hafa gjönbreytt sfcoðunum okk- ar á útbreiðslu og skriðtsitefinum meginjöku'lsins á landinu undir ísaldariokin og væru ritgerðir hans um þeitta efni einar sér nasgar til að trygigja honum vegliegan sess i sögu íslenzkra jarðfræðirannsókna. Hann hefur og lagt drjúgan skerf til land- mótunarfræði og ber hasst rit- gerð hans um íslenzkar vatns- flaillaitegundir, birt 1944, sem er öndvegisritgerð, og nýlega út- komna ritgerð um Steinsiholts- hlaupið 15. janúar 1967. Er sú ritgerð gott dæmi um hin vönd- uðu vinnubrögð Guðmundar. Það eykur gildi miargra riitgeröa hans, einkum þeirra er lúta að landmótun, hversu ágætur teiknairi hann er. Mikilsvert var Sveinn Biörnsson sýnir í Hafnarfirði Hm og frá yar sagt hér í blaðinu í gær þá opnaði Sveinn Björnsson málari sýningu í Iðnskólahúsinu í Hafnarfírði í gær. Hér kemur ein mynd frá sýnin gunni og heitir hún „Við viljum frið“. úrutfræðifélags og hefur bæði verið fiormaður þess og ritstjóri Náttúrufræðingsins. Guðmundur er málamaður mikill og hefði áreiðanlega orð- ið afkastamaður sviði ís- lenzkra málvísinida ef hann hefði ekki gerzt náttúrufræðingur. Hann skrifar hreinnd og blæ- fegurri ísdenzfcu en aðrir núlif- tndi náttú rufræði ngar og er svo vandlátur um málfar, að honum líður blátt áfram illa er kollegar hans misbjóða mólsmekik hans, og heffur sá er þetta ritar títt vfiiidið honum huigarangri af ' ■eiim sö'kium. Gredn Guðmund- p.t um Tungnaé í ritinu ísland í máili og myndum er gott dæmi um mólfar hans. framdag hans í rannsókn á síð- asta Heklugosi. Á vegum Raí- orkumálaskri fstofunnar vann hanin ánum saman að riannsókn- uim í samibandi við fyrirhugaðar vinkjunarframkvæmdii r á Suð- uriandi. Og ekki má gleyma aðollsitarfi hans síðan hann réðist að Náttúiugripasafndnu 1955, en það er gerð jarðfnæðikorta a£ Isllandi í mælikvarðanum 1:250- 000. Eru 4 koirt þeigar komdn út og hið fimmita er í prenitun. Áður en Guðmundur réðist að Náttúruigripasafninu var kennsila hans aðalstarf. Hann vaj fast- ur kennari við Ftensborgar skólann 1940—1950 og stunda- kennari hefur hann verið viö nokkna skóla, m.a. Hóskólla Islands. en þar kenndi hann verfcfræðinigum jarðfræði 1943— 1959. I landspró&nefnd hefur hann setið í aldarfjórðung. Hann var len.gi einn atf mótt- arstótpum Hins íslenzka nátt- Hversdaiglega er Guðtmundur Kja-rtansson maður hæglátur, en að jafnaði hýr í viðmóti og hrókur af!s faignaðar á góðra vina fiundi. Ilann er ékveðinn . skoðunun og ektei vkjasveigj- anleigur, hmnlyndwr eg dreng- ur góður. óidred var hann á þeirra bandi er móttu sín medr, enda hpfur honum aldrei verið sériega hossað a£ ráða- mönnum. Allir, siem Guðmund þekkja, bera trausi til hans, og vinariiug að auki etf þeir þekkja hann veL Sigurður Þórarinsson. Ríkisstjórnin hefur svikizt um að tryggja sumarvinnu Framhald af 1. síðu. lietfði unnið 3 mónuði á sl. ári c@ verið 6 móniuðd í skóla. Sam- kvaernt því hefðu nemendur sem voru atvdnnuilausir í fyrra engar bastur átt að fá, en hins vegar hinir sem afcvinmiu hötfðu: þé í 3 mánuði. En nú væri með breyt- ingartillöigu verið að kippa þessu til baika. Magnús lagði áherzLu á að hér væri stórt vandamál við að eiga. Það yrði ekki leyst nema með þvtf einiu að ríkisstjómin gerði ráðstafanir til að skólafólki yrðl tryggð atvinna í sumar, það yrði þátttakcndur í framleiðslu þjóðar- innar og fengi þær tekjur se*n þyrfti til þcss að geta haldið áfram námi. Eðvarð Sigurðsson, Eysteinn Jónsson, Þórarinn Þórarinsson, Halldór E. Sigurðsson og Jón Skaftason, tóku í sama streng, og töldu það hneyksdi að Alþingi stouli nú haetta störtfum án þess að gena ráðstafianir til að tryggja sumaratvinnu skódafólks. Eggcrt G. Þorsteinsson hafðd ekkert anmað svar á reiðum höndum en að vísa til þess sem hann svaraði Maignúsi í vetur, að mestu rnáli skdpti að þedr hefðu afcvinnu sem ynnu állt ér- uð um krinig. gefið í sambandi við þinghald menntaskólanema í vor og þdng þeirra á Hótel Sögu. Ráðheirann virtist skorta skilndng á því að atvinnuleysi skólaílóllks snerti hedmili þúsunda og sketrti atfkomu þeirra. Yröu 4000—5000 fraan- haldsskólanemar atvinnulausir í sumar gæti það gorbreytt menntaþróun næstu ára, það gætu atftur orðið forréttindi ung- liniga atf efnaheimilum að kom- cst í firamhaldsskóla. Eðvarð Sigurðsson ræddd ednnig um sumaraitvinnu skódafódksdns sem mdkinn vanda sem leysa þyrfti. Lagði hann áherzlu á að frum- vairpið yrðd samlþykkt, þar sem ákvæði þess miðuðu að því að gera framkvaamd atvinnuleysds- tryggániganna skýrari. Stjörnubíó er að sýna kvikmynd sem nefnist Aulabáróurinn. Þar segir frá einfeldning einum sem glæpaflokkur tælir til að aka frá París til Ítalíu í dýrindis bifreið sem í raun og veru geymir gúll, Maignús minnti enn á loforð ríkdssitjórnarinnar frá marzsamn- ingunum í fyrra. Samslfconar lotf- orð hefði menmitamiáHaráðherra demanta og eiturlyf. Eru oft minni tilefni til furðulegra tíðinda á kvikmyndatjaldi. — Með aðalhlutverk fara þeir Bourvil og Lou- is de Fumes. Heimsmeistarinn jafnar metin Það er erfitt að þekkj a Spas- síky fyrir sama mann í síðusitu skákunum. Hinsvegar er Petr- osjan í essinu sánu eins og 10. skákin ber með sér. Við skulum nú sjá 11. skák- ina í einvígi þeirra félaga. Hvítt: Spassky Svart: Petrosjan Drottningarindversk vörn 1. d4 Rf6 2. c4 e6 3. 4. Rf3 a3 b6 (Þessum leik leifcur Pefcrosjan gjaman sjálfur og þefckir mögu- leika hans senndl. flestum bet- ur. Það verður því að teljasit vafasöm huigmynd hjá Spassky að leyla Petrosjian að tefla þannig við sjálfan sig). 4. — Bb7 5. Rc3 d5! (Þessi leikur hefur tvíþættan tilgang, hann tiyggir bistoupn- um búsetu á d6 reitnum og jafnframt hindrar hann hvítan í að leggja undix sig miðborðið með d5 og e4). 6. e3 Rbd7 7. cxd5 exd5 8. Be2 (Virfcari leikur væri 8. Bd3 eða 8. b4). 8. — Bd6 9. b4 0—0 10. 0—0 a6 11. Db3 De7 (Svörtum hefur tekizt að koma í veg fyrir áætlanir hvíts sem 1 ‘£0 I 1 og Ba3). 12. Hbl Re4 13. a4 Rdf6 14. b5 Rxc3 15. Dxc3 16. Dc2 Re4 (Enn eitt dæmið um óvissiuna hjá Spassky, hanum virðist bafa yfirsézt áform Petrosjans og tapar dýnmætum tíma; befcra var 16. Db3). 16. — Hfc8 17. Bb2 c6 18. bxc6 Bxc6 19. Db3 Dd7 20. Hal b5 21. a5? (Hingað til hafa Spassky orðið á ýsnsar simáskyssur en þessi leikur er hreint glapræði. Eftir 21. axb5 — Bxb5. 22. Bxb5 hafði hann efcfcert að óttast). 21. — Bb7 22. Re5 (Þessi leifcur er nániast vind- högg. Betra var 22.Hfcl eða 22. Bd3 og reyna að losna vdð hinn óþægilega rdddiana á e4). 22. — Dd8? (Svairtur græddd að sjálfsögðu efckiert á 22. — Bxe5. 23. dxe5 — Rdl2. 24. Dbi — Rxfl. 25. Bg4, en mun betra hefði verið að leifca drottninigunni til e7). 23. Hfdl? (Og hér lætur sóknarskáifcmað- urdnn Spassky skemmtilega leið sér úr greipum ganga. 23. Bd3! — Rd2. 24. Bxh7f og nú eru tvær aðalleiðir a. 24. — Kxh7. 25. Dd3t — Re4. 26. Rxf7 — De7, 27. Rxd6 — Dxd6. 28. f3 eða b. 24. — Kf8. 25. Ddl! — Rxfl (25. — Rc4. 26. Dh5 — Bxe5. 27. dxe5 — Rxb2 með flóknum möguleifcum). 26. Dh5 — Bxe5. 27. dxe5 — Hc4!. 28. e6! og hvítur befur ýrnsa möigu- leifca). 23. — Dh4! 24. g3 De7 25. f3? (f þessum leik og tveim næstu veifcir Spassky kóngsstöðu sína mjög. Betra var að reyna að losna við ógnvaldinn á e4 með 25. Bf3). 25. — Rg5 26. h4 Re6 27. f4 (Nú er hvíta staðan svo götótt orðin að jafinvel færasti skák- skraddari væri ekki faer um að rimpá bana samian). 27. — f6 28. Rf3 Rd8 (Petrosjan sendir nú riddara sinn í langferð, en sú fierð er ekkd án fyrirheits því fyr- irheitna landið er e4 reiturinn sem orðdnn er riddaranum svo kær). 29. Kf2 Rf7 30. Rd2 Hc4 (Þetta er ekki aðeins fadlegur leikur heldur einnig sá bezti vegna hótunarinnar 31. — Hb4. 32. Da2 — He8 er n-æsti leikur hvíts þvingaður). 31. Dd3 He8 32. Bf3 Bb4 33. Ba3 Bxa3 34. Hxa3 Rd6 (Riddarinn er kominn vel í gaginið og droítmar yfir þýðing- armestu mdðborðsreitunum). 35. Hel tS 36. Haal Re4f (Petrosjan fylgir fast efitir en þó var betra að leika 36. —- Hfc8). 37. Bxe4 fxe4 38. Dbl Dd7 39. Ha2 Hec8 40. Rxc4 (Þar með hefur hvítur unddr- ritað sinn eigin d-auðadóm, eini möguledkinn var 40. Rb3). 40. — dxc4 41. d5 Bxd5 42. Hdl (Hér fór staðan í bið, hvitur er algerlega glataður). 42. — c3 (Biðdeikurinn). 43. Hc2 Dh3 44. Hgl Dg4 45. Kg2 Df3t 46. Kh2 Dxe3 47. f5 Dc5 48. Hfl b4 49. f6 b3 50. Hcf2 C2 51. Dcl e3 52. f7t Kf8 53. Hf5 b2 54. Dxb2 Dcl 55. Dxg7 Kxg7t 56. Hg5t — Og gafst upp um leið. Staðan i einvíginu: Petrosjan SVz — Spassky 5%.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.