Þjóðviljinn - 18.05.1969, Blaðsíða 7

Sunniudaigiur 18. mai 19® — ÞJÓÐVIUINN — SÍÐA J
E
Hver á að selja ropvatn
þegar við getum bætt
gáfnafar treggáfaðra?
^ nda þótt vangaveltur hof-
unda vísindaskáldsagna um breyt-
ingar á starfsemi heilans séu ekki
raunveruleiki enn, verða þær
orðinn raunveruleiki innan
skamms að mínu áliti. Og þegar
sá tími kemur munum við mæta
vandamálum, sem eru skelfilegri
en þau sem upp koma eftir að
atómvísindamenn sýndu okkur
hvers þeir eru megnugir.
Eins og aðrir vísindamenn get
ég látið uppi hinar hæpnustu get-
gátur í hópi kuningja, en mér er
skylt að vera varkár, þegar ég
tala á opinberum vettvangi. Samt
mun ég nú láta sem ég gleymi
þessum hegðunarreglum og leyfa
n>r á grundvelli þeirra tilrauna,
sem gerðar hafa verið með dýr
að tala um hugsanlegar afleiðing-
ar slíkra tilrauna á menn.
Ég er sannfærður um og lýsi
því yfir með fullri ábyrgð, að eft-
ir 5—10 ár verður það mögulegt
að auka að miklum mun andlega
hæfileika mannsins með sálræn-
um og efnafræðilegum áhrifum.
Nú þegar er til heill flokkur
efna, sem geta bætt minni dýra
og einnig hæfileika þeirra til að
leysa verkefni, sem fyrir þau eru
lögð. Þessar endurbætur á minni
er hægt að gera við misgreinda
einstaklinga. Auk þess hafa hin
ýmsu efni mismunandi áhrif á
hinar ýmsu dýrategundir. Eitt
efni hefur áhrif .á ógreinda teg-
und, en Iítil á greindari. Efna-
sambönd geta ekki aðeins bætt
hæfileika dýra til að muna, held-
ur gert þau jöfn að greind —
þótt guð eða erfðalögmálin hafi
veitt þeim mismunandi gáfur.
Þessi uppgötvun er sérlega þýð-
ingarmikil að því er manninn
varðar, og vekur hún með mér í
senn vonir og illan grun.
Þ egar við kynnum okkur,
hvernig eitt efni eða annað verk-
ar á srarf heilans, gemm við byrj-
að markvissa Ieit að þeim efna-
samböndum sem draga úr þján-
ingum þeirra sem þjást af geð-
klofningu, bætt úr minnisskorti
aldraðra, bætt upp hjálparleysi
andlega vanþroska barna — í
smttu máli sagt létt hlutskipti
allra þeirra, sem þjást af tak-
markaðri heilastarfsemi. Þegar til
er orðið mikið úrval efna sem á-
hrif hafa á heilann, verður hægt
að stjórna einstaklingum og
stórum hópum manna, og það er
hægt að gera það svo leynt fari,
án þess að safna væntanlegum
fórnardýmm saman á einn stað.
Nokkur dæmi til skýringar:
Notkun sumra fúkkalyfja hef-
nr í för með sér tímabundið
minnistap, — hefur þetta verið
sannað á gullfiskum. Það væri
mjög jákvætt að gefa smáskammt
af slíku lyfi manni sem verður að
skera upp án deyfingar eða gefa
spraum manni, sem hefur orðið
vitni að hræðilegum atburði. Slíkt
lyf mundi þurrka út að fullu sárs-
aukafullar endurminningar. En
þessa sömu aðferð geta menn not-
að í eigingjörnum tilgangi á
menn sem eru t.d. grunaðir um
glæpi eða á pólitíska fanga. Hægt
verður að neyða menn til játninga
eða til að gefa upplýsingar með
óleyfilegum aðferðum og síðan er
með því að gefa honum inn lyf
unnt að „þurrka" fullkomlega út
minningar um það við hvaða að-
stæður hann talaði af sér.
En að líkindum er þar með
ekki öll sagan sögð. Efnasamsetn-
ipgar sem látnar eru í neyzlu-
vatn, í mat eða dreift er yfir jörð-
ina. ceta hafa áhrif á allan fiöld-
□ Bandaríski vísind amaðurinn David Kerch er einn
þeirra sem unnið hafa að rannsóknum á starfi heiians, sér-
staklega með tilliti til áhrifa ýmissa efna á starf hans. Hon-
um hefur t.d. tekizt að sprauta nokkru af minni og hæfni
þjá'lfaðrar rottu í fávísa rottu. í þessari grein ræðir hann
ýmsar hættur sem korna upp þegar unnt verður að stjórna
mannsheilanum með efnagjöf, að líkindum verður bæði
hægt að bæta greind vangefinna og að þurrka út minni
manna að einhverju eða öllu leyti, bæta minni gamals fólks
og halda vissum hópum manna á lágu greindarstigi...
leið komið ringulreið á líf þús-
unda ófæddra manneskja. Nú
reyna vangefnir menn ekki að
giftast og eiga afkvæmi. Með
þessu móti eru hinir gölluðu
erfðastofnar þeirra teknir út úr
mannlegum erfðum. En nú er
efnafræðileg lækning fær mn
innan skamms að koma þessu
fólki til eðlilegs lífs, og þar með
í hjónaband og barneignir — en
án þess að breyta á neinn hátt
hinum gölluðu erfðastofnum
beirra. Af bessum sökum munu
Berkeley sýna fram á, að ekki hef-
ur efnafræðin einungis áhrif á
hegðun dýra, heldur hefur sjálf
hegðunin áhrif á efnasamsetn-
ingu heilans. Mýs, sem alizt hafa
upp við leiðinlegar aðstæður, án
sérstakra þroskandi leikja og án
þess að lögð séu fyrir þær verk-
efni hafa „lakan" heila með til-
tölulega létmm og þunnum heila-
berki, minniháttar aðstreymi
blóðs, taugafrumur þeirra eru
smærri en í öðrum músum. Allt
er betta óháð erfðaeieinleikum
l>aí) vcröur hægt að ráöa að verulegu leyti hæfíleikum manna með því að skapa þeim ákveðið sál-
fræðilegt umhverfi, einkttm ef það er gert négu snemma.
ann, og þeir sem fyrir slíkri
meðferð verða, hafa ekki minnstu
hugmynd um það. Er þetta ólík-
legt? Að nokkru leyti, já. Sústað-
reynd vekur vonir, að mannkynið
hefur ekki notað sýklavopn í
styrjöldum hvort sem það nú er
af siðrænum eða praktískum á-
stæðum, og að eiturgas hefur ver-
ið bannað frá því eftir heims-
styrjöldina fyrri. Engu að síður
finnst mér ekki óhugsandi að
notuð verði í stórum stíl efni,
sem hafa áhrif á heilann.
ú skulum við líta á þetta
vandamál frá öðrum sjónarhóli.
Eins og ég hefi þegar sagt er
mjög líklegt að á næsta áratug
verði búin til lyf fyrir vangefið
fólk. Við fyrstu sýn virðist þetta
blessun fyrir mannkynið. En
vandamálið er samt ekki eins ein-
falt og það gæti Ktið út fyrir að
vera. Við getum létt lífið því van-
gefnu fólki sem nú fifir, en um
arfgengir eiginleikar vangæfni
ganga frá kynslóð til kynslóðar.
Að sjálfsögðu er hægt að „halda
við" afkvæmum slíks fólks með
sömu lyfjum. En þetta mun leggj-
ast á læknavísindi framtíðarinn-
ar sem óþolandi byrði, sem verða
roun æ þyngri með hverri nýrri
kynslóð.
Þessi adtwgasemd þýðir ekki,
að við eigum ekki að nota öll
hugsanleg ráð til að lækna fólk.
Ég hvet heldur ekki til þess að
menn hiki við að leita nýrra upp-
lýsinga, sem gæm leitt bæði til
góðs og ills. Ég lief nefnt þetta
dæmi aðeins til þess að skýra þá
fullyrðingu mína, að hver einasti
sigurvinningur vísindanna getur
haft í för með sér um leið og
hann er hagnýttur í víðtækum
mæli hættur, sem eru næstum því
óyfirstíganlegar.
T
ilraunir þær sem gerðar hafa
■werið í tihraunastöð okkar í
dýrsins og fseðu þeirri sem það
tdcur til sín.
Auðvkað er ekki hægt að yfir-
færa á manninn afiar mðurstöður
þeirra rannsókna sem gerðar hafa
verið á músum. En um leið væri
það glæpur, að hugsa ekki um
hliðstæðurnar. Því ef rannsóknir
okkar sýna, að vitneskju okkar
um dýr má yfirfæra á menn þá
getur það komið á daginn, að við
höfum uppgötvað þetta of seint.
Og auk þess er sá timi er nú líður
frá því að uppgötvun er gerð á
rannsóknarstofu til þess að farið
er að nota hana að vanhugsuðu
máli í stórum stíl, er orðinn
furðulega stuttur.
Rannsó’ ' okkar, og svo rann-
sóknir í öðrum vísindastofnunum,
skýra frá því, að ef að mannin-
um er snemma á ævinni skapað
ákveðið sálrænt umhverfi getum
við haft þau áhrif á heila hans að
hann vex upp með þroskaðar gáf-
lu. eða vanþroskaðar. Og þetta
Getur að því komið að allur
persónuleiki mannsins verði
eins auðsveipið verkefni £ hönd-
um vísindamanna eða valda-
manna og þertta líkan?
verður tengt þeim breytingum á
lieilanum sem ekki verður snúið
aftur með
Eftir allt sem hér hefur verið
sagt vaknar sú spuming, hvort
við getum verið viss um að eng-
inn muni reyna að stjóma þjóð-
félaginu með því að taka undir
sitt eftirlit uppvaxtarskilyrði
ýmissa mannfélagshópa. Það er
auðveL að ímynda sér, að með
því móti er hægt að skapa hópa
þroskaðra einstaklinga eða van-
,. oskaðra. í tækniþróuðu þjóðfé-
iugi getur þetta haft í för með
sér stöðugan og mjög greinilegan
mun á þeim sem stjóma og þeim
sem lúta stjóm, milfi ríkjandi
þjóðar og þeirra sem henni lúta.
Þegar allt kemur til afis verður
hægt að „hanna" stjórn á þjóð-
félagi framtíðarinnar á sérstökum
leiksvæðum barna, sem ekki em
komin á skólaaldur.
H
ver ber í þessu tilvrki fyrst
og fremst ábyrgð á hagnýringu
niðurstaðna rannsóknanna? Ég er
sannfærður um að vandamál sið-
fræði, mannlegra verðmæta, fé-
lagslegs ávinnings, þetta séu ein-
mitt þau vandamál sem vísinda-
maður eigi alltaf að hafa áhyggjur
af. Að vera „hreinræktaður" vís-
indamaður táknar ekki að ein-
angra sig frá mannkyninu, telja
sig hafinn yfir það böl sem getur
dunið yfir þjóðfélagið eða neita
ábyrgð á afleiðingum starfs sins.
Um leið tel ég ekki, að vísinda-
maður sé sem vísindamaður ein-
mitt færari öðrum hugsandi
Kostír og hættur þess að stjórna heílastarfseminni

mönnum að Ieysa siSfrasðileg
vandamál og kveða á um það
hvað sé mönnum til góðs. Þeir
sem stunda heilarannsóknir verða
að viðurkenna, að þar eð vinna
þeirra kemur öllum við, þá verði
þeir að styðjast við vizku allra
manna.
Að sjálfsögðu geta vísinda-
menn lagt fram sérstakan skerf
sem byggir á sérfræðilegri þekk-
ingu þeirra. Við verðum að upp-
lýsa almenning eins vel og unnt
er, skýra honum bæði frá því
sem vísindamenn hafast að og
eins því hvað þeir geta ekki gert.
Það sem þjóðfélagið getur krafizt
af vísindamönnum er fyrst og
fremst réttar upplýsingar. Við
getum ekki beðið eftir því eins og
kjamorkuvísindamennimir að
bera fram sjálfsásakanir og sekt-
arkennd eftir að sprengingin hef-
ur orðið.
T
l ugir spuminga krefjast svars
nú þegar, þótt í reynd megi bú-
ast við að þær komi á daginn
þegar á morgun. Ef okkur tekst
að bæta þegar á morgun gáfna-
far marma með sálrænum og
efnafræðilegum aðferðum og
minnka muninn á greindum og
treggáfuðum (því vel getur verið
að hinir fyrrnefndu verði ónæmir
fyrir slíkum aðgerðum) — hver
mun þá taka að sér skógarhögg
eða að selja ropvatn? Ef við get-
um með því að tengja saman sál-
fræði og efnafræði haft áhrif á
sérstaka hæfileika eða flokk hæfi-
leika, t.d. á sviði bókmennta, rök-
fræði eða leiklistar, hver getur
þá tekið að sér að meta til hvers
þetta getur leitt? Og hver mun
ákveða hvað á að verða úr hverj-
um? Foreldramir? Skólaráð? Eða
apótekarinn sem veit hvað töfl-
urnar kosta? Hvernig munum við
taka ákvarðanir? Á gmndvelli
auglýsinga í sjónvarpinu, eða
pólitískra hagsmuna?
Það var þetta sem ég átti við,
þegar ég ræddi um hugsanlegar
afleiðingar starfs okkar. Það getur
borið fram hin furðulegustu
vandamál af alveg nýrri gerð.
Getur það verið, að þetta sé
aðeins villt, ótamin ímyndun á
ferð? Verið getur að í dag, þegar
við eyðum ógrynni fjár í Viet-
namstríðið þá sé þetta tal enn
fjarri raunveruleika. En munið,
að nú þegar gerist það í rann-
sóknarstofum ýmissa háskóla að
rottur, fiskar, mýs og apar fá
skammta af efnablöndum og lifa
undir algjöru eftirliri húsbænda
sinna, lúta í öllu vilja þeirra og
óskum. Og ég held ekki ég hafi
talað um einhverja vitleysu. Allt
er þetta mögulegt, ákaflegi
mögulegt ....