Þjóðviljinn - 21.08.1969, Side 5

Rmmitudatgur 21. águst 1969 — ÞJÓÐVILJINN — g
„HiB sósíalíska heimskerfi"
og innrásin í Tékkóslóvakíu
Stórsigur vinstrí
afíanna á Indlandi
NÝJU DELHI 20/8 — Frambjóðandi vinstriaflanna í ind-
verskum stjórnmálum, V. V. Giri, var kjörinn með naum-
um meirihluta yfir frambjóðanda Kongressflokksins, N.
Sanjiva Reddy, sem öll hægriöflin studdu. Úrslit kosn-
ingianna eru talin mikill sigur fyrir vinstrimenn og jafn-
vel boða straumhvörf til vinstri 1 indverskum stjómmálum.
Þegar ótíðinclm um innrás sov-
ézkia hersins og fjögurra anniarira
rikjia Varsjárbandiatagsins í
Tékkóslóvakíu báirust út uan
heiminn fyrir einu ári urðu mik-
il þáttaskil í afstöðu kommún-
istaflokkia og sósíalistaflokka,
smánra og stórra, til Sovétríkj-
anna, víðsvegar um veröldioa.
Þeir mótmæltu innrásinni og
fordæmdu hana ekki aðeins sem
brot á almennum alþjóðarétti,
heldur einnig fyrir það að rofn-
ar væru með hinum ruddaleg-
asta hæ-tti þær siðgæðisreglur,
er æittu að gildia um sambúð
sósíalískra ríkja. Sósíalistaflokk-
ur íslands var í tölu þeirra er
mótmæltu opiniberlega þessu of-
beldi, og tek óg það því fram
sérstaklega, að stærsita og víð-
lesniasta blað liandsins, Morgun-
blaðið, hefur hvað eftir annað
af fuliu siðleysi borið briigður á
afstöðu flokksins til þessa máls.
Þessi þáttaskil í afstöðu rót-
tækra verkalýðsflokka víða um
heiminn er ein hin athyglisverð-
asta staðreynd í stjómmálum
vorra daga og mun án efa draiga
mikinn slóða.
Þegar sáðairi heimsstyrj öld-
inni laiuk og Bauði herinn hafði
brotið váldakerfi nazismans á
baik aftur um alla Austuirevrópu
ailt vestur að Saxelfi uirðu mik-
il umskipti á þessum slóðum í
pólitískum, félagslegum og ait-
vinnulegum efnum. Það má
kalla þessd umskipti byltingar,
er fram fóru undir ægishjálmi
Rauða hersins. Því má þó ekki
gleymia, að skæruliðasveitir
sunduirleitra þjóða Austurevr-
ópu áttu mikinn hlut í sigrin-
um, svo sem í Albaníu, en þó
einikum í Júgóslavíu, þar sem
skæruliðaiher Títós frelsaði land-
ið svo til ’ einn og óstuddur.
Þessi staðreynd átrti síðar eftir
að marka mjöig pólitisika fram-
vindu næstu árin í löndum álf-
immair, sem lutu áhrifaivaldi Sov-
étríkjanna. En sögulega skiptir
það mestu máli, að hin póli-
tíska og efmahagslega einanigr-
un, er Sovétríkin höfðu búið við
frá þvi 1917 og fnam að síðari
heimsstyrjöld var nú rofin og í
fljótu braigði mátti virðast að
nú myndi hjaðna sá umsáturs-
hugur, sem markað hafði í ríkum
mæli vald'hafia Sovétríkjanna og
raumar mikinn hluta rússnesku
Skipasmíðar
Framhald al 1. síðu.
leitað hafi verið eftir tilboðum
x simiði togaranna hér innanlands.
Forráðamenn einnar skipa-
smíðastöðvahinnar sem nú stend-
ur verkafnalaius imeðan skuttog-
aranefnd leitar eftir tálboðum er-
lendds frá sagði í viðtalli við
Þjóðviljann í giær. ..Við lítumi þetta
mjög alvarlegum augum og mun-
um ekikd taka þassu þegjandi, en
hér birtist skýrt vantrú stjómar-
valda á íslenzkum iðnaði og öUu
því sem íslenzkt er þrátt fyrir
fögur orð á hátíðdegum stund-
um.
Það er engu líkara en þessir
nnenn haidi að ek'kert geti veæið
unnið skaimlmdaust á íslandi og
miða þá líkOlegia við hvemigi þeir
reka fjármiálapólitíkina. En við
höfum sýnt og sannað að við
getuim fyllileiga leyst af hendi
verkiefni sem það að smíða silíka.
togara sem nú er leitað tilboða
í út um allan hedm meðan við
stöndum uppd verkefnalausir'‘.
Ástæða er til að spyrja Egg-
ert G. Þorsteinsson, sjávarútveigs-
mólaráðherra og Davíð Ölafsson
formann stouttogaranefndar: Hvers
vegna var Jeitað tilboða í smíði
togaranna hjá aðeins einni inn-
lendri slkipasimiíðastöð og það
hálfum mánuði síðar en ti'lboð-
ið var sieint erlenduim slkdpasmíða-
stöðvum? Af hverju er gengið
fram hjá öðrum innlendum
akipasmíðastöðvum?
þjóðairinnair. Enn frekar miátti
búast við þessu, er þau furðu-
legu tíðindi gerðust austur í
Kínia, að alþýðubylting fór eins
og sléttueldur um allt þetta
mikla lanid og rak Sj angkaisék
og fylgifiska hans á baf út.
Bandiaríkjastj óm játaði í hinni
merku Hvítbók, er hún gaf út
eftir sigur Rauða hersáns kín-
verska, að Rússar hefðu engan
þátt átt í þessum ævintýralegu
viðburðum, og síðar hefur kom-
ið frarn, að kínverska byltin,gin
var gerð í óþökk þeirra. En eft-
iir sigur alþýðubyltingiarinniar
virtust hin lönigu landamæri
Sovétríkjannia í austri vera með
öliu trygg, er vinveittur komm-
úniistaflokkur var kominn til
valdia í Kína. Allt frá Saxelfi
í Þýzkialandi auistur að Kyirra-
bafi teygði sig óslitin breiða al-
þýðuríkja, er höfðu það á sinni
stefnuskrá að skiapa sósíalisma.
Það var um þetta leyti, að aust-
rænir fræðimenn kommúndsm-
ans og flokksforin,gjar töluðu
æ oftar um „hið sósdalíska
heimskerfi", og hefur raunar
mairgt verið vitl'ausara saigt.
Víðáttan ein gerði þessa stór-
sipildu hnattarins að sjálfstæð-
um heimi, þair sem hivert ríki
vann að sínium sósíialismia. en
þuTfti jafnframt að sjálfsögðu
að eiga með sér náin efniabags-
leg samskipti; sem sagt: hið sósí-
alísk'a heimiskerfi. f þessu kerfi
skipuðu Sovétríkin miðdæigan
sess, hvort heldur sem mdðað
er við landfræðilega legu eða
efnahagsiegt afl. Og nú skyldi
rwaður ætla, að eftiir að svo
mikii umskipti höfðu orðið í
hlutföilum sósialismia og kapít-
alisma mundu valdihafar Sov-
étríkjanna hafa hrist af sér hið
gamla umsáturshuigarfiar, en þvti
fór víðs fjarri, og raunar hreint
ekki að ástæðulausu. Bandarík-
in höfðu stuttu eftir stríðslok
komið sér upp hmattrænu her-
stöðvakerfi, sem nú telur eina
miljón bandiarískra hermianna í
um það bil 3.00o herstöðvum,
sem allar tatoa mið af slyrjöld
við þá spildu heattarins, sem
hér hefur verið kallaður hinn
sóslalíski heirnur. Meðan Bandia-
ríkin siátu ein að atómsprenigj-
unni höfðu háttsettir valdsmenn
þar í landi ósjaidan baft í hót-
unum við þennan sósíalíska
heim. Mér er það í minni frá
því ’ snemma á árum kalda
stríðsins, að eitt af þeim skraut-
tímaritum bandarískum, sem
seld eru um allan heim, gaf út
sérhefti, sem fjaöaði eingöngu
um það hvað gera skyldi eftir
að „Kreml“ hefði verið unnin
og hvemig kenna skyldd helvít-
is bolsunum lýðræðislega manna-
siði. Vera má að þetta bafi að-
eins átt að vera meinlaus vest-
ræn gamiansemi og Kremlbyggj-
ar eru alvörugefnir og fremur
húmorlausir, en víst er um það,
að sú uppbyggimg sem fram fór
í Sovétríkjunum sem og í fylgi-
ríkjum þeirra bar með sér allt
handbragð hinma gömlu ein-
angirumarára, sem oftast exu
kennd við Stalín, í róttarfari, í
t.iáninigu hugsumar í bókum og
blöðum, í listum, í atvinmulegum
efnum og efmaihaigsiegum vinnu-
brögðum. Um stund, og þá sér-
staklega hjá frumstæðum
bændiaþjóðum, sem rétt eru
byrjaðar að læra að stauta, get-
ur þetta kannski gemgið nokk-
umveginn þraiutaiaust, en í þró-
uðu iðnaðarlandi með fornar
frelsiserfðir hiýtur fyrr eða síð-
ar að sjóða upp úir, svo sem í
Tékkóslóvakíu, og raumar und-
arlegt, að það vairð ekki fyrx.
Þýztoa skáldið Bert Brecht
hefur sagt svo í Ijóði: Der
Kommundsmus ist das Einfiache,
das schwer zu machcn ist —
kommúmisminn er það einfalda
sem er erfitt að skapa. Enigum
hefðu mátt vera þessd sannindi
auigljósari en leiðtogum Sovét-
rikjanna, sem höfðu orðið að
fara hið örðuigasta torleiði, er
þeir unmu sitt lífsverk einir og
óstuddir. En þeim hefði einnig
átt að vera það ljóst, að við-
fangsefnið varð margfalt vand-
leystara, er sovézkia stórveldið
varð að blanda geði við ná-
gnanniaþjóðir, sumar smáar, er
ætluðu að feta braut sósíalism-
ans, oftást aí liiflum efmum. Þeg-
ar Utið er yfir söigu hins sósíal-
ístoa heimskerfis, má sjá að ríki
þau sem þar skipa sess haf a tek-
ið miklum stakkiaskiptum í at-
vinnulegum efnum. Frumstæðar
bæmdaþjóðir hafa toomið sér upp
hlutfallslega miklum iðntaði. Þær
nutu til þess aðstoðar Sovétríkj-
annia, en sú aðstoð heíur sann-
hinmia smáu alþýðulýðvelda. En
gagnkvæm vöruviðskipti og efma-
hagsiþjónusta naagjia ekki ein-
ar til vinsamlegrar sambúðar
þjóða á milli. V'aildhaf ar Sovét-
ríkjianma hefðu miargit mátt læra
af meistara sínum Lenín. er
hiamn varaði flokksmenn sinia við
rússneskum stórveldilshrokia í
viðskiptum við smærri og mátt-
arminni þjóðir. Þar virðist miargt
hafa á brostið á hinum síðustu
árum og raunar fyrr.
Um það bil er hið sósíalíska
heimskerfi hóf göngu sína gerðu
kommúmdstar og sósíalistar sér
miklar vondr um framtíð þessa
kerfis, um atvinmulegar þróun-
arhorfur þess, um það mikla
sameinaða sósíalíska afl, er
siaigan myndi tefla gegn heimi
kapítalismians. Enn í dag tala
fl'Oikksf'orinigjair Sovétríkjanna
um hið sósíalískia heimskerfi, en
þetta er einlS og gamall og siit-
inn húsgangur í munni þeirra.
Því að kerfið er ekki lenigur til.
Og nú horfir allur heimurinn á
það kostulega sjómarspil, að tvö
súsíalisk stórveldi gelta framan
£ hvort annað eins og grimmir
rakkar og fara jafnvel í hár sam-
an. Aldrei hafði verið gert ráð
fyrir þvi í spámanniabókum
kommúnismans, að slíkt gæti
borið við í sósíalískum heimi.
Hér skal ekki um það dæmt
hvorum aðila er um að kenna,
hvorugur hefur verið svo heið-
arlegur að leggja heimildimar
á borðið. En sósíalistar um all-
an heim mega minnast hinna
fomu orða: Mala domestica maj-
ora sunt lacrimds — heimilisböl-
ið er þynigra en tárum taki.
En hverniig litur þá hið sósí-
alíska heimskerfi út á vestur-
hvelinu, í alþýðulýðveldum
Austurevrópu. Alkunnu'gt er
hvemig hver stjó'mmálakrepp-
an af anmarri hefur skollið á í
viðskiptum Sovétrí'kjanna og
fylgiríkja þeinra: Júgóslavía,
Pólland, Ungverj aland 1956, síð-
an Albamía litla, unz Tékkósló-
vakía rak lestina á síðastliðnu
óri. Slíkar toreppur í samskipt-
um Sovétríkjanna við banda-
Iagsríki sín geta ekki verið nein
tilviljun. Þær hljóta að vera
fólgnár í óþolandi afskiptum
stórveldisins af innanlandsmál-
um þessara þjóða, afskiptum
sem tooma við kviku þjóðemis-
kenndarinn'ar sem hvergi er vdð-
kvæmari en meðal smóþjóða.
Samskipti sósíalísks stórveldis
og sósíalí'S'tora smáþjóða eru síð-
ur en srvo einföld, þau eru rnarg-
slungin og smágerð, um þau
verður að fara mjúkum læ'tonds-
höndum. Þegar það er ekki gert
er engin leið önnur til að balda
kerfinu saman en hervaldið, og
Tékkóslóvakía er síðasta dæm-
ið í þeim efnum. Sovétríkin eru
nú orðin eitt mesta stórveldi ver-
aldarinnar, í hemiaðarlegum efn-
um eru þau án alls vafa jafn-
snjöll Bandaríkjunum. Því ork-
að það fnrðulega á mann að
hinn gamli umsátursótti ein-
anigmnaráranna virðist svo rík-
ur í þjóðfélagi þeima, óttinn við
firjálsa skoðanamyndun, óttinn
við frjálsa sköpun í listum, í
húmanískum firæðum, heimspeki,
söigu, þjóðfélagsvísindum, ótti
við pólitístoa gagnrýni nema
hennt sé beint gegn smáskitlegum
undirtyllum. Þegar Tékkósióvak-
ía dirfðist áð létta af sér fargi
steinirunninnar forustu í flokki
og ríki, vildi laiga sinn sósíal-
isma að öðirum lífsháttum. í
stjómmálum og stooðaniatján-
ingu, nötraði hið volduiga heims-
veldí sósíalismians af ótta, sendi
sína prókonsúla til Tékkósió-
vakíu rrieð lítoum hætti og Róm-
vérjar fóru með stoaittiönd sín,
eða stefndu forustumönnum
tétotoneskum til fundar við siig
til að segja þeim til syndianna.
Qg þegar ekkert duigði kom sov-
ézki herinn inn í landið eins og
þjófur á nóttu, bandtók leiðéog-
ama og flutti þá til Moskvu. Ó-
dæðisvankið var réttlœ'tt með
alþjóðahyggju öreiiganma á
grundvelli marxismians-leniín-
ismans.
Þetta eru þung orð úr mín-
um munni sem fynrum hef jafn-
an gengið fram fyrír skjöldu
þegar Sovétríkin áttu í hluit. Ég
er af kymslóð heimstoreppu og
heimsstyrjaldar og ég lifði ung-
ur stúdent fyrstu fimm ára á-
ætlun Sovétríkjenma, sem manni
virtist vera • eina vonarstjaman
á kolsvörtum himni þeirra ára.
Ég varði þjóðskipulag þeirra
þráfaldlega þegar þau voru
minni máttar í heiminum. Ég
iðrast þess sannarlega etoki, ég
er stoltur af því. Ég var mér
þess fullvís, að ég var að verja
eitthvart mesta og stórfangleg-
asta fyrírbærið í sögu minnar
aldar. Og í því efni hef ég ekki
skipt um skoðun. En á þeirri
stundu, er hið mdkla sósíaliska
stóiveldi firemur bæðd póldtískt
glappaskot og afbrot í senn, þá
fæ ég ekki orða bundizt, og af
veikum burðum reyni ég að
veita þeim máttarminni lið.
Hið sósíalíska heimskerfi, sem
ég hef rætt hér, er nú sundrað,
þótt reynt sé að njörva það sam-
an með hervaldi. Þrátt fyrir
það er ég samnfærður um, að
það á eftir að rísa upp á nýjan
leik, í öðru formi mammúðar og
gagnkvæms skilmdmgs. Mér finmist
það sjálfsagður hlutur, að sósí-
alísk ríki myndi með sér sam-
band, myndi kerfi, að öðrum
kosti verður aldrei hægt að tala
um sósíalískam heim. En slitot
keríi verður að vera með þeim
hætti, að sjálfsþroski hvers ein-
staks ríkis verði ekki kyrktur,
að hrver þjóð fái að skapa sinn
sósialisma eftir sínum þörfum
og áliti, en etoki eftir valdboð'i
hugmyndasniauðria og valdsjúkra
stórvelda. Alþjóðahyggjia öreig-
anna hefur aldrei bafit það að
hugsjón sinnd að stofna alþjóð-
legt tugthús. Tétokóslóvakía hef-
ur hlötið þa-u beizku örlög að
verða hlekkjuð í slíku tugthúsi.
En á þeirri stundu er sósíalismi
aldar vorrar hverfur tdl þess
húmanisma sem er eðli og inn-
tak bans munu hletokimir
hrynja. tugthúsdymar opnasf og
þjóðir T ékkóslóvakí u ganga
frjálsar út í ljósan daginm.
Það var etoki fyirr en við aðra
talndngu þegar talin voru með
svoköliuð „uppbótaratkvæ ði “ að
Giri var tryggður sigurinn. Hann
hilaut 420.071 atkvæði, en Reddy
405.427. Forsetakjörið fer þann-
ig fram að þimigmenn ailra fylk-
isþinga Indlamds — 177 talsáns
—kjósa fopsetamn og fer hver
þimgmaður með átoveðimm. fjölda
atkvæða sem er mismumamdi eft-
ir fylkjum og fer eftir fólksfjöld-
anum í þeim hverju fyrir sig.
Þótt sigur Gdris hafi verið
naumur, hdka firéttamemn ekki
við að telja hamn stórsigur vyr-
ir vimstriöflin og þó alveg sér-
við að teljia hann stórsi'gur fyr-
Indiru Gandhi forsætisráðherra
sem getok í berhögg við stjóm
síns eigin flokks og studdi Giri
með ráðum og dáð.
Öll flokksbrot toommúnista á
Indlandi sameimuðust um kjör
Giris og tryggði það honum sig-
urinn. Það er talið naer vást eftir
forsetatoosningarmar að þess
verði ekki lamgt að bíða að
Kongressflototourimm klofmi. Eft-
Fréttaistofa Reuters sagði þó
að svo hefði virzt sem margir
þeirra sem komið höfðu til
torgsims heíðu farið þangað til
að forvitnast fremur em að taka
þátt í mótmælum.
Stjómarvöldin höfðu haft mik-
imn viðbúnað enda hafði verið
boðað að hvers konar óspektir
myndu verða bældar niður með
hverjum þeim ráðum sem þurfa
þættu tii þess. Auk fjölmennra
lögreglusveita voru einnig skrið-
dretoar úr tétoknestoa hemum
senddr til torgsins og var þeim
lagt unnhverfis stytituna af Vems-
islás konumgi.
Múgurimn veitti lögreglunni
viðnám, hrópaði öbvæðisorð að
Framhald af 10. síðu.
Breiðabli'ksmenn að skora 2 mörk
gegn engu. Það var á 27. min-
útu sem Guðmundi Þórðarsyni
var hrint innan vítateigs Vfkings
og Hannes Þ. Sigurðsson dæmdi
réttilega vdtaspymu sem Helgi
Snorrason skoraði úr fyrir Breiða-
bli'k.
Síðara marto sitt skoruðu Breiða-
bliks-menn á síðustu mínútu fyrri
hálfleiks þegar boltanum var
spyrnt innfyrir Víkingsivömina,
og Jón Imgi Ragnarsson Mjóp
alla varnarleiksmenn Víkinigs af
sér og skoraði- Það var þvi allt
annað en glæsilegt útlitið hjá
Víking þegar síðari hálMeikur
hófst-
Þurrlcur
Framhald af 1- síðu
það, sem verið hefur undamfarin
ár, en þá hefur heyjazt allvel hér
syðra, en norðanlands og aust-
an verið slæm spretta, slæm
nýting og mdkið heyleysi.
Aðspurður sagðd búnaðar-
málastjóri, að ennþá hefðu eng-
ar ráðstafandr verið gerðar um
sölu og dreifimgu heyja á þau
svæði, sem verst yrðu úti, því
að ennþá eru ekki öll kurl tdl
grafiar komin.
V. V. Giri
ir næstu þingkosnimgar má telja
víst að mynda verði samsteypu-
stjóm, þar sem Konigressflokk-
urdnn muni tapa meirihLuta sín-
um á fylkisþinginu eða þegar
hafa klofnað þá. Hinn nýkjömi
forseti mun þá geta ráðið miklu
um hvaða öfl. muni taka við
völdum í Nýju Delhi.
henni: „Gestapómenn“, ,',Gesta-
pómenn". Um 30 menn eru sagð-
ir hiafia verið handtetondr.
• Ekkd hafa borizt fréttir af
sams konar atvikum aninairs
staðar í Tékkóslóvatoíu. Á morg-
ura má gera ráð fyrir að aftur
geti dregið til tíðinda, það er
sjálfiur innrásardaigurinn. Það er
þó fretoar búizt við því að al-
menningur muni lýsa andúð
sinnd á innrásánni með því að
sitja heima anniað kvöld, en með
öspekfum á götum úti. Fólk hef-
ur verið hvaitt til þess að láta
í ljós mótmæli sín með þvi að
fara etoki í verzlanir á morgun,
ekld í veitingaihús, ledkhús né á
aðra skemmtisfaði.
Það liðu þó aðeins 12 mínútur
af síðari hálfleik, áður en þeim
tótost að skora sitt fyrsta mark,
og var Jóhannes Tryggvason þar
að verki er hann kom aðvífandi
og skallaði boltann í netið- Vík-
ingar jöflnuðu svo á 25. mínútu
úr vitaspyrnu sem dæmd var
vegna þess að sötonarieikmanmi
Víkings var brugðið innan vita-
teigs, og Hafliði Pébursson skor-
aði örugglega og jafnaði 2:2. Þar
sem staðan var jöfn þegar venju-
legum leikitóma var lokið varð að
framlengja og á síðustu mínútu
hennar skeði þetta leiðinda atvik
sem í upphafi er lýst.
Lið Vxkings, með Gunnar
Gunnarsson og Eirík Þorsteinsson
sem bezitu menn, er mjög ungt
og mér segir hugur að það eigi
fullt erindi í 1. deild- Breiðabliks-
liðið var óöruggt og þrúgað tauga-
spennu í þessum leik, en það er
stórefnilegt ,og það líður áreið-
anlega etotoi langur tímd þar til
það kemur upp í 1. deiid.
Dómari var Hannes Þ. Sigurðs-
son og dæmidi hann leikinn mjög
vel, ef undan er sikilin víta-
spyrnan á síðustu mínútu leiks-
ins, en að boltinn hafi þá farið
innfynr línuna dæmdi línuvörð-
inn eins og honum her. og því
ekki við Hannes að sakast.
S.dór.
arlega verið vél goldim af hálfu
Ræða Sverris Kristjánssonar
sagnfræðings á fundi í
Norræna húsinu í gærkvöld
Mótmæli þúsunda á
Vensislásartorginu
PRAG 20/8 — Þúsundir manna söfnuðust siaman á Vensis-
lásartorgi í Prag í dag, annan daginn í röð, til að minnast
innrásarinnar fyrir ári og mótmæla henni. Lögregian réðst
gegn mannf jöldanum með táragasi og vatnsdælum og voru
um 30 menn handteknir sem sýndu henni mótþróa.
i______
Víkingar sigruðu Breiðablik
i
t
k
i