Þjóðviljinn - 11.07.1970, Blaðsíða 5

Laugardagur 11. júilí 1970 — ÞJÖÐVILJINN — SlÐA g
Flestir íslendiwgar hafa
séð eða heyrt ertthivað af
gamainileikjuimi Ludivigs Hol-
bergs. LiMega eru hcdr
mdklu færri semi iþeklkja
sögu eina sem hann sendi
frá sér árið 1741, þá einu
slkólldsagu siemi þefta firæga
leilkislkiálld storiflaði — nefn-
isit hún „ Neð an jairð arreisa
Nielsar Klíms“.
HoTberg var einn af
þeiim hiedímisumibióltaonönnum
sem byggði á bví, að beiirn^
urinn yrði eikki batiri fyrr en
fólllks llœrðist að slkilja það.
að þessi hin bezta veröld af
öllum veröldium vaeri ekiki
endilega sú eina, eða eins
ágæt og huigsanílegt vœri.
Allt þyrfti að sjá flrá öðo>
um hliðum, tii að mienn
kaamu auga á það hve allt
væri afstætt í þeiraa eigin
Itffi. Og enigin bólklmiennta-
tegund gait hæflt betur Hoi-
berg til slíkrar útiisiunar
en ferðasaigan, þar siem
venjuiegur jarðarbúi er
sendur til annairra stjaima
eða, óþekktra lianda, þar
sem hann mætir allt öðrum
aðstæðum en heima fyrir.
Niels Klim er unigur guð-
fraeðistúdent sem í sögu
Holbergs hraipar niður um
gat skiaimmit frá Bergen og
finnur í iðrum jarðar nýtt
sólkerfi og annarflegar teg-
undir menningar.
Nýflega kom út í Dan-
miörbu ný þýðing á sögu
Hoibargs, sem upphaflega
var skrifuð á latínu. Þá
veittu menn sérstalkiega at-
hygli kaiffla einum um kven-
réttindamál, sem hljómar
einkar kunnugiega nú á
dögum — Hoitoeng tekur á
skemimtiflegan hátt upp
hanakann fyrir koinurmargra
alda mieð því að lýsa þjóð-
i»fðlagi, þar sem öllu er við
snúið — konur í hllutverki
karia í flestuim efnum. Þaö
er till dsemiis gatman að
tmtinna á það, að í eftirfiar-
andi kvenrétti ndalkalfla er
sagt frá þeim sið, að kon-
ur glápi á stráka á gaitna-
mótuim, blikki þá, fiauti tii
þeirra, kiípi og geri að þedm
aðsúg — síðusitu firéttir frá
Hollandii skýra ednmitt flrá
flokkd stúlkna, sem hyiggj-
ast kenna körlum jafnrétti
með þessu sama móti.
Efltirfarandi kafli er bdrt-
ur í heiðuirsslkymi viö mór-
aiisitann Ludivig Hofflberg ag
rauðhosuihreyflinguna.
Rauðhosuáróður frá árinu 1741
Með Níels Klím
í ríhinu þar sem
konur ráða öllu
Ilandinu Kokieku rikti siður
sem ekfei var síður afiug-
snúin Evrópumanni og óhæfa,
var hann þó eklbi néttúrunni að
kenna heidur löguinuim. Allir í-
búar eru einilberjatré alt báðum
kynjuim, en karflimennimir edn-
ir em dæmdir til eldhúsvinnu
og annarra einflaidra sitarfa.
Þeir gefia sig að vísu fram' til
herþjóinusitu á stríðsflímum en
komiaist sjaldian út fyrir raðdr ó-
breyttra, sérafáir verða merkds-
berar, en hærri stöðu í her geta
menin har um slóðir ekiki látið
siig direyma um.. Aftur á móti
er konuim trúað fyrir þýðinigar-
miiklum störfum jafnt borigara-
legurn sem geistlegum og hem-
aðarieguim.
Aður gerði ég gys að Pótúön-
um alf því að þeir gerðu engan
greinarmun á kynjum er út-
hluitað var opintoerum' störfum;
en Kokllekúar fundust mér
snargallnir og aðfeið þedrra í
beinuim fjandskap við néttúr-
una. Ég gat elklki slk'iliö auð-
sveipni karlfóflksins, sem sæftu
sig við að svo auðmý'kjandi ok
væri laigt þeim á herðar og
höfðu unað við þessa svívirðu
um miargar aldir, enda þótt
þeir væm miiklu sterkari en
konuimar.
Það vœri hægur vandi fyrir
þá að hristta af sér okið, ef
þeir aðeins heifðui vilja og huig-
rekki til að gera uppreisn gegn
þessu pilsaveld'i. En svo blind-
aðir eru beir aif siðvenju að
engum þeirra datt í huig að
hætta sínu skinni til að binda
endi á niðurfliægjaindi meðferð
— þeir trúðu því að það væri
slkipan náttúrunnar að konurn-
ar flæru með völdin, og að það
væri verk miannsins að vefa,
mafla kom, spinna, skrúbba gólf
— og flá skaimimir í oifanálag.
Konumar færa rök fyrir sið-
venjunnd rnieð svofelldum hætti;
Þar eð néttúran heflur gefið
karlmönnum krafta og liimi,
sem betur eru flaffilnir til grófr-
ar vinnu, þé verður að draga
þá ályktum, að hún hefi kosið
einmdtt þá til einfafldrar og erf-
iðrar vdnniu.
0" kunnir vom yfir sáig hissa,
þegar þeir Ikomu inn í hús-
in og sáu húsmœður sitja inni
í lessitofu með penna og skrilf-
færi en mennina vasast í eld-
húsinu, skafa potta og þvo
disika. Alltaf þagar ég kom í
<hús till að hafa tal af húsibónda,
■ var mér vísað út í eldtoús bar
sem hann pússaði silfurtau
skært, meðan annar skóf
potta; frúin í húsinu var tann-
hvöss og iðin við keyrið.
Ég tók eftir því, að þessi ötf-
uiguggaiháttur hafði dapuriegar
afleiðinigar. Eins og í öðmm
löndum era till léttúðugar og
lostafullar konur, sem selja
sjáilfar sdg fyrir pendnga og eim
Guðfræðingurinn Niels Klim svifur í lausu lofti milli tveggja
heima — teikning úr danskri útgáfu sogu Holbergs frá 1789. Hin
fyndna samtíðarádeila Holbergs reynist um margt furðu lifseig ...
opiniberiega fálar, þannig em ið á fót hóruhúsum, og em á
hér bæði ungir og broskaðir dymm þeiraa letmð óssémdleg
menn, sem selja blíðu sína. í orð og myndir. Elf menn þessir
því samtoengi hafa menn kom- réka blygðunarlausa atvinnu
sana allitof freklega og opinskátt
em þedr dregnir í tugthús og
kaghýddir opinberlega eins og
skækjur.
Á hinn bóginn hefur enginn
neitt á mióti því, að giftar sem
ógiftar konur glápi á karlmenn
á götum og gatnamótuim, kinki
til þeirra kolli, blikkd þá og
fflauti til þeiraa, kallli á þá,
kflípi þá, hrindi þeiim, gorti ó-
skammfeilnar af sigmm sínum
og þykist miklar af, rétt eins og
gflaumgosar umgir heima hjá
oklkúr romsa upp stoltir þulum
urn þær heiðvirðar konur, gift-
ar sem cgiftar, sem þeir eiga að
halfa legið. Það er heldur ekki
lagt til lasts giftum konum né
hefdur ógiftum ef þær koma
með ástarkvæði eða smágjafir
til komungra rnanna. N
Aftur á móti eru það menn-
irndr sem látast vera kafldlyndir
eða styggir, þar eð það er ekki
talið hæfa að ungur maður láti
strax undan ósk og þurft
stúlkukindar. 1 edna tíð varð
mdflrið uppistand vegna ráð-
gjafasonar, sem stúlka ein hafði
nauðgað. Stúlkan fékik á sig illt
orð og ég heyrði vini unga
mannsins tuldra eitthvað um
bað, að henni yrði bráðlega
stefnt og skyfldi næsti imbm-
dagadómur dæma hana tifl hjú-
skapar til ærubóta mianninum,
einkum þar eð leiða métti vitni
að þvi, að unigi maðurinn, seim
stúlikan hafði táfldregið. hafði
áður lifað flekklausu lífi.
Eg sagði þá við sjálfla.n mig
svo enginn heyrði: „Sex-
og áttföld er gsefa Evrópu, og
einkum FVakkflands og Stóra-
Framhald á 7. síðu.
Bók um hungur
Friðrik Páll Jónsson
„Hungnr"
Bókaútgáfan Þing,
Langholtsvegi 135.
Reykjavik 1970
Prentsmiðjan Edda h.f.
Vandaimál hdnna vanþróuðu
þjóða em nú ofarlega á baugi
í uimræðuim um stjórnmól og
efnaihagsmál um víða veröfld og
em einhver hin erfiðustu á
sviði heimsmálanna. Þau snerba
allar þjóðir heims og æ fleiri
öðast skilning á því, að lausn
þeirra er knýjandd nauðsyn,
ekki einumgis vegna hins miikfla
fjölda sem lifir við sult og
seyra hefldur einnig hinna, sem
þjást af ofáti.
Hér á land'i hafa þessd mál
vakið nciklkra atliygli, einkum
mieðail yngri kynslóðarinnar. en .
þekking á þeiim er yfirleitt af
skornum sfcaimmti þar eð lít-
ið hefur verið ritað um þau
hingað tdll.
Nú fyrir slkemmstu heflur ný
tiókaútgáfa „Þing“ hafið starf-
semi sína með útgáfu bólka-
flokks er nefnist „Þriðji heiim-
urinn“. Br ofannefnt rit hið
fyrsta í þessuim bókaflcikki og
er nýkomiið út. Höfúndur rits-
ins er Friðrik Páfll Jónsson, er
um noklkurra ára skeið hefur
stundað nám í Paris og er ný-
búinn að skila þar licentiats-
prófi í heimspelri, rökfræði og
þjóðfélaigsvísindum..
Bókin skiptist í fjóra kafla:
1. Það em miannréttindi að fá
að borða. 2. Hungur og einstak-
lingur. 3. Hunigur og þjóðfélag.
4 Baráttan gegn hungri. Hún
er stutt, aðeins rúmar (50 blað-
síður í firemur litlu broti, en
skýrt og greinargott yfirlit um
matvælaástand og helztu við-
fangsefni þar að lútandi. Hainn
styðst bæði við upplýsingar frá
F.A.O. CMatvæfla- og landtoún-
aðarstofnunar Sameinuðu þjóð-
anna) og fræðirit kunnáttu-
manna í þeiim efnum, eink-
uim franskra höfúnda, enda er
Iress að vænta, þar sem hann
hefur stundað nám { Frakk-
landi.
Ritið er í raun og veru eins-
konar innganigU'r að hinum fýr-
irhuigaða twkaflolkki, er á að
fjalla um málefni hinna van-
þróuðu þjöða. Næsta rit sem
fyrirhuigað er að gefið verði út
í l>ókaiflökiknum nefnist „Baim,
bam, bam“, og mun Friðrik
Páll vinna að saimningu þess
nú sem stendur.
Bækur um þetta efni eiga
sannarlega brýnt erindi tdfl Is-
lendinga ei'gi síður en til ann-
araa þjóða, þar sem fjallað er
um erfiðustu og ailvarflegustu
v^mdamál, sem mannkynið á
við að glírna á vomm dögum,
en sflrilningur manna á því, hve
mikið er undir því komið. að
sá vandi verði leystur á við-
unandi hátt, er enn mjög tak-
markaður.
Framitak Friðriiks Páls er
einkar athygflisvert og mjög
lofsvert bæði vegna méflefnis'-
ins og vegna þess að hann hef-
ur leysit verkið prýðilega af
hendi.
F'rágangur t>ókarinnar er í
alla staði góður, efn.i og til-
gangi hennar samtxiðinn.
Skúli Þórðarson.
Þegar fréttir eru lesnar..
Það er mangt sem mamni
dettur í hiuig, sagði einhiver
menntskæffiingur á snargaiti í
jarðfræði. Það saima kemur
einatt fyrir Maðamann sem
hlustar á fréttir, Idippir niður
fréttir, skrifar fréttir jalfnveil,
þegar aðrir menn og betri em
fjarri.
Fyrir- nokkm urðu miilkil á-
tök í Jórdiamíu, harðir bardag-
ar milfli skæmliða Palestínu-
araba og atvinniuhermainna
Hússeínsj flíóngs — varð að
sögn miedra manmfiall á einum
degi í Arnman en í sex daga
stríðinu öflllu. Þótt flréttastoflan
NTB sé ekkii aflltaf upp á
marga fiska (og stundum
tmfluð „stórflega af guði al-
méttugum) þá gaf hún ýlmsar
uppflýsiinigar og aflllýtariegar í
þetta skipti. Einnig um út-
leggingar viðkomandi álhrifa-
mamna á pöldtfsku baksviði
þessara atflmrða, hugsanlegum
affleiðingum og þar fram eftir
götum. En það fiestisit ein-
hvemiveginn í minni, að t>æði
útvairp og sjómvanp fóm þá
leið sem svo algieng er hér um
slóðir. Athyiglli þeirra beindist
þetta lovöld, þegar mest gekk
á, nær fingöngu að því að a)
um 30 útflendingar þ.e.a.s.
Bandairfkjaimenn og Bvrópu-
menn, vom í giSlingu í hóiteli
einu í Amman ag b) banda-
rísikur sendiiráðsmoður varð
fyrir banaskoti er skæruliðar
og konunigsimenn skutust á í
húsd í nánd við íbúð hans.
Þeisisi sérkenniflega kynþátta-
stefna í fréttafluitndnigi er jafn
algeng og fláir taka eftir henni:
þetta er okki í fyrsta sinn að
aithygli beiniist að afdrifúm
„hvítra“ einstakflimga í þeim
mœfli, að svo til ekkert verður
afgangs fyrir tíðindi sem varða
e.t.v. örlög heillla þjóða hins
þriðja heims, litaðs, heiðins,
fátæks.
Onnur firétt: er verið að
endurreisa Stafltfn? Það er
búið að reisa styttu á gröf
hans, Sjolokhof véittist í
blaðaviðtali aö þeim, sem
niðra hann sem herforingja í
stríði.
Það sem gerðist er þetta:
Fyrir aftan gnaflhýsi Leníns á
Rauða torginu eru nokkrir
menn grafnir í röðýscm mikið
komu við sögu Sovétríkjanna
á fyrstu árum þeiraa —
Sverdlof, Kújbiséf, Kírof t.d.
— og fltfk Staflíns var þangað
flutt eftir að því var vísað úr
gralflhýsi Leníns árið 1958. Á
gröfúim alllra þessara manna
voru brjóstmyndir svipaðar að
gerð — að gröf Stailíns einni
undanskillinni. Nú hefur bessi
munur verið jafnaður.
Er það þá afflt og siumt?
Reyndar ékiki, því eðli málsins
er sflíkt, að í hvert skipti sem
Stalín ber á góma í Sovét er
það lagt út á táknméli Kreml-
airfræða. Og þessi þögufla af-
hjúpun styttunnar er einmitt-
táknræn fyrir þá afsitöðu tifl
karisdns, sem nú er opinber:
Stalín var og var ekki. Það
hefur aiveg verið telrið fyrir
þau skrif, endunrninnimgar og
skálldverk, þar sem ferifll Stafl-
íns er gagnrýndur, bæði
hreinsanimor og ósigrar fýrsitu
rnánaða striðsins, skrif sem
tíðkuðust á dögum Krústjofs,
eins og menn rnuna. Þeir
frægðarmenn sem týndu lífi' í
svonefnduim hreinsunuim og
hlotið haifia upp>reisn æm, em
neflndir í ritum án þess að
fjalllað sé um lokáskeið beirra.
Á hinn bóginn er hefldur ekki
gerð nein útteflct á Stalín,
hvot’ki til flofis né lasts, hann
er afgreiddur með stuttarafleg-
um, fleimnislaguim formúlum,
sem segja enigum neitt, nerna
gefla IHítilflega tiil kynna sveiflur
á pólitisku andrúmslofti í
landinu.
En bað er fróðlegt að Sjo-
lokhof skéld, einkiaivinur Krúst-
jofs og ferðafélagi löngum,
slkuli nú finna hjá sér hvöt
tifl að ganga fram fýrir skjölldu
og áivíta þá, sem ekki kunna
aö meba vizku Stalíns. Binkum
ef menn þékikja déflítið til rit-
ferils Sjolokhofs hér áður fyrr.
Þetta minnir mann á buxna-
pressaraim í Dúfnaveizlu Hafll-
dórs Laxness. Hánn gat aldrei
lofað nógsamlega þá dýrðar-
daiga fyrir margt lömgu, þegar
fóstri hans fllen'gdi hann á
hverjum sunnudegi fyrirtfraan
— fyrir huigsanleg afbrot
næstu vilku.
Þriðja flrétt, sem fjaraitarimn
haamrar niður á dögunum
og enginn telkur eftir, vegna
bess að hún er merflct Osiló.
Þar segir, að réðstefná
norsltra stúdenita í Bandariik.i
unum og Karnada hafi for-
dæmt eindregiið skrif ýmissa
norskra bflaðamanna um stúd-
entaóeirðir við bandariska há-
slkóla. Töldu sútdentamir bessi
skrif mjög ýkt. Látum svo
vera — beir hafia vissulega
rétt til að haflda fram sinni
túíkun á málunum. En þeir
vom elkki beinflínis aö hugsa
um hflutflægan fréttaflutning,
frændur akflcar eflskullegir. Þeir
segjast mótmiæla skrifum
„ymissa“ norskra blaðamanna
vegna þess að ' „þau muni
skaða álit norskra stúdenta
við bandaríska slkófla heima
fyrir, og draga úr möguleik-
um þeirra á þvi að komast í
stöður heima í Noregi að
námi loknu“.
[LÆMUK3Æ\P
m)/&mm
PO^TFQILtL
Þess er elrici getið að sitúd-
entamir norsilcu hafi minnzt
einu orði á Víetnamstríðdð,
kynþáttamdsrétti eða annað
það, sem vafldið hefur „óedrð-
um“ í háslkólum sem þeir
nema við. Enda skiptir það
ekfld méfli: ástæðan fyrir
þeiraa mótmasflum lætur sjáflf-
an slrilning þedrra á atburðuim
hverfa í skuggiann með öiMu. En
þetta daemi er nefnt hér vegna
þess, að stundum heyrir mað-
ur, að meðal íslenzikra stúd-
enta rfki helzt til mikil deyfð
og þeim mun medri potara-
árátta. Eflriri veit ég um þá
leyndardóma sálarinnar; hitt
er víst að í samanburði við
skjajl það sem samþyklkt var
einróma af fulfltrúum norskra
stúdenta við hásflcóla Norður-
Ameríku virðast íslenzkir
stúdentar þetta mdsseri garp-
ar og siðferðishetjur. — Á.B.
I
4
I