Þjóðviljinn - 17.09.1970, Blaðsíða 7

Fi'mlmfc0alg!ui* 17. sfepfem.Weir 1970 — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA J
LEIKFÉLAG REYKJAVÍKUR:
SCristnihald undir Jökli
Eftir HALLDÓR LAXNESS
Leikritun og leikstjórn: SVEINN EINARSSON
Sviðsmyndir: STEINÞÓR SIGURÐSSON
Ætla má að fáair eða jafn-
vel engar sýningar verði huig-
tækari og meirkari en „Krisitni-
bald undir Jökli“ á leifcári því
sem nú er hafi'ð; forstöðumenn
leifchúsanna bafa þagiar skýrt
frá fyrirætlunum sínum í höf-
uðsitriðam. Hér er raunar að-
eins um sfcáldsögu að seða sem
snúin er í leikform, hugtæka,
tdctraeða 6g 'kunna öllum lands-
lýðnum. Svo mikið og mianigt
hafur verið um söguna ritað
af mér færari mönnum að ég
hef þar engu við að bæta.
Halldór lætur hið hef'ðibundna
sk.áldsaignaform lönd og leið
og leitar á nýjar slóðir; leik-
ur sór að kostuleigum þver-
stæðum, sérkennilegu fonmi.
Leiftrandj fjmdni hans leyn-
ir sér hvergi þó að djúp al-
varia búj að baki. og vart mun
orðsnilld hans baia náð í
meiri hæð en í þessari bók;
tungutak 'fólksins með sér-
Stæðum og sönnum ágætum.
Margt er þar með ólíkindum,
en sagan græðir ótvírætt á
ítreku'ðum lestiri, í benni leyn-
ist allstaðar fiskur undir
s.teini. Fólkið er harla sundur-
leitt, eðli þess og skoðanir
skýrar og skemmtilegar and-
stæður. Kvenhetja sögunnar
Úa er í ætt við fomsögur og
þjóðsöígur íslenzkar og þó
öllu framar goðsögur — er hún
„loftsýn eða jarðbúi“, var hún
pokkurntíma til? Dulkona
þessi kemnr raunar heim eftir
langia og harla ótrúlega dvöl
erlendis, fremur hversdiaigsleg
kooa og sezt við prjóna, og
hverfur síðan á dularfullan
hátt í bókarlok. Vart mun
unnt að hugsa sér meiri and-
Stæðuir en Úu og hinn unga,
nafnlaosa umboðsmann bisk-
ups, sem kominn er undir
Jökul til þess eins að gefa
hlutlausa skýrslu en verður
ástmiaðúir hennar örsfcotsstjnd;
venjulegur og hugþekkuir nú-
timiamaðucr, Af Jöklurum kveð-
ur annars mest að séra Jóni
prímusi, manni sem lært hef-
ur bæði sagnfræði og guð-
fræði, en iðkar hvarugt. en
gerist í staðinn þúsundþjala-
smiður sveitairinnar og sér
ekki mun á smáu og stótru;
blóm vallarins og ljós Snæ-
fellsjökuls eiga hug hans.
Hann er ástsæll af sóknar-
böxnum sínum svo að af ber,
þrátt fyirir alla sérvizku; og
þó a'ð bann sé enginn tals-
maður skáldsins hefur Halldór
á honuim sýnilegar mætuir.
Kviðmágur hans svonefndur
er dr. Godmiain Sýngmiann og
ferill hans allur næsta ótrú-
legur; hann hefux hafizt til
mikils auðs vegna uppfinninga
á morðtólum, og ætlar sér um
leið að flrelsa jarðarbúa með
því að ná samlbandi við æðri
verur í öðrum sólkerfum; að
því leyti minna kenningar
hans allmikið á dr. Helga Pét-
urss og reyndar ýmsa aðra. Allt
er fólkið ljósllfandi og mynd-
i.r þess dregnar af margvís-
legri snilld, en hér stoal stað-
ar nurnið að sinni.
„Kristnibald und'ir Jö.kli“ er
ekki jafnoki skáldsagnanna
miklu sem gerðu Ilalldór Lax-
ness víðfrægan um heiminn,
veittu honum hin hæstu verð-
laun, vimsældir og virðingu.
Huigsjóniaeldurinn, ádeilan og
áhuginn á félagsmálum er ekki
sá samí og fyrrum. En sitaðnað
hefur bann ekki. heldur allt-
af ferskur og ný.r góðu heilli.
Hnallþóra (Inga Þórðardóttir) hefur hellt á könnuna, en Umbi (Þorsteinn Gurmarsson) er með
segulbandstækið á lofti.
Ýmsir hafia reyndiair bent á
skyldleika mieð „Krístinihand-
inu“ og fyrri bókum hans,
einkum leifcritunum, en óþarft
er að @etra of miiki'ð úr þeim
hlutum. Sfcáldsfcapur Halldórs
Laxness er sífelld verðandi —
„1 söngvakalli þínu er dauði
ei til“ kvað Einar Benedikts-
son um Mattbíias.
Sveinn Einarsson sneri sög-
unni leitarit og er um leið
leikstjóri og á þakMæti skilið
fyrir það verk, kemur sögunni
vel til sk.il'a. Hann lætur Umba
hrópa á Úu í uppbafi leiksins,
en það gerir hann einniig í
leiksiok; aðferð þessi getur
orfcað tvimœlis. >að er ekki
heldJr í anda sögunnar er
biskupinn les af segulbandinu
í miðjum klíðum, en það er
skilj amlegra en frá þurfi a'ð
segja. Leikritiið er of langt, og
hefði með lagni og yfirlegu
máitt stýtta nokkuð sum sam-
tölin eða þjaPPa þeim samian,
án þess að neitt verulegt færi
forgörðum; en Svednn hefur
að sjálfsögðu borið djúpa virð-
ingu fyrir hiinutm snjölhx orð-
svörjm ög það setla ég ekki
að lrasta. Skáldáð mun hafia
ætlaÖ sé.r í upph'afi að semja
sjónleik. úr efnivið sínum,
enda Or að minnsta kost; heift
sögunnar í leikiritsformii, og
það gerir leikstjómanum hæg-
ara um vik; náttúrulýsingiar
eru að vísu mun fáorðari en
í sögunni, en það harmia ég
ekki, „Kristnihaldiið“ er ekki
diramatískt verk og átökin í
minnsta lagd; H,a!ldóri eru
heimspietkilegar hugleiðingiar
efst í huiga — ef til vill æti-
ar bann sér að leysa sjálfia
lífsgátuna, en það hefur skáld-
um og spekingum aldrei tek-
izt frá örófi alda. Eitt er víst:
Sveinn Einarsson vinnur tvi-
þætt verk sitt af vandvirkni
og smekkvísii, kastar ekki hönd-
um til neins.
Kafilamdr í „Kristnihialdi
undir Jökli“ eru miargir og
stuittir, sviðsm:yndatieiilcnanaín-
um er ærinn vandi á höndum.
En Steinþiár Sigurðsson reyn-
ist hlutverkinu vaxinn og
skiptir hinu þröngia sviði í
tvo eða þrj'á hluta; þannig
varðjir hæfileigur hraði í ledkn-
um. Viðgerðarkofi prestsins á
reyndar ekki að standa við
hlið suimarhúss Godmians Sýng-
manns, en við því ebkert að
gera. Hin hrörlega og næst-
um ónýta kirkja er ef til vill
snjallast verka hins áigæta
málara, en fleira mætti nefna,
sviðsmyndir þessar eru unn-
ar af listfiengi og ánsegjulegri
hagsýni.
Leikstjórinn hefur valið í
hlutverk af ótvíræðri glöigg-
sýni, og þó, að allir leiki ekki
jafnvel er hópurinn samstillt-
ur og samtafca og sögunni trúr.
Fyrstan sfcal fræigan telj'a, en
það er Gísli Halldórsson eða
séra Jón prím'US öðru nafni,
og myndj ég ekki kjósa mór
hann á aðra lund. Hann er
bæði sannmannleg jr og skc|>
legur, klæddur snjáðum verkia-
mianniafötum, góðmannlegur og
gáfulegux; hj>artahlýjia og æðru-
leysd lýsir af ásjónu hans og
athöfnum. Ég gerði mér { hug-
arlund að Þorstednn Gunnars-
son myndi ekfci í ölliu ráða
við mikilvægt hluitverk Umba,
en sá ótti reyndist ástæðjlaus
með öllu. Þorsteinn lék með
ágætum, geirvdlegur piltuir, geð-
felldur og hógvær: „frelsa oss
af skýrslu", Umbi er tvímæla-
laust bezta afrek Þorsteins til
þessa, og hef ég þó jiafnan bor-
ið tnaust t.il hins efndlega
unga leifcara.
Tumi Jónsen saínaðarfor-
maðu.r kemiur ekki mdkið við
sögu, en Brynjólfur JÓhann-
esson lýsir honum svo kost'j-
lega og fcíimillega að betur
verður efcki gart. „svipurinn
merktur af erfiði og góðíýsi.“
Tumi lætur sig söknarmálin
litlu skápta, en er því meiri
fræðimiaður; allt kamur það
forfcunnarvel fram í túlkun
Brynjólfs. M.ér var efcki Ijost
hvemig Godmian Sýngmainn
ætti að vera í sjón og raun,
en Jón Sigiurbjömsson reynd-
ist þróttmiiknill, aðsópsmikill og
mjög skýir í móii. Steindóri
Hjörledfssyni brást ekká héld-
ur bogalistin, en hann er
Jódínus Álfberg, hdnn atortou-
sami tólftonnabíistjórí og hag-
yrðingur; Steindór vair í ölliu
eins gróftgerður og efni standa
tál, halddnn ærinnl vianmeiba-
kennd vegna þes® að hann er
alþýðuimaður. HeiLga á Torf-
hvalastöðum sem kann einn
manna ritvark Godmans Sýng-
manns og ér alltatf í hestaleit
leikur Karl Guðmiundsson, en
hann reynist oftlega liðtækur
þegar um svipaðar manngerð-
ir er að ræða. Guðmundur
Pálsson er bisfcupinn og fer
snotrjirdieg'a með það hluitverk,
þó hann sé ekkí siannifæirandi
j öllu. Þá er að geta fylgis-
manna Godmans Sýngmanns
vestan úr Kalitfomíu, háinna
mestu furðuiugla; tweir þeirra,
þeir Jón Hjartarson og Kjart-
an Riagnainsson mæla reyndar
aldrei orð atf vörum en eru
búmir góðum gervum, en fyr-
irliði þessara hippa eða „beit-
arhúsamanna" segir ýmis atf
athyglisverðustu orðum leiiks-
ins, það er Helgi Skúlascyn,
vel máli farinn og ekki árenni-
legiur. Lofcs er Jón Aðils bryti
Sýngmanns, skoplegur og á-
gengjir.
Og þá er loks komð að leik-
konunum. Úa er að sjálfsögðu
lanigtfiremst þeirra allra. enda
ein helzta hetja sögunnar, en
er hægt að birta eiginleika
þessariar undarlegu dularkonu
á sviði? Úa kemur lofcs heim
fimmtíu og tvegigj.a ára að
aldri, og, gæti þó verið helm-
ingi yngxi, hún á að vera „dias
ewig weibliche" með orðum
Goethe, en hvað er húr. í naun
og vetru? Helga Bachmann lýs-
ir benni á mjög látlausan og
eðlilegan bátt, tel hennar
hniitmíðað og hrednsfciMð. En
Framhald á SU siðu.
Umbi (Þorsteinn Gnnnarsson) ræðir við séra Jón prímug (Gísli HaMdórsson).
i
I