Þjóðviljinn - 29.12.1970, Qupperneq 7

Þrdðjudlagur 29. dtesemfaesr 1970 — ÞJÓÐVTUTJSTN — SlÐA
Frá Stokkhólmi.
Fréttabréf frá Svíþjóð:
Kjör láglaunafólks í
Svíþjóð verða bætt
Sænskir fjöimiðlarar eru jafn-
nauðsynlegt, að samíhliða þeirri
aðstöðu, sem tryggð yrði í
Sundahöfn, þyrfti þar að skapa
aðstöðu fyrir nýsmíði stálskipa.
Stálsmiðjan í Reykjavík er
brautryðjandi í smíði stálskipa
hér á landi og hefur allgóða
aðstöðu til smíði minni fiski-
skipa, enda þótt starfsemin hafi
legið niðri um sinn. öruggt má
telja, að það sé mikið hag-
kvæmnisatriði fyrir viðgerðar-
stöð að starfa jafniframt að
nýsmiíði.
Þurrkvíamefnd frá 1951
ákvað stærð 1. áfanga 6000 t.
með stækkunarmöguleika upp í
18000 t.
Um 5000 t. kví fullnægði
þörf íslenzka skipastólsins í
dag, og má þvi telja 5000—
6000 t. stærð eðlilega sem 1.
áfanga. Aftur á móti orkar síð-
ari áíanginn, 18000 t., mjög tví-
mælis, þar eð þau skip mundu
verða mjög fá, að því er nú
verður séð, á stærðarbilinu 6—
18 þús. t.
EJkki eru miklar likur taldar
á, að millilandaskip okkar
stækki verulega, þó mætti ætla,
að skip um 10000 t. geti orðið
hér ndkkuð tíðir gestir, t. d.
vegna kominnflutnings, svo og
ef hugmyndir um sjóefna-
vinnslu verða að yeruleika.
Bandarísku skipin, sem fluttu
vaming til vamarliðsins og
komu hingað til skamms tíma,
eru af þessari stærð.
Fljótt á litið virðist þvi þurr-
kví með 1. áfanga um 5000 t.
með stækkunarmöguleika upp
í 10000-1200001. fullnægja þörf-
um okkar. Til þess að geta
tékið Dlíu- og álskipin þarf
mannvirki af allt annarri stærð.
Lýsing á tækjum
til upptöku skipa
Helztu gerðir eru: Flotkví,
þurrkví, dráttarbraut og skipa-
lyfta. Hér á eftir verður reynt
að lýsa þessum gerðum laus-
lega, kostum þeirra og göllum.
Flotkví er í grundvallaratrið-
um vinnupallur, sem flýtur á
stórum tönkum. Með því að
hleypa sjó í tankana sekkur
kvíin og skip geta siglt inn í
kvína. Síðan er sjónum dælt
úr tönkunum og kvíin lyftist
með skipið. Flotibví er yfirleitt
fyrir eitt skip. Nauðsynlegt er,
að kvíin sé við staura eða
bryggju, og einnig þarf hún
mikið dýpi. Algengast er, að
flotkvíar séu úr stáli, og þurfa
því mikið viðhald, sem erfitt
er að framkvæma að hluta
ft. d. hreinsa Dg mála botn),
nema um sjálfdokkandi kví sé
að ræða.
Þurrkví er byggð á landi,
sem eins konar bás með loku
í annan endann. Sjó er hleypt
í kvína, og skip sigla inn, lok-
an sett fyrir og sjó dælt úr
kvinni. Við byggingu þurrkviar
eru tvö höfuðvandamál: Vatns-
rennsli að kvínni á byggingar-
tíma og vatnsþrýstingur á botn
þurrkvíar við notkun Vatns-
rennsli að þurrkví er oftast
leyst með þvi að þyggja varn-
argarð út í sjó umlhverfis bygg-
ingarstað og dæla burt leka-
vatni. Ef lekavatnið er of mik-
ið, þá er nauðsynlegt að steypa
neðansjávar, sem er dýrt.
Vatnsþrýstingur neðan á botn
þurrkvía er mótveginn ýmist
með þungri botnplötu, þunnum
veggjum eða akkerum niður í
jörð undir kvínni.
Þurrkví er oftast fyrir eitt
skip, en ö£ hún liggur samsíða
landi, má hafa lokur á báðum
endum og eina milliloku. Þá
er ýmist hægt að nýta kvína
fyrir eitt stórt skip eða tvö
lítil. Einnig er hægt að setja
milliloku í kví, sem lokuð er
í annan endann, og hugsa sér
skip tll lengri viðgerðar í innri
hlutanum. Hvort tveggja bind-
ur nokkuð notkunarmöguleik-
ana fsmir stór skip.
Viðhald á þurrkví er lítið
annað en viðhald á dælum og
lokum. Stór kostur umfram
flotfcvi er, að þuirkví er hægt
að byggja að mestu úr inn-
lendum efnum, þ e. stein-
steypu.
Dráttarbrautir eru algengar
hér, en þó skal lítið rætt um
Eðvarð Sigurðsson.
Magnús Kjartansson.
þær. Flestar dráttarbrautir eru
með hliðarfærslur, en gallinn
er sá, að skip lokast inni. Hægt
er að bæta dráttarbrautir mik-
ið með því að forma lóðréttan
feril brautarinnar sem hluta úr
hring, þannig að þegar upp er
komið, hafi hringurinn láréttan
sneril, þ. e. dráttarvagn lárétt-
ur. Á þeim stað liggur braut
þvert á dráttarbrautina og ligg-
ur neðor. Á þessari braut er
sérstakur hliðarfærsluvaign, sem
dráttarvagninn ekur út á.
Hliðarfærsluvagninn ekur síðan
með dráttarvagn (og skip) að
þeim stað, sem skip á að fara.
Þá ekur dráttarvagninn út af
hliðarfærsluvagninum og stend-
ur þar með skipið. Hliðar-
færsluvagninn fer til baka og
bíður eftir næsta skipi. Þessi
stæði geta verið beggja vegna
hliðarfærslubrautarinnar og öll
færsla auðveld, því hún fer
fram í láréttu plani.
Á þennan máta má færa skip
til hliðar við dráttarbrautina,
án þess að þau lokist nokkurn
tíma inni. Slippur, sem þessi
gæti líklega tekið á land 3 skip
á dag, en sett mun fleiri i sjó-
inn. Meðalafköst (upp- og nið-
ursetningur) ættu því að vera
minnst 2 skip á dag, þ. e. 400
skip á ári.
Dráttarbrautir eru dýrar, ef
taka á stór skip, því þá er mik-
il vinna neðansjávar
Nauðsynlegt starfslið til að
taka skip á land eru 12—16
menn.
Skipalyfta er í grundvallar-
atriðum láréttur pallur með
vagni á, sem sökkt er í sjó,
skipið siglir inn á pallinn, síð-
an er palllinum lyft lóðrétt upp
með samstilltum spilum. Þegar
lyftan er komin i jarðhæð, ek-
ur vagninn með skipið út á
færsluvagn, sbr. lýsingu á
dráttarbrautum. Lyftan hefur
tvo meginkosti ulmfram drátt-
arbraut, þ. e. mjög fljótvirk og
þarf fáa starfsmenn (2—3).
Lyftur er unnt að byggja i
áföngum, þ. e lengja efitír þörf-
um (ef breidd er nægjanleg í
upphafi), en munu enn sem
komið er ekki hafa verið gerð-
ar fyrir rneiri lyftigetu en
6000 þungatonn.
Könnun á stað-
setningu
þurrkvíar
1 athugun Almenna bygg-
ingafélagsins frá 1952 var stað-
setning þurrkvíar fyrirhuguð í
Vatnagörðum. Áður (1945) hafði
fyrirtækið Höjgárd & Sehultz
A/S gert áæflun um 6000 t.
þurrkví sunnan við Klepps-
höfðann. í hvorugt skiptið lágu
neinar teljandi jarðvegskann-
anir að baki staðarvaliniu. Við
kannanir vegna Sundahafnar
kom í ljós, að berggrunnur í
Elliðaárvogi lá mun dýpra en
áður var talið, þannig að með
dýpkun (dælingu) gæti hann
orðið fær stórum skipum. Árin
1962—’63 kannaði dr. Þorleifur
Eiinarsson jarðfræðingur svæðið
frá Kleppi að Gelgjutanga með
tilliti til staðsetningar þurrkví-
ar, en skýrsla hans lá fyrst
fyrir á þessu sumri.
Einkum er þar athyglisvert,
að við kjarnaborun rétt norðan
Gelgjutanga er silt- og sand-
steinslag, sem virðist algjöriega
vatnsþétt. Slík aðstaða gæti
gert byggingu þurrkvíar mun
ódýrari en áður var áætlað.
Lausleg áætlun við slíkar að-
stæður sýnir, að um 30% lækk-
un frá fyrri áætlun gæti verið
að ræða. Það er því brýn nauð-
syn að kanna svæði þetta nán-
ar. Hefur Orkumálastofnunin
tekið að sér að framkvæma
nokkra nánari könnun á landi
með jarðsveiflumælingum. Mun
kostnaðarsamari verða athug-
anir, sem nauðsynlegt er að
gera neðansjávar.
Leiðir til
fjármögnunar
1. Samkvæmt gildandi hafna-
lögum ætti beint framlag ríkis-
sjóðs, ef þurrkví yrði byggð á
vegum hafnarsjóðs, að nema
40% af stofnkostnaði. Þar sem
um sérstakt fyrirtæki er að
ræða, sem þjónar allri siglingu
til landsins, væri ekki óeðli-
legt að reikna með 75% ríkis-
framlagi, svo sem til hafnar-
garða og dýpkana.
2. Til þess að afla tekna til
stofnkostnaðar fyrirtækis, sem
óneitanlega leiðir til stóraukins
öryggis í siglingum við landið,
virðist eðlilegt, næst á eftir
framlagi úr ríkissjóði, að leggja
gjald á þau skip, sem leita
hafnar á íslandi. 1 frumvarpi
til hafnalaga, er lagt var fyrir
Alþingi 1967, var að finna slíkt
ákvæði til tekjuöflunar fyrir
Hafnabótasjóð, en það náði þá
ekki fram að ganga.
Eðlilegast virðist að leggja
gjald á öll skip stærri en 100
br. rúmilestir, t.d. 10 kr. á br.
lest, innheimt einu sinni á ári.
Gjaldið skal renna til að
greiða stöfnkostnað þurrkvíar.
Síðar astti það að renna að
hálfu til hafnarsjóðs þeirrar
hafnar, er viðkomandi skip er
skráð í (íslenzk skip) eða leit-
ar til hafnar i fyrsta sinn á
árinu (erlend skip), en að hálfu
til Haffnabótasjóðs til írjálsrar
ráðstötfunar.
Skip í eign landsmanna stærri
en 100 br. lestir eru samtals
126 000 br. 1.
Erlend skip, er komu til
Reykjavilíur 1968 (aðeins
fyrsta ferð talin), voru um
701 000 br. 1.
Nokkur skip korna á hafnir úti
á landi, en ekki til Reykja-
víkur, og má lauslega áætla
þau 100 000 br. 1.
Samtals 927 000 br. 1.
Samkvæmt þessu yrðu árfegar
tekjur rúmar 9 milj. kr.
Áætlun til
langs tíma
Ljóst er, að uppbygging
sílíkrar aðstöðu, sem hér um
ræðir tekur langan tíma og
getur haft víðtæk áhrif á rekst-
ur og framtíðaráætlanir fyrir-
tækja, sem að þessum verk-
efnum vinna.
Nauðsynlegt virðist því að
gera langtímaáætlun um upp-
bygginguna, þar sem tdkið
verði tiliit til nauðsynlegrar
aukningar og aðlögunartíma,
sem fyrirtækjum er nauðsyn-
legur til að breyta eða leggja
niður starfsemi á núverandi
stað, áður en af uppbyggingu á
öðrum stað getur orðið.
Slik rammaáætíun þyrfti að
ná yfir 10-20 ár og vinnast í
samvinnu við einstök fyrirtæki.
til þess að óskir þeirra og hug-
myndir um uppbygg'ngu gætu
fallið inn i og framkvæmzt f
samræmi við þá áætíun.
Miklir og flóknir kjarasamn-
ingar eru nú framundan í Sví-
þjóð og er geirt ráð fyrir miki-
um tíðindum á þeim vettvangi.
T.d. hefiúr samningastoffnun
ríkisins (Avtalsverket) hafnað
kiröfium Bandalags háskóla-
manna (SACO) en það banda-
lag hefur samningarétt í Sví-
þjóð og er mjög sterknr aðili
á samningasviOinu.
Hinsvegar hefiur Samninga-
stofnun ríkisdns lýst því yfir,
að laun hinna lægst launuðu
muni hækfca allmikið, þannig
að hinir lægst launuðu hjá rík-
inu komist í 13. launaflokk, en
laun samkvæmt honum eru
2500,00 kr. sænskar á mánuði
eða 42.500,00 ísi. Þetta hefiur
strax þau áhrif, að sömu
launakröfur munu verða gerð-
ar til sveiitarféliaga, en þau
telja sig hafa slæma aðstöðu
tdl að borga eins mikið og rík-
i’ð, m.a. vagna þess, að mifcLu
fleira láglaunafólk vinnur hjá
sveiitarfélögum en ríkinu. Ef
sveitarfélögin ættu að greiða
sömu laun og ríkið, myndu td.
matseljur í skólum og aðstoð-
arstúlkur á éUihedmikim kom-
ast upp í 42.500 kr. á mánuði,
en þessar stéttir eru fjöímenn-
ar og þar af leiðandi myndi
þessi launahækfcun, ef af henni
verður, koma alltilfinnanlega
við sveitarféliögin.
Hvað háskólamenn snertir,
eru þeir mun betur launiaðir en
á íslandi, en sáðan 1968 hafa
laun þeirra I'ítið sem ekkert
hækkað en dýrtdð hefur auk-
izt mikið og skattar farið
hækkandi. BandaiLag báskóla-
manna hefur bent á það, að
ekki dugi að miða kj arasamn-
inga við brúttólaun heldur
verði menn að balda sér við
nettólaunin. Þetta þýðir það,
að háskólamenn geria kröfur
til S0 fullt tiLLit verði tekið til
vöruverðs og sfcaitta, enda þýð-
ingiarlaust að tala um þær
tekjur sem menn fá aldrei,
vegna þess að skiatturmn hirðir
þær fyrirfiwn: Einu tekjur
sem vit er að ræða um eru
nettólaunin. Sænskir háskóla-
menn borga ofit 35-50 prósent
af sínum launum í sfcatta og
skattaeftirlit er mjög strangt
í Svíþjóð og viðurlög við skaitt-
svifcum mjög há.
Forstjóri Bandalags háskóla-
manna (SÁCO), Bertii Öster-
gren, er talinn vera einhver
harðskeyttasti samningamaður
Svía, skarpgreindur og fylginn
sér. Östergren hefur nýlega
gefið út bók, þar sem hann
ræðst harkalega á f jölmiÖLara,
sem hann telux ekki nógu heið-
arlega í máliflutningi. Hvort
sem um tilviljun er að ræða
eða ekki, er áberandd að fjöl-
miðlarar hafia talað mun var-
legaa- við Östergren en þeir
eru vanir siðan bókin kom út.
an nokkuð hvaitskeytiislegir í
spurningum sdnum, en slíkium
spurningum hefur Östergren
jiafnan verið manna slyngasit-
ur að svaira, þannig að fjöl-
miðlarar ættu ekkert inni hjá
honum.
Atvinnuhorfur f
framtíðinni
í áætíun um firamtáðariborf-
ur í Sváþjóð er m.a. gert ráð
fyrir 20.000 innflytjendum á
ári najstu 5 árin. Skortur á
vinnuiafli er stöðugur í Sví-
þjóð, þótt samtímis sé alitaf
dálitið atvinnuleysi í Norður-
Svíþjóð.
Forseti ntólmiðnaðarmanna
lýsti því yfir í útvarpi núna í
vikunni, að t.d. Volvo í Gauta-
borg hefOi 49 prósent af vinnu-
afiLi sdnu úx hópi útíendánga,
mest Finna. Samkvæmt grein-
argóðri dagskrá í sænska út-
varpdnu á dögunum kom í Ljós
að hörgull er á iðnlærðum
verkamönnum í Suður-Finn-
landi en þar er eirmig skortur
á húsnæðd, þannig að abvinnu-
rekendur geta ekki hert á
löndum sínum að flytja heim,
þótt þeir fiegnir vildu. 1 Norð-
ur-Finnlandi eru nofckum veg-
inn nægaa: íbúðir, en þar er
líka atvinnuleysi.
í Svíþjóð vinna nú um það
bil 130.00Oi Finnar, ekki 250.000
eins og ég sá nýlega í ísl. blaði.
í sambandi váð miitt starf hef
\
ég síðustu vikumar orðið, var
við, að nokkrar fínnskar fjöl-
skyldiur hafa horfið heim tdl
Finnliands, en að sinni hafa
efcki aðrar komið í staðinn.
Mér er kunnugt um, að á-
kveðið risafyrirtæki hafði sl.
ár í hyggju að gera út menn
rslenzkum verkamönnum til
sitarfa hér. ísienzka vinnuaflið
vair álitið betra en það sem
kemur frá Balkan eða Finn-
landi. vegna þess að ísiend-
ingar eru ekki edns Lengi að
læra sænsku. Ástæðan til þess
að etoki _ varð úr því að leitað
yrði til íslendinga í þessu sam-
bandi var sú, að íslenddngar
búsettir hér brugðu fæti fyrir
áætlunina á þeim fiorsendum,
að þeir töldu liklegt, að at-
vinnuleysi væri að ljúka á ís-
landi og nóg handa fólkinu að
gexa heima hjá sér. Leiðdn
verður hinsvegar greinilega
opin fyrir íslendinga, sem vilja
vinna í Sviþjóð, a.m.k. najstu
5 áirin. Eins og stendur stoortir
bæði málmiðnaðarmenn og
lækna.
Nú er kominn 20. des. og
sama góðviðrið helzt enn hér
í Svíþjóð. Jólaverziunin virðist
vera eitthvað minni en í fyrxa,
eða a.m.k. öðruvísi. 1. jan.
hæktoa allar vörur um 5 pró-
sent og fólk vill spaira ónauð-
synleg innkaup.
Ólafur Gunnarsson.
Námaverkamenn í Sviþjóð.
Gert er ráð fyrir 20.000 inn-
flytjendum á ári næstu 5 árin
til íslands til þess afi safna