Þjóðviljinn - 25.02.1971, Qupperneq 6

g SÍÐA — Þ'JÓÐVUjJTNN — Fimumtudaguír 25. fdbrúar 1071.
!
SÍÐARI HLUTI:
— fyrri hluti greinarinnar
birtist í Þjóðviljanum í
gær miðvikudag.
að vera í skxMia. Hins vegar er
jafnsjálfsagt, að hdð opinbeira
aðstoði þann, sem kýs að
ganga í sikóla og gerir sór þar
eitthvert gagn.
í frumvarpinu um „popp-
kerfið“, 3. grein, segir edigi að
síðuir svo m.a.:
„Grunnskóli er íyrir börn og
unglinga á aldrinum 7-16 ára,
og er þeim skylt að sækja
hann“. (Leturbreyting er mín.)
í þes®u felst að skóiaiskyld-
an er lengd um eitt ár.
Ég er svo „íhaldssamur" á
máli niðurrMsmanna, að ég
teidi æskilegra, aS skóíiaskyld-
an yrði stytt um edtt ár heldur
en lengd.
Ég veit ekki befcur en sér-
hverjum nemanda, sem kærir
sig um. sé heimilt samkvæmt
núigildandi lögum að sertjast í
3. bekk gagnfræðaekóla að
færendur ungiingannia, sem
stunda nám 9. átrið, fái þesisa
réttarbót?
f áttundu grein frumvarpsins
um kerfið segir svo:
„Nú getur nemiandi ekki
situndað skyidunám sökum fjár-
skorts, og skal þá veita styrk
til þesis úr ráikisiSöóði gegn
endurgreiðsiu að hátfu frá
hluitaðeigandi sveáitairfélagi“
f skýringum vau'ðandi 8.
greinin,a er svo sagt m.a.:
„Það er hins vagair líklegt,
að möngurn efnalitium foreldr-
um falli iiia að þurfa að iedta
tii sveitarsjóðs beint eða fram-
færsi'ufulltrúa, þar sem siíkt
ber keim af því „að þiggja af
sveit“.“
í táiefni þessa er mér spum:
Er engin leið önnur tdl þess að
létta þær fjárhagsbyrðar, sem
í frumvairpinu og skýringum
kerfi, er reynzt hiafi svo og
svo vel. Hins gæfcir hvergi í
áróðri ráðgjafa menntamála-
ráðhenra, að við ísienddngar
höfum hina minnsfcu reynslu
af íslenzku skólastarfi. Enþótt
við ísiendingar séum fátæk
þjóð — snauðir að skólamönn-
um, sem eru þess virði, að á
þá sé hlustað, þegar gjörbylta
á fræðsiulögum og skólastarfi
landsdns, — þá eigum vdð sér-
fræðinga og menn, sem gapa
svo vel nvunni og vélinda af
aðdáun á qUra því. sem eirient
er, að sjá má greinilega, hvers
þeir neyfctu síðasfca mafcmáls-
tíma.
En hver er reynsia nágranna-
þjóða okfcar af þesisu titt
nefnda kerfi og sáifræðingun-
um og uppeidisfræðingunum,
sem einir gefca framkvæmt
það? Lítum ausitur til Svíþjóð-
POPPSKOLAFRUMVARPIÐ
Lenging barnaskólanna
og ný vandamál
Eitt afcriðd frumvarpsins er
áfcvæði um lengingu bamaskól-
anna í 9 ár. Leiggja á gagn-
fræðaskólana niður. E>efcta er
að vísu ekfci sagt beirum orð-
um, þyfcir efcki heppilegt, eins
og á stendur. En xneginákvæðd
frumvarpsins eru einmitt höfð
svo loðin, sem á má sjá, til
þess að framkvæmd þess geti
orðið aðalatriði. þegar að henni
kemur. Það er Óiíklegt að
menntamálaráðherra viðurkenni
misitök sín og sbipti um ráð-
gjafa á næstunni. Og einmiitt
þessir ráðgjiafar, forstöðumaður
Skólarannsókna. ráðuneytis-
stjórinn í imenntaimálaráðu-
neytinu og meistaxinn frá
Laugarvatni, eiga að öliu ó-
breyfctu að sjá um framfcvæmd
frumvarpsins. Þeir bafia samið
þag í sínum anda ásamt bama-
kennurum, er sefcja missfcilin
stétfcarsjónairmið öðru ofar. Og
einræðisvald ráðgjiafanna eyksit,
— auðvitað eiga „hinir hœf-
ustu‘‘ að ráða.
Afnám gagnfraaðaskólanna
hlýtur að varða þá mest, sem
við þá sitarfa. En sjónarmið
gagnfræðaskóiafcennara eru að
engu höfð; ekki þarf að spyrja
þá áldits. Hins vegar er farið
á bak við þá vi<5 samningu
frumvairpsiins. Eru þessi viftnu-
brögð vænieg til þess, að and-
rúmsloftið á hennairastofum
poppskólann-a verði hreint og
heilnæmt?
Það er sfcaðreynd, að við-
horf bamakennara og gagn-
fræðásfcólakennara til kennsilu
eru mjög ólík. En það er ofur
skiijianlegt, þegar þess er gæfct,
við hve óliík skólastig þessár
kermarar sfcairfa. Ólík störf hafa
mófcað viðhorf kennananna og
kröfur þeárra til vinnu nem-
end a, bEeði í skóla og á heimil-
um. Nemandj i bamaskóla hef-
ur að öilu jöfnu minni starfs-
orku en nemandi í gagnfræða-
skóia- Hins vegar tel ég eðli-
legt og réttmætt, að bráðþroska
nemendum sé leyft að sieppa
belkfc úr í bamaskólia.
Þá ber þess eiranig að geta,
að í bamaskóiium er bakkja-
kennsla, þ.e. hver kennari
kennir sömu bekkjardeiid ali-
ar eða a.m.k. flestar greinar.
Þetba fyrirkomulag hefuir sína
kosti í bamastkódum. f gagn-
fræðaskólum er þessu á annan
veg farið. Þar bennir hver
bennari í flestum tilviikum að-
eins eina grein eða tvær, sem
hann er sérhæfður í. Ætti. betri
árangur a)ð nást í einsfcöteum
greinum með því mófci.
Kennsla er starfisnám, kenn-
ari er sifeilt að læra af reynsiiu
sinni í starfi Það er eins fjar-
stæðukennt að iáfca reyndan
gagnfræðaskólakennara kenna
við bamaskóla og að iáta góð-
an bamakennara kenna við
gagnfræðastigið. Lenging
bamaskólanna er óviturlegt til-
tæki. Nær væri a’S leggja nið-
ur framlhaldsdeildímar við
bamaskóliana, 1. og 2. bekk,
heldur en bæfca hinum 3. við.
Orsök þess, að frambalds-
deidddmar bafa verið sfcofnað-
ar, er aðeins launamismunur
millj kennara við þessi ólíku
fræðslustig. Því miður hefiur
karp um laiun og jafnvel metn-
aðarkvdlli vaidið sundrungu
miilli einstakra stéttarfélaga
kennara. Þannig eru það ekki
aðeáns ólík viðborf tii kennsiu,
sem ég drap á hér að framan,
sem válda því, að búast má við,
að samvinna og samkomulag
bamakennara og fyrrverandi
gagnflræðaskóiakennara verði
fremur stirt í væntanlegum
poppskólum.
Versrt er þó, að aiis konar
krytur um laun og kjör hefur
gagnfcekið kennara svo, að Þ&ir
yggja ekki að sér, þóbt niður-
rifsmenn bg hrokkafuíllir fag-
aular troöi sér inn í embætti,
nefndir og ráð, sem móta
skólastarfið og kennstahætti.
Þannig er kenmurum nú varla
arðið vært í starfi.
Ekki verður skólalífið betra,
þegar sálfræðingum og uppeld-
isfræðingum hefur verið lætt
inn í hverja skólastofnun. Þeir
hafa á undanfömum árum átt
drýgstan þátt í þvi að búa til
hið svokallaða unglingavanda-
mál. bæði hér á landj og í ná-
grannaiöndum okbar. Hvers
konar atferli unglinga, óknyfcti
og jafnvei afbrot, afsaka þessir
spekingar með skírskotun tii
edns eða annars paragrafs í
furðufræðj sinni- Hið versta or,
að þefr hafa einnig í krafti
próftitla og tízbubundinnar
menntadýrbunar ná'ð talsverð-
um áhrifum úfc fyrir raðir sin-
ax. Þegar sálfræðingar taika til
starfa í skólum landisdns, eru
þedr til þess vdsaistir að spilla
samvdnnu kennara og nemenda,
mæla þveirmóðsku og múður
upp í nemendum. Líklegt er,
að próígtráðan edn verði látin
nægja, en hdnnar minnstu
reynsiu í skólasfcarfj verði ekki
krafizt, er þeir verða ráðnir að
skótamuim.
Sérhver kennari, sem gefcur
ekki rætt af hrednskiilnd og ein-
urð vlð nemendur síma, en
hyggsfc treysfca á hina svoköll-
uSu sálfræði þjónustu, ætfi þeg-
ar í sfcað að fá sér aðra ait-
vinnu.
Lenging: skólaskyld-
unnar, vinna, nám
og agi
Öllum, sem við gagnfræða-
skóla sfcarfla, er ljós munurinn
á viðborfum netnenda til náms
og vinnu, efltir því hvort bann
er þar af frjáilsum vilja eða
til þess knúinn með lögum.
Nemandinn gengur að sfcarfi
m©ð aílt öðru huigarfari, ef
hiamn skiiur, að bainn er í skóla
sjálfs sín vegna, en elkki skól-
ans og kennananma. Æskilegt
er. að nemandi þurfi að sækja
um skólavist, hafi edfcthvaS,
þótt í litiu sé. fyrir þvi að fá
skyldunámi loknu. Röksemdim-
ar, sem fylgjia popj>skólafrum-
varpinu, fyrir lengingu sköLa-
skyldunnar eru nánast hlægi-
legar. Þar segir svo í skýr-
ingum við ákvæði um skói-a-
skylduna
Skúli Benediktsson
Eftir
Skúla
Benediktsson
% „Reyndin er sú, að í bauip-
stöðum oig þorpum, þar sem
imglingar geta gengið í gaign-
flræðaskóla heimarn frá sér,
hialda milli 90 og 1&0 % þeirra
áfram í 3. bakk“.
Fyrst reyndin er sú, sem í
þessu feist, hvers vegma er þá
þörf á að skylda aila nemend-
ur tií þess að halda átfram
námi í 3. bekk?
1 sömu skýringargrei-n segir
svo í firamhaildi af þvd, sem
vdtmað var til hór að framan:
„Lenging skólaiskyldu hetfur
þvi fyrst og fremst áhrif til
hreytinga i dreifbýli“. Og
enn síðar segix m.a.:
„Verði 9. skólaárið skyíida,
mun ríkisisjóður taka þátrt í
greiðslu mötu neytiskostnaðar á
sama hátt og hann gerir nú á
skyldunámsstiginu og léfcta
þannig htafca kostnaðar af
framfærendium“.
Þetta eru fögur fyrirheiit, en
ekki finnsfc mér, að nedn rök
fyrir lengingu skólaskyldunn-ar
feiisfc í þessu. En er það svo
ríkt í huga höfunda poppfrum-
varpsins að gera breytingar
breytinganna vegna, að ekki
virðist mega léfcta „framfær-
endum“ umræddan kostnað,
nema allir unglingar séu um
leið skyldaðir til að dveijiast 9.
árið í skóla? Á sem sagt leng-
ing skólaskyldunnar um eitt ár
að verða sfeilyrði þess, að fram-
við það er fjallað um, en pú,
að það sé gert með styrkjum
frá ríki og sveitarfélagi?
Ég hef lesið rifcgerðir 13-16
ára unglinga, sem sbrifað hafa
rjm sumarvinnu unglinga, og
virðajsfc þeir hiuigtoyndaríkiari.
og heilbriigðari í huigsun en
poppnefndanmermirnir.
Nemendurnir kvarta flestir yf-
ir því, að þeir fáj enga vinnu
yfir sumartímann, hangd iðju-
lausir og mæli götuimar bezfca
tíma ársiins og komi svo fé-
lausir í skölana að hausti. Þeir
benda á ýmsar leiðir til úr-
bóta. Af burteisisástæðum við
menntamálaráðherr'a ætla ég
ekkj að gera freikari samanburð
ó ungiingum og ráðgjöfium
hans.
Lenging skólaskyldunnar er
ekki aðeins óþörf. heldiur til
hins verra. Það fer að vísu vel
í áróðrj að mæla með lengri
skólagöngu og meiri menntun.
Ég sé ekkert óheilbrigfc við
það, að nemandi, sem ekki fell-
ur skóianámið í geð, kjósi
fremur að vinna einhver hag-
nýt störf en hanga áhuigalaus
á skólaibekk og venjast svo
i’ðjuieysinu, að hann bíði þess
jafnvel aldrei bætur.
Það er sitt hvað skólaskylda
og fræðsluskylda. Gera þarf
þeim, sem vilja læra, það
kleift með einlhverjum ráðum;
það þarf ekki endilega að vera
gert á þann hátt að aðlaga
nemendur styrkjakerfi ríkisins.
Ríkið, bæjar- og sveitairfélög
í þétfcbýlinu gætu lagt fram fé
til landgræðsta, skógræktar og
annarirar starfsemi, er yrði til
þess að fiegra og hreinsa iand-
ið. Við slík störf gætu þeir unig-
lingar, er enga aðira vinnu
fengju um siumairtímiann, unn-
ið — og unnið fyrir kaupi sdnu,
í sfcað þess að foreldrar þeárra
gerðust styirkþegar. Þeir kærau
hressari og vinnufúsari í skói-
ana á haiustin, ef svo væri að
þedm búið.
En til þess að nemandi uni
sér í skóla, er það aigert skil-
yrði, að agi og vinnufriður ríki
í kennstastundum. Ég hef sann-
faarzfc um það bæði af því, sem
ég hef séð með eigin augum,
og einnig einkasamtötam ým-
isfc við nennendur eða foreldra,
að orsakasamband er milli
taugaveiklunar barna og ung-
linga annars vegar og agaleys-
is og ófriðar í skótam hins
vcjgar. Unglingar vilja aga,þeir
ætila hins vegar kennaranum
að hiafa fyrir þvi að korna hon-
um á. Þeim líður illa í skóla,
þar sem fáeinir uppivöðslu-
seggir koma öllu í uppnám.
Kennari má sýna meiri en litla
hörku í skóiabyrjun til þeiss að
koma á varanlegum friði og
ró í bekkjardeild, ef það skað-
ar nemenduma xneir en hditfc,
a@ iáita aRt reba á reiðanum,
— hvað sem uppeldis- og sál-
fræðingar segja.
Formælendur poppskólafrum-
varpsins halda því fram, að
með þvd, ef að lögum yrði, sé
farið að fordæmi nágranma-
þjóða oikkar, sem hafi orðið
fyrri tii iað kama á þessiu ágæfca
ar; þangað hafa sérfræðinigar
helzt sótt vizku sína.
Fyrir um það bil tufctugu
árum fóiru völd og áhrif sál-
fræðinga mjög vaxandi í Sví-
þjóð, og hafa þeir ráðið fram-
vindu skólamála þar í iandi
síðan. „Lýðræði" var komið
ó í skólunum, óstjóm og giund-
roði ríkti.
Nú nokkru fyrir jól rakst
ég á grein í „Politifeen“, þar
sem sagt var frá þvá, að 1200
kennarar í Skólum í Gautaborg
og næisfca nágrenni hefðu sefct
fram harðorðar bröfur um aga
og viðurlög við brotiun nem-
enda. í röksfcuðningi fyrir
kröfiunum var m.a. sagt, að
kennsiubonur kæmu nú ilila úfc-
leiknar úr kennstastundum,
bláar og maiTðar. Ekkert væri
hins vegar gert tii þass að sdða
óaldarlýð, sem uppi væði i
skólastofnunum, og engum refs-
ingum mætti beita.
Nýlega heyrði éig frétt um
það í útvairpdnu, að afbrot
færðust mjög ört í vöxt í Svá-
þjóð, — og það sem alvarieg-
asit þætti, aukning afbrota væri
langmesfc meðal unglinga. Rík-
isstjómin væri í vanda sfcödd,
en ákveðin í þvi að gera rót-
tækar ráðsfcafanir nú þegar til
útrýmingar spiliingunni. Og
hva'ð taka Sviar nú til bragðs?
Þeir byrja á skóttafeerfinu, ráðast
gegn sjólfri meinsemdinni. Þeir
hafa jafnvel bafið undirbúning
þess að stytta skólagöngu í
sumum skðlum. Þeir eru á-
kveðnir í þwí að koma á stjóm
og aga í skótanium. Atvinnu-
horfur sálfræðinga fara versn-
and; j Svíþjóð.
Þekfetuir og merkur skóla-
miaður hélt ekki ails fyrir
löngu til Danmerkur tdl þess
að kynna sér skóiamál þar á
grund. Hann hafði tal aí fjöl-
mö'rgum skólamönnum. skóla-
stjórum og kennurum. Hann
máttd ekki nefna sálfræðinga
og uppeldisfræðinga á nafn við
þá. svo að þeir umhverfðust
ekki af heift í garð þessara
spekinga, — en þegar bezt lét
tötaðu skólamennimir um þá
í háði og meg lítilsvirðingu.
En hvemig ná þá sállfiræð-
ingax og uppeldisfræðingar svo
miklum áhrifum sem raun ber
vitni? Við þurfum efefei að
skyggnast út fyrir landstedn-
ana til þess að greina það. Það
er vegna þess, að fræðstamól-
unum er stjórnað ofan frá.
Fræðigreinar sem uppcldis- og
sáifræði eru á bernskuskeiði,
og bagnýti þeiirra takmarkast
við ákveðin verkefni. Sálfiræð-
ingar hafa samt verið skipaðir
í æðstu stöður fræðstamáia,
þrátt fyrir þa@ að þeir hafi
aldrei setið í skóla nema nem-
andans megin viðfeennaraborð-
ið.
Það er svo í samræmi við
fleist það, sem gert hefur verið
í fræðsiumálium hérlendis nú
síðustu 3-4 árln, að koma skuli
á því berfi, sem reynzt hefur
ilia í nágrannalöndum okkar.
Og ekM er nóg með það, að
nýjungagimi og hégómasíbap-
uir setji mark sifct á stjóm
fradðsiumála. Úreltar kenning-
ar, kredidiur sálfræðinga og
uppeidisfiræðinga, eru fræðsiu-
yfirvöildium siíbt trúaratriði, að
engu er skeytt, þótt þeim sé
afneifcað annars staðar á Norð-
urlöndum að fenginni dýr-
beyptri reynsiu.
Eiga tízkustefnur að
ráða ferðinni?
Enda þótt gredn þessi sé löng
orðin, hef ég aðeins stiklað á
sfcóru miðað við allt það, er' ég
tel ástæðu tii að gagnrýna í
poppskólaflrumvarpinu, þ .e.
grunnskóiafrumvarpinu, ef
danska orðdð er notað. Frum-
varpið í heild er móðgun við
kennara, og þairf ekkj annað
en lífca 4 fyrstu blaðsiðrj þess,
3. grein. þar sem skólastjóra
og kenniurum er ekiki treyst
tii þess að ákveða, hvort nem-
andi sé færður upp í annan
bekk en aldur bans sagir til
um. Slikt er þó heimilt, segir
í flruimvarpinu, „enda komi til
álit sálfræðiþjónusfcu skólans".
Þarna kemur það bezt í ljós,
ér gengur sam rauður þráður
gegnum allt firumvarpið. Sál-
flræðingar eiga að sietfca sér
fram í hvers konar mói, sem
þeir hafla engia þekkinigu a né
aðstöðu til þess a@ dæma um.'
Á flrumvarpinu er heizt að
slkiljia, að enginn þátfcur
bennsiusfcarfs sé fram'kvæmian-
legur sálffæðingsiaust.
Ætla mæfcti, að höfiundar
flruimvarpsins telji nemendiur
upp til hópa vangefna eða and-
lega aumdngja. Þannig er hið
aifbrigðilega fært yfi-r á það
aimenna til þess að veita sál-
fræðingimi völd og embætti.
Félaig gagnflræðiaskóiiaibenn-
ara í Reykjiavík mun nú, efltir
því sem ég veit bezt, hafia skip-
að nefnd kennana til þess a@
rannsaka þetfca dæmalarjisa
frumvarp í heiid. Ég hef kynnzt
þvi af eigin raiun, að það er
ekkert íhlaupaverk, þótfc sbairfs-
menn diagblaðanna og dumir
þingmenn hafii ekki vepð iarngi n
að kynna sér það og fcaka af-
sfcöðu til þess.
Sagan emdurtekur sSg. Ofit
hefur það komið flyrir, að
bóngar og beisarar hafi haft
hið næsta sér gæðinga, ráð-
gjiafa og vdldairmenn, sem þeir
treystu og létu taka af sér
alls kyns ómalk vi@ stjómar-
störf. En áður en varði, höfiðu
gæðingaimir náð öltam vöiiA-
um. en þjóðhöfðinginn máfcti
þakka fýrir, ef Ihann hélteinni
saman nafnbótinni, liífi og
limum.
i ’ 1
Menntam-álaráðhera er vei-
vdljiaður maður, mennibaður
maður og gáfumaður. En eng-
inn er flullkominn. Hann vant-
ar edfct (a.m.k. sem mennfca-
m álaráðherra), sem maður í
bans stöðu verður að bafia tdl
að bera: hann bann ekki að
veija sér ráðgjafa. Enginn æfi-
ast tii þess, að mennitamálar
ráðherra geti sjáifiur sefct sig
inn í hvers konar flramkvajmd-
arafcriði, sem ráðuneyfci hans
hefúr með að sýsla. En ábyrgð-
in er þó hans. Mér þykir sam
gæðingar hans hafi leikið hann
heldur grátfc. Hef ég sýnt fram
á það í gredn þessari, þótt
margt fleira sanni það álit
mitt.
Það befur ekki verið mér
neitt sibemmtiverk að lesa og
kynna mér poppskólaflrumvarp-
ið. Nú síðustu árin hef ég baft
allgóða aðstöðu tdl þess a@
fylgjast 'með skólam'átam og
reyndar láitið skoðanir minar
á þeim í ljós, þa sjaidian kenn-
urum hefur veitzt sú náð að
flá áheym hjá þeim, sem móta
kennslu einstakra námsgireina,
Efnj poppfrumvarpsins hetfur
staðfest uigg minn um. hveit
stefndi í flræðstamátam þjóðar-
innar, og sé ég þar enn gedg-
vænlegri fyrirboða, því befcur
sem ég kynnj mér það. Þesisd
grein mín er því ekki skrifuð
af neinni ritgleQi. Hvort sem
hún hetfur nokkur áhrif á gang
málanna eða ekki, hiaut ég að
láta álit mitt í ljós.
Skúli Benediktsson.