Þjóðviljinn - 07.03.1971, Qupperneq 8

0 SfÐA — ÞvJÓÐVTLJINN — Sunnudagur 7. miarz 1071.
mengunarróðstefnan
axilti
og ökólógískum ákriíum meng-
unar af ýmsu tagi.
Þjóðir þurfa að taka upp al-
þjóðaretglur og kveða nánar á
um mörk og eftirlit. Það þarf
að stuðla að notkun véla og
útbúnaðar sem dkki veldur
men.gun, jafnt á heimilum sem
í veriksmiðjum, auðvelda með-
ferð úrgangsefna og auka rann-
sólknir á sem flestum sviðum.
Með upplýsinga- og fræðslu-
stairfeemi þ.arf að innræta ál-
menninigi og yfirvöldum per-
sónulega umlhyggju fyrir og
ábyrgð á umhverö sínu.
Boobe lagði áherzflu á að fá
verkalýðsfélögin til þátttöku í
baráttunni gegn mengun, bæði
snertu áhrif hennar ekki sízt
verkadfóllkið í borgunum, svö
þau ættu að geta vakið áhuga
einstaMinga á að vinna gegn
henni, aiuik þess sem þalx hiefðu
möguleika á að láta að sér
kveða t-d. í þvtf sem snerti
sikipuiagningu eftirlilts. Oft uætri
kvartað undan kostnaði meng-
unarvama, en það hefði sýnt
sig í Bretlandi, að þær spör-
uðu í rauninni fé, t.d. í sam-
bandi við lofthreinsunairaðgerð-
ir í London, fyrir utan heilsu-
farslegu hliðdna.
1 sarrfbandi við mengun er
um að ræða val miHi þriggja
hluta, sagði Boote að lokum:
Haigvaxtar, burðarþols um-
hverfis og réttar og fretois edn-
staklinigs, en til að leysa vand-
ann yrðd að gjörbreyta huigar-
fari fólks, við yrðum að gera
upp við okfcur, hvort við ætl-
uðum að skilja komandi kyn-
slóS’jm efitir Mfvænlegar að-
stæður í þessum heimi.
Mengunarvarnir á Norðurlöndum
Svítfnn Nils Musrtelin, deildar-
stjóri mengunardeildar Nor-
ræna rannsóknaráðsins, NORD-
FORSK, talaði um umlhverfis-
vernd, starf og samstarf á
Norðurlöndum. Helztu meng-
unarvalda á Norðuriöndum
sagði hann iðnaðarúrgang, frá-
rennsli þéttbýlis og eiturelfni,
notuð við skógrækt og land-
búnað. Þessi mengun hefði
álhrif á stöðuvötn, ár og Eystra-
saltið, og nýlega hefði athygli
beinzt í vaxandi mæli að ollíu-
mengun frá olíuskipUm og olíu-
hreinsunarstöðvum. Að því er
snerti mengun vatns væri Dan-
mörk verst á vegi stödd Norð-
urfandanna og Noregur minnst
ákaddaður fyrir utan ísland.
Loftmengun væri að mestu
leyti sérvandamál borga og
umhverfis verksmiðjur, þó
nokfcur merki væru um loft-
mengun kornna lenigra að. eink-
um frá meginlandi Evrópu,
sem yllu sýrumengun í um-
hverfinu.
Af Norðurföndum hetfur Svi-
þjóð fullkomnustu og víðtæk-
ustu mengunarföggjöfina, þar
sem nær allir þættir umhveirf-
iisverndar heyra undir ein lög,
auk þess sem framkvajmd
laganna er í höndum einnar
yfirstjórnar, Statens natur-
várdsverk, sem getur haft mik-
il áhrif á steánu í rannsókna-
málum. Sýndi Mustelin myndir
um umhverfisvemd í Svíþjóð
og nefndi m.a. að reglur um
útblástur bifreiða eru þar t.d.
með þeim ströngustu í heórni.
Mikilvægt væri að Statens nat-
urvárdsverk réði yfir eigin
rannsöknastolfum og tækjum og
hefði rúm fjárframlög frá rík-
ilntt.
I Noregl er mengun arlöggj öf
meira aðgreind eftir tegund-
um, með sérstaka stofnun fyrir
vatnsmál og loftmál, en þar
stenduT nú yfir endurskoðun
laganna. I Danmiörfcu og Finn-
landi er löggjöf um vatnsmeng-
un fullnægjandi, en lög um
varnir gegn loftmenigun enn á
undirbúninigsstigi. Framkvaamd
laganna væri ekki mjög virfc,
saigði Mustelin, þar sem yifir-
stjórn skorti, en í báðum lönd-
um hefðu verið skipaðar ráð-
gefandi nefndir til að gera til-
lögur um endurbætur á stjórn
og löggjöf og samræmingu
rannsókna.
Mestur hluti norrænnar sam-
vinnu að tæknilegum og vís-
indalegum rannsóknum og þar
á meðal umhverfisrannsóknum
er framkvæmdur fyrir milli-
göngu NORDFORSK. Stæði nú
fyrir dyrum á sviði umhverfis-
verndar í samvinnu við OECD
víðtaek athugiun á útbreiðslu
loftmengunarvalda í Vestur-
Evrópu, sagði hann, sem m.a.
væri fóilgin í daglegum. mæl-
ingum á um 100 stöðum í
Evrópu frá og með 1972. Yrði
mælt á 5-9 stöðum í hverju
hinna Norðurlandanna, óvíst
væri um Island, en mikill
áhugi á að ísland tæki þátt
í þessum athugunum, Iþó eflcki
væri nema með mæMngium á
einum stað, en hivert land Ikiost-
ar sínar mælingar.
X>á síkýrði hann að lokum
frá nýrri norrænni sanwinnu-
stofnun, sem ríkisstjómir Norð-
uriandanna hafa sttofnað til að
tillögu NORDFORSK, Nordiska
kontaktorganeæ för miljöv&rd,
þ.e. sanwinnustofnuin um um-
hverfisvemd, sem kom saman
í fyrsta sinn í Helsinki 25.
febrúar sl. og mun leitast við
að samræma lög og reglur
varðandi umhverfisvemd á
Norðurlönidum og taka til með-
ferðar önnur atriði stjómar
umhverfismála, sem gagn-
kvæmur áhuigi er fyrir. Kom
fram, að Island er enn ekki
með, en hefur élhiuiga á sam-
starlfinu.
Náin tengls úrkomu og mengunar
Að loknum yfirlitserindium
erlendu gestanna flipttu íslenzk-
,ir sérfræðingar styttri erindi
um ýmsar tegundir mengunar,
síðdegis á laugardag og á
sunnudag, en fyrir matarhlé og
í lefc erinda hvors dags gáfust
tækifæri til fyrirspurna og um-
ræðna.
Flosi Hrafn Sigurðsson veð-
ui’fræðingur talaði um loft-
mengun og veður og rakti áhrif
veðurfars á mengun og dreitf-
ingu mengunarefna. Væru náin
tengsl úrkomu og mengunar,
úrkcsman hreinsaði andrúms-
lofftið og héldi því tæru, en
direifði þá jafnframt mengunar-
efnum sem fyrir væru í loft-
inu. Mengun hefði hins vegar
álhrif á skýjafar og fleira, ltíft
færi t.d. súmandi í Skandi-
navúi og váðar og ryfk í and-
rúmsloftinu færi vaxandi og
skyggði þar með á sólargeisla
og ylli kólnandi veðri.
Hér væri enn tiltakiiLega Mtil
mengun frá verksmiðjum mið-
að við önnur lönd, en á þrösk-
uldi mikiUar iðnvæðingar yrð-
um við að beita gát ef við
ættum lífca í framtíðinni að
búa við reyklaust loft og kvað
Flosi í þessu sambandi sérsták-
lega nauðsynlegt að víðtækar
og nákvæmar rannsóknir fasru
fram á mengunanhættu og veð-
urskilyrðum til að tfinna heppi-
legustu staðsetningu verfcsmiðja
og stóriðju, sem mikil meng-
. unarhætta gseti fylgt.
Ekki væri nóg að miða við
að ioftmengun færi ekki upp
fyrir hættumark, heldur ætti
að steíaa að i>ví að hún væri ,
Frá ráðstefnunni. Fremstir sjást tíl vinstri Hákon Guðmundsson, form. Landverndar, Árni Reyn-
isson framkvæmdastjóri ráðstefnunnar, Eyþór Einarsson og Steingrímur Hermannsson, á milli
þeirra á næsta bekk fyrir aftan sítur Vilhjálmur Lúðviksson, en þessir menn voru ásamt Mark-
úsi Á. Einarssyni í framkvæmdanefnd sem undirbjó ráðstefnuna.
Markús Á. Einarsson veðurfræðingur stjórnar fundi, við hlið hans sitja erlendu gestírnir, Robert
E. Boote (t.h.) og Nils Mustelin.
sem lengst fyrir neðan þau.
Rétt staðarval með tállifá tdl
veðurskilyrða og vindátta gæti
dregið mikið úr áhrifum meng-
unar t>g nefndi hann í því
samþandi t.d., að rætt hefði
verið um otíuhreinsunarstöð í
nágrenni Reykjavtfbur, á Geld-
inganesi eða í Straumsvtfk, en
vindmælingar sinar á Rieykja-
nesi bentu til þess, að meng-
Páll Theódórsson eðlisfræð-
ingur tala0i um geislamengiun
og rakti söigu kj arnorkusprengj -
unnar. Árið 1945 var fyrsta
kjamorkusprengjian sprengd,
en hún byggðisit á ktofruun
þungra kjáma. Kj'aimabrotin
sem myndasit eru geislaviirk og
geta á'hrif þeirra verið skað-
leg, jafnvel banvæn Tæpum
áratuig síðar tókst stórveldun-
um, Bandiaríkjunum og Sovét-
ríkjunum, að gera enn öfl-
ugri kjiamorkusprengju, vetn-
issprengj una, sem fær oricu
sina að no'kkiru leyti frá sam-
runa léttra kjarn,a en að hluita
frá klofnun Mnna þunigu úran-
kjama. Sprengjum þessum
fylgiæ einnig mengun geisila-
virkra efna og vex hún í réttu
hluitfalli við sprengimátt þeirra,
sem er allt að þúsund sinnum
meiri en elötri kjiamorku-
sprengjanna.
Geisl'a'virkt úrfeUi direifist að
meira dða minna leyti yfir álla
jörðina, en.. mest yfir svipaða
breiddargráða og sprengjan er
sprengd á. Við ktafnun úirian-
kjamians leysast hin hættulegu
efni strontinum 90, sem veldur
h xiitblæði í beáinum monna og
unarhætta' væri m-un meiri á
Geldinganesi. Slíkar mælingar
þyrftu að fiara fram allsstaðar
þar sem fyrirhugaður er verk-
smdðjurekstur, til að Ihægt væri
að vélja heppilegasta staðinn.
Þó mætti heppileglt staðarval
alidrei koma í stað þeirra sjálf-
sögðu hreinsitækja, sem ta'ðk-
uðust í öðrum löndium, saigði
Flosi að lokum.
dýra, oig cesin 137, sem befiur
alvariegustu áhirif á kynfimm-
ur og velduir óæskilegum breyt-
ingum á aifkvæmum, en bæði
etfnin verka á þau í rnörig ár
eftir að þau leysast.
Hér á landi haifa fiarið firam
mælingar á geisiLavirku úrfelli
síðan 1958, fyrst hjá Eðlis-
fræðLstofnuninni, síðan Raiun-
vísindadeild Háskólans. Var
fyrsit ednungis fylgzt með heild-
argeisliun í lofti og úrbomu, en
1963 var tekið að mæla geislia-
virk efni í miatvædium. enda
voru árin 1963-4 gerðar miklar
kjiamorkutilraunir í Sovétrikj-
unum, og var brýn nauðsyn
að fylgjiast með strontium og
cesdn í matvælum. Kom við
mælingar á haustsláitrum 1964
fram cesin 137 i diikakjöiti frá
10 stöðum á landinu, þótt ekki
værf það hættulegt að maigni.
Var ekki verulegur muniur á
kjötinu frá stöðunum, þó
greindlega meira cesdn norðar.-
lands, sem lægi í því, sagðd
Páll, að þar er úrkomia miklu
miimi. Sama gildir um maal-
ingar á mjólk.
Kvaðst Páll ekki vilja tala
uun hættjmöiEk i þesau sam-
bandi, hins veigar áhyggju-
imörk, og hefði kjamorkuitdl-
naunum verið haldið áfriam
hefði áreiðantegia fl.jótLeg:a kom-
ið að þvtf, að cesinmagnið
hefði fiarið yfir þau. Eftir að
banni’ð vdð tilraunum gekk í
gildi og þeim var hætt, gætti
ábrifia þeirra að vísu talsvert
í tvö ár, en eíðan dró jiafnt og
þétt úr cesáninnihalidi kjöts. þó
miun hægar en í úrfelíinu
sjiálfu, enda gætiti áhrifia geisla-
vtfirks úrfeliMs mjög lengi í
gróðri.
Mælingar á strontium-inni-
haldi gáfiu Mka útkomu- og ces-
inmælingamiar. nema þar var
enn meiri munur á t. d.
mjólk af Suður- og Norður-
landi. Með samanburði við Dan-
mörku kom fram, að þrátt fyr-
ir mun meiri geislavirkni í úr-
feMinu þar reýndist innihald
sitrontiums og cesdns í miait-
vælum þar miinna og var kennt
um lægri meðalárishiita hér og
minni gróðri, þannig að kýr
og kindur éta gras af stærra
svæði og draga því til sín
meiira geisiLavirkt efni ef fyrir
er. Þá benti Páll á, að sitronti-
um binzt mjög fast og verkar
árum og áratuigum samian í
gróðri og dýrum.
Hann sagði að lokum, að
kjiamarkutilraunum í andrúms-
loftinu væri nú að visu hætt,
en smíði kjamorkpvopna væri
síður en svo hætt, og ættu nú
stórveldin tvö orðið nóigu ötfl-
ug vopn til að leggjia í eyði
hverja einustu borg bvors ann-
airs fyirir utan hin liangvarandi
áhrif sem sprengjumar hefðu.
Allt væiri í þet% í nafni friðiar
og réttlætis, en aðrar þjóftir
yrðu svo fómariömib áihrifianna,
váljiancllí eða óviljandi.
Vill miða við áhyggjumörkin
Dreifir
eiturgufum
1 erindi um rannsóknir á
lotftmengun sagði Hörður Þor-
mar efnafræðingur áð þótt
andrúmsloft hér á landi væri
tiltölulega tært og mengun
sáralxtil miðað við það sem
væri t.d. í Mið-Evrópu, væri
loiftið alls ekki jafnhreint og
við héldum og heffði alltof mik-
ið kæruleysi ríkt um þau mál
Ekki hefði verið flarið að tala
hér um loftmengun frá verk-
smiðjum fyrr en með tilkomu
álverksmiðjunnar, en hiann
benti á, að í nær tvo áratugi
hefði Áburðarverksmiðjan
draift eifiruðum gufum út í um-
hverfið, þ.á.m. hluta afi Reykja-
vík, án þess að um væri feng-
izt, og vær-j magnið um 500'
tonn á ári. Þá hefðu síldar- og
mjölverksmið'jur mengað loft
víða um land árum saman.
Enn væri ekki hægt að segja
að beinar rannsóknir hefðu
farið fram á loftmengun á Is-
landi. Þasr rannisófcnir sem
gerðar hefðu verið á mengun
af fflúor frá álverksmiðjunni
og atf völdum Heklugossins
hefðu einkum beinzt að vatni
og gróðri. Lítið væri á flúor-
mælingum i tafti vegna ál-
verksmiðjunnair að græða, því
þær væm gerðar af mönnum
Alusuisse og einunigis öxifiáum
sinnum á ári.
í Evrópu er vaxandi menigun
af völdum brennisteinsdíoxíða
orðin áhyggjuefni og verður
enda vart langt úti í hafi. Gæti
verið fiorvitnilegt að athuiga,
hvort og hve mikið brenni-
steinsdíoxíð væri í liofti hér.
Ekski þyrfti a@ óttast sMklt við
núverandi aðstæður, en gera
mætti ráð fyrir henni eff reist
yrðu oHuhreinsunarstöig. Kom
fram hjá Herði, að slíkar mæl-
imgar eru nú að 'hetfjast á tveim
stöðum á íslandl, í Reykjavík
og á Reynisffjalli, þar sem
mælt verður hvað berst er-
lendis firá. Eins er ætlunin að
mæla mengun frá útblæstri
biíla.
Menigunarrannsóknir þurfa að
spanna vítt svið, ná yfir vatn,
jörð, gróður t»g dýr og þarf því
að koma til samvinna vísinda-
manna í ýmsum greinum og
stofnana með mismunandi sér-
þekkingu og starfeaðstöðu.
Verja verður
neyzluvatns-
svæðin
Um geri'amenigiun í vatni
saigði Sigurður Pétursson
gerlafræðingur, að þá væri
áitt við íblöndun óæskileigra
geriia í neyzluvatn. Fynsit og
fremst væri um að ræða iðna-
sýkla, en af þeim flokki eru
taúg'aveikisýkÍLar, blóðsóttarsýk-
iHinn og fleiri sýkiar, sem
valda iðrakvefi. NeyzLuvatn er
ekki aðeins drykkjarvatn, sagði
hann, belduir einniig hveirt það
vatn sem notiað er í matvæli
eða við framleiðslu matvæ'la og
við matredðslu, j'afnvel líka
baðvatn, Hann benti á, að
mengun, sem óæsikileg væri í
neyzluvatni. gæti verið æiski-
leg í áveiituvatni.
Heim'kynni iðraisýkl'a eru
iður eða þarm'aæ manna og
b!ó®heiitra dýira. en þaðan gefia
þedr borizt t.d. með vatni,
mjólk Og öðrum vatvælum, of-
an í maiga fólks og valdiið
sjúkdómum. Sbrangt eftiriit
með öll-u neyzluvatni væri
nauðsynlegt, en mest hætta atf
iðrasýklum stafaði af frá-
rennsli frá mianniabústöðum og
gripahúsum, safnhaugum og
sorpd,, og yrði að útiloka í-
blönduin þeesaira hkxita í vatn-