Þjóðviljinn - 07.03.1971, Qupperneq 10

1Q SfÐA — ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagux 7. marz 1971.
mengunarráðstefnan
IxelK^r |
L :t ,i lc 1 1
brennisteini árlega. Þá vœri
ffleygt fyrir borð úr skipum
sorpi, sem áætlaS er að nemi
Ingi Ú. Magnússion giatna-
miálastjóri ræddd um mengun
frá sorpi og holræsum. Sagði
hann alltaf vissa hættu á meng-
un umhverfis frá sorphaiuigum
ef ekki væri höfð sérstök að-
gát, en taldi bezt að eyða
sorpi með að girafa bað og
gerja. Galli við sorpeyðingar-
stöðvar væri loftmengunin, sem
fylgdi þeim. Hann lýsti frá-
gangi sorphaiuga og sorp-
vinnslustöðvum, en víðast hvar
er unnið að því að reyna að
breyta sem mestu af sorpinu
í gróðurmold. Reykjavik og ná-
grannasveitarfélögin hafa látið
faira fram rannsókn á sorpeyð-
ingairvandamálunum, en sem
stendur eru þessd mál leyst
þannig í Reykjavík, sagði hann,
a® Sorpey ði ngarstöði n tekur
árlega við 15000 tonnum af
þeim 50 þúsundum sem berast
og vinnur úr því skarna. af-
gangur sorpsins fer á haug-
ana *og er grafið þar. Kom
fram, að haugamir í Gufunesi
eru nú yfirfullir og er verið
að svipast um eftir nýjum stað
Síðan vék Ingi máli sínu að
holræsunum og þar með skolp-
inu, en skolpið inniheldur auk
vatns sand, sem fljótJega botn-
felluir. ýmis fljótandi efni, for-
arleðju. sem botnfellur við hæg-
streymi, lífræn efni, sem eru
uppleyst í vatninu og geta fall-
ið út sem steinefni við að smá-
lífverur ganga í súrefnissam-
bönd, næringarsölt, sem sum
geta verkiað sem áburður á þör-
unga og gróður ýmis efnasam-
bönd. sem geta verið eitruð
fyrir menn og dýr og að lok-
um veirur og baikteríur. Yrði
yfirleitt að túlka það svo, að
skolp væri skaðlegt ef það
hefðj mælanleg óæskileg áhrif,
þar sem það væri leitt út.
Hérlendis eru öll holræsi
leidd til sjávar en þó er skolp-
magn í hverfandi hlutfalli við
þá vatnsendumýjun sem verð-
ur, öfugt við það sem gerist ef
skolp er leitt í á eða vatn.
Lýsti Ingii úitliti sjávar við
Bjiami Helgason ræddd um
j arðvegsmengun og sagðd að
hún gæti ártt sér stað með
ýmsu móti: sem afleiðing loft-
mengunar eða vartnsmengunar,
vegna notkunar ýmisJjonar
efna í landbúnaði og garðyrkju,
svo sem skordýraieiturs, ill-
gresdseyðingarefnia, lyfja og
áburðar, dða í daglegu lífi
manna t.d. í sambandi við notk-
un olíu og annars eldsneytds,
losun úrgangsefna o.s.frv.
Minntist hann m.a. á meng-
un af völdum flúors, sem lítið
heíði hér verið mæld eða rann-
2V2 kg. á mann á sólarhiring,
fyrir utan losun skipa á úr-
gangsefnum flná verksmiðijum.
útrásir og sagði að ná mætti
viðunandi úitliti með góðri fior-
hireinsun og sérstökum dreifi-
stútum. Er siik forhreinsun
einnig nauðsynleg til að hdndra
að efnj i skolpinu óhreinki
strandlengjur.
Þá vék hann að hættu á a@
súrefni í sjónum minnkaði þeg-
ar lífræn efni í skolpinu
drægjú það til sán, en sú
hætta er mest þar sem um
þrönga voga, litla vatnsend-
urnýjun og mikið skolpmiagn
er að ræða, og þarf þvi að huga
vel að aðstæðum áður en útrás
er ákveðin. Sölt í skolpi eru
aðallegia fosfór- og köfnunar-
efnissambönd, sem verka sem
áburður á sjávargróður. Get-
ur þetta verið heppilegt, en er
þó yfirleitt öfugt farið, þvi
aukning á svifi. þörungum og
botngróðri þýðir aukna fram-
leiðslu á lífrænu efni, sem
seinna gengur í súrefnissam-
bönd og minnkar þá súrefnið
i sjónum. Veirur og bakteriur
óhreintoa sjóinn og eru hættu-
legar mönnum og dýrum og
forarleðja í skolpi sezt á botn
sjávar, en lífræn efni í henni
Ieiða til aukinna-r súrefnisþarf-
ar auk þess sem þar kunna að
vera sýklar
Áleit Ingi hagkvæmiasta
1-aiusn holræsa hér á landi vera
einfalda hreinsun- á skolpi, þar
sem forarieðja og fljótandi
efni væru tekin úr því og
skólpið væri síðan leitt út í sjó-
inn eftir langri löen með dreifi-
stút á hæfilegu dýpi. Forsenda
væri þó að vatnsen-durnýjun
við útrásina væri ríkuleg sam-
anborið við skólpmiagnið.
Þá kom fram að Reykjavík-
urborg og nágrannasveiitairfélöig
hafa látið fara fram umfangs-
miklar rannsóknir með tilliti
til staðsetninga holræsaútrása
og eru niðurstöður væntanleg-
ar í sumiar og verður þá haf-
izt handa um að bú-a útrásir
holræsanna þannig, að meng-
un af þeiirra völdum verði það
* l'ítil, að alliir megi vel við una.
sökuð, nemia nokkuð í sam-
bandi við álverið og í sam-
bandi við Hekluigosið, en mæl-
ingar hefðu þó nær einskorð-
azt vfð rnagn í plöntum. Heild-
arflúormagn jarðvegs gaati þó
aukizt talsvert, sagði bann. án
þess að það kæmi fram í mæl-
ingum plantna. Um áhirif loft-
borins fláors saigði hann að
bættan vaeri mest af því sem
settist á laufblöð og því gæti
veðurfar ráðið sköpum um
hve sfcaðlegt það reyndist.
Bjarni lagði áherzlu á nauð-
syn aukinna rannsókn-a á meng-
Un jarðvegs qg vtanaffi við of-
Myndirnar hér á sfðunni
cru meðal þeirra sem Baldur
Johnsen sýndi á ráðstcfnunni
sem dæffli um sóða- og
slóðaháttinn Viða um land cru
skólpleiðslur mjög illa
staðsettar, oftast efst í fjörum
ef þær þá ná niður í fjörur
og hvergi er um að ræða
neina hreinsun. Sjást hér dæm-
in utan af landi (lengst til
notkun efna eins og skordýra-
eiturs og áburðar, áhrif þeima
yrði að rannsaka áður en rétit-
læ-tanlegt væri að noita þau.
Hann minnti á að jarðvegurinn
Agruar Ingólfsson ökólog, sem
tailaði um áhrif mengumair á
villt dýr, kvaðst vilja skilgreina
mengun sem hverskonar óæski-
lega röskun á umhverfi sem
stafaði af flutningi orku eða
efna af mannavöldum. Til að
sýna fjöibreytni áhrif-a meng-
umar á dýr nefndi hann nokk-
ur daami. Ýmis efni sem miað-
urinn notaði eða framleiddi
verkuðú sem banvæn efni á
dýr, sagði hann, enda oft not-
uð til að úitrýmia sfoaðræðis-
dýirum. þau verkuðu þó ekki
aðeins á þau dýr sem þeim
væri beámt að og sum eyddust
mjög hægt, eins og t.d. DDT
og skyld efni, og því væri sem
betuæ fer fiairið að leggja á-
herzlu á að nota held»jr efni,
sem fljótt yrðu óvirk aftur.
DDT og skyld efni bafa
margvisleg áhrif á dýr, t.d.
valda þau þvi að skurn fuigla-
eggja verður þunn svo að egg-
in brotna unnvörpum og várð-
ast nú heilir stofnar setlia að
líða undir lok af þessium á-
stæðum. Varð fyrst vart við
þessi áhrif á skum upp úr
1945 er DDT var tekið í notkun
í ríkum mæli. Verst eru áhrif
DDT á dýr eflst í fæðuifceðj-
vinstri og á stóru mydinni)
og á miðmyndinni að ofan
sést hvernig skólpræsi frá
Kópavogi og Reykjavík liggur
uppi í stórstraumsflóðborði.
Myndina til hægri hcfði verið
hægt að taka víða, ruslið á
fjörunum er yfirþyrmandi bæði
á Reykjavíkursvæðinu og um
allt land.
jörðunni og að mengun j-aúð-
vegis fylgdi meiri eða minni
men-giu-n girunnvatns-ins og því
vatnsbóla sem annairs vatns,
sem lífið á jörðunni þyrf-ti á
að h-alda.
unni, sem éta m-argfalt þyn-gd
sína á ári til að lifla og hafla
t.d. sto-fnar ránfu-gla minnkað
ískyiggilega. Reynt er nú að
d-raga úr notkun DDT-efna
víða, en þau eru þó enn not-
uð í stórum stíl og eins og
geislavirk efni berast þau um
allan heim og hafa þannig á-
hrif líka þar sem þau eru ekki
notuð. Hefur þetta komið fram
við m-ælingar, en hér á landi
þ-afa engar slíka-r m-ælingar ver-
ið gerðar.
Olíumengiun hefur mest á-
hrif á dýr sem lifia við yfir-
borð sjávar eða vatn-a, eink-
um verfSa fjörudýr og sjó-fuigl-
ar fyrir barðinu á henni, Jafn-
vel þótt ekki verði árekstrar
eða ann-að óhapp sem veldur
því að olí-a streymi út í miklu
magni lekur alltaf eitthvaC og
hér á landi telst Agnari t.d.
til. að farist þúsundir fuigla ár-
legia af þessum völdum. Mun
h.ettan margfaldast ef hér
verðu-r rei-Sf ol íuhrein sun a-rstöð.
Ýmis úr-gangsefni verka sem
áburður í vötnum og eyínst þá
þörungagróður. en þegar bann
rotrtar eyðist súrefnið og dýr
fairasit unnvörpujja úr súciefnds-
skorti. Flýti-r þetta mjög fyr-
ir svokallaðri eotrafikasjón
vatna þ.e. vötn grugga-st, æ
meira sezt á botninn og þau
ver’ð-a loks að mýri. Við þesis-
a-r breytingar verða j-afnframit
breytingar á lífrænuheild
vatnsins, sum dýr deyja, en
önnur þola breytingarnar vel.
Með því að hella í vötn áburð-
axefnum, fosföfcum og nítröt-
um. flýtir maðurinn fyrir þess-
a-ri breytingu.
Geislaviirk efni autoa stökk-
breytingatíðni lífvara. en stökk-
breytingar eru svo til alltaf
til hins verra. Með tilkomu
kjarn orkuvera má búast við
tíðum stökkbreytin-gum ýmissa
dýra. sagði Agnar, og nefndi
dæmi af afmörkuðu svæði í
B-andaríkjunum í nágrenni
kjamorkusitö-ðvar, þar sem
komið hefði firam fj-öldi a-f sex-
fættum frosk-um. Nær jafn
þýðingarmikil og geislavirkn-
in sj-álf væri svo upphdtun á
vötnum sem kjarnorkuver og
m-argskonar stóriðja ylli, sem
hefði mjög neikvæð áhrif á
fisk og b-reytli lífsiskilyrðum
m-argra dýra í vaitni. Minntist
bann í þyí sam-bandi á buigsan-
lega upphitun Mývatns frá úr-
gangswatni ú-r kísiliðjunni, sem
áður bafði vorið toomið inn á
í um-ræðum, og áleit, að ekki
þyrfti að mrjna nemia mjög
lifclu á hitastiigi til að valda
röskun. Væri a-lgerlega ó-rann-
safcað, hivemig ástandið væri
að þessu leyti við Mývatn.
Agnar lagði áherzlu á að
stórfelldar raskanir á umhverfi
breyttu lífsskdlyrðum og þá
einniig Mfveruiheilöinni. Mundi
t.d. hiuigsanleg vatnsmengun
Þjórsárvera flæma burt heiðar-
gæsir þaðan auk fjölda lif-
vera. Væri mengun hér á landi
Mtil. sagði hann að lokum, en
æitti eflaust eftir að autoasit
mikið á næsbunni og gætu á-
hrif hennar orðið uggvænleg.
Þá stæðum vi’ð einni-g vamar-
Mtil gegn margstoonar aðkom-
inni jraengua.
Flúoráhrif í allt að
60 km fjarlægð
Um áhri-f mengumar á plönt-
ur sagði Eyþór Einarsson
g-rasafræðíngiuæ, að rannsó-knir
á henni hefðu víðast að-allega
beinzt að áhrifum ýmissa úr-
gangsefna frá athö-fnum og at-
vinnurefcstri manna á nytj-a-
og skra-utplöntur. Einkum hefðu
umfangsmiklar rannsóknir ver-
ið gerðaæ eiriendis á loftmeng-
un af úirgangsefnum frá iðn-
aði og áhrifum hennar á land-
plöntur, en á stöku stað hefðu
þó áhrif mengun-ar af náttúr-
legum orsökum svo sem seltu
sjávaæroks og lofttegundum
frá eldigosum, verið rannsötouð.
Tjón á pföntum vegn-a loft-
men-gunar sfcafar mest frá ör-
fáum efnasamböndum, eins og
brennisiteinstvíildi, flúorvetni og
skyldum efnasamböndum, ryki
og efnum sem myndast við á-
h-rif só-larljóss á útbl-ástursloft
bifreiða, aðallega ósoni og per-
oxyacylnítröfeum — þ.e. JjflSr-
kemísk loftmengun. H-afa t.d.
barrtegunddr í Mið-Evrópu orð-
ið fyrir barðinu á sMkri 1-pft-
mengun, var mælt þar 1968 úm
4000 hefctana svæði vaxið barr-
trjám pg reyndu-st þau meira
oig m-inna skemm-d. Áhrif á
korntegundir hafa reynzt minni
af þv-í að þær eru einærar.
Á giróðri sjávar hefur olíu-
mengun í vaxandi mæli valdið
tjóni, bæði á plöntusvifi við
strendur og á rúmsjó og fast-
vö-xfcum þörunga með strönd-
um flram og mengun járðvegs
hefur sums staða-r haft noikk-
ur áhrif á plön-tur.
Þegar rætt er um sfcaðsem-is-
magn er ýmist miðað við rng í
þurrefni plantna eða efni-sma-gn
menguna-r í andrúmslofti og
hefur komið í ljós, að skað-
serni e-r mismunandi eftir stað-
báttum. Við rannsóknir á á-
hriíum flúorsam-banda i Nor-
egi reynduist áihrifin að sjálf-
sögðu mest í nágrenni meng-
unarvald-s, en þeirra gætti i
allt að 60 km fjarlægð frá
upptökunum.
Miej afnt er hve plönfcur eru
viðkvæmar fyrir mengun, eins
kímblaða Iau-kplöntur eru t.d.
mjöig viðkvæmar fyrir flúor,
en sm-á-r aitegun di-r aftur við-
kvæmari fyrir brennisiteinství-
ildi. Ymsar tegundir mosa og
fléttur eru sérstaklega við-
kvæm fyrir báðum éiturteg-
und-um, þar sem þær taka vatn
beint í vefi sína áðu,r en það
síast í jarðveginum. ''
Enn eru áhrif mepgun-ar á
plöntur hér hverfanði lítil,
sagði Eyþór. þótt vitað sé um
þær af heimildum firá eldigos-
um fyrri alda og rannsó-knum
á þessari öld. H-afnar eru rann-
sóknir á áhrifum frá 'iðjuver-
um hér og þarf að eflal Verður
að telj a mikilvægit áð halda
hvers konar mengun -fiiðri hér
á landi ein-s og framiast icr unnt,
því ástæða er tál að ætl-a að
íslenzka-r plöntu-r séu viðkvæm-
ari fyrir áhrifum hénn-ar en
Eramhald á 13. síðtt.
Sorp, skolp og holræsi
Athuguð sé mengun jarðvegs
er ein af undirstöðum Mfs a
Raskanir breyta lífveruheildinni