Þjóðviljinn - 17.07.1971, Blaðsíða 4

4 OtÐA — ÞtfóÐVmiNN — Lau®ardagar 17. júii 1971.
Otgefandi:
Framkv.stjórl:
Ritstjórar:
Ritstj.fulltrúl:
Fréttastjóri:
Auglýsingastjóri:
Útgáfufélag Þjóðviljans.
Elður Bergmann.
Ivar H. Jónsson, Sigurður GuSmundsson.
Svavar Gestsson (áb).
SlgurSur V. Frlðþjófsson.
Heimir Ingimarsson.
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýslngar, prentsmiðja: Skólavðrðust. 19. Síml 17500
(5. línur). — Áskriftarverð kr. 195,00 á mánuði. — Lausasöluverð kr. 12.00.
Þjóðleg reisn
J>egar telað er um „þjóðlega reisn“ er átt við
þjóðleg viðhorf og framgöngu heima og er-
lehdis í samræmi við okkar imenningarsögu og
menningararf. Því er þetta mál tekið fyrir í for-
ustugrein að síðustu d'agana hefur má’tt sjá í einu
da'gblaðanna hina algeru andstæðu við þjóðlega
reisn, þ.e. óþjóðlegan undirlægjuhátt. Blaðið er
auðvitað Morgunblaðið sem jafnan hefur gengið
feti framar í undirgefni við húsbændur sína í
bandaríska sendiráðinu en Bandaríkjamönnum
sj'áJíum hefur þótt góðu hófi gegna.
gins og kunnugt' er hefur ríkisstjórnin lýsf því
yfir að herinn eigi að fara úr landinu í áföng-
um á kjörtímabilinu, eða eins og utanríkisráðherra
túlkar þetta í viðtali við dagblaðið Vísi: „Það er
yfirlýst stefna ríkisstjórnarinnar að vamarsamn-
ingurinn skuli tekinn til endurskoðunar og upp-
sagnar og brottflutningi hersins verði lokið á fjór-
um árum.“ Með þessari afstöðu til hersins er rík-
isstjómin að túlka imálstað íslenzkrar þjóð'ar —
málstað þjóðlegrar reisnar.
gn menn skulu ekki halda að móðursýkisviðbrögð
Eyjólfs Konráðs og Morgunblaðsins séu einung-
is til marks um mannvonzku og lítilþægni þeirra
manna sem hafa í þrjátíu ár starfrækt einskon-
ar útibú Pentagons á íslandi. Afstaða þeirra til
hersins og artdstaða við brottflutning hans hlýt-
ur að eiga sér dýpri fél'agslegar rætur. Menn geta
velt því fyrir sér hvemig þeim málum er hátt-
að, en vafalítið er um að ræða leynisambönd milli
Morgunblaðsins og hemáimsins á íslandi. Allir
þeir sem þekkja stjórnarstefnu ,,viðreisnar“stjórn-
arinnar vita að þau leynisambönd einkennast ekki
af þjóðlegri reisn heldur þvert á móti hundsleg-
um undirlægjuhætti gagnvart öllu því sem út-
lent er.
Við sama borð
J^jíðustu misseri héfur vérið samfellt góðæri á fs-
landi. Sjómenn hafa dregið síaukinn afla á land
og aflinn hefur selzt við sfhækkandi verði á er-
lendum mörkuðum. Þetta góðæri ætlaði viðreisn-
arstjómin að nota í veizluhöld handa fáeinum út-
völdum vildarmönnum sínum; hins vegar hefur
ríkisstjóm sú sem tók við völdum á íslandi á dög-
unum ákveðið að dreifa arðinum af þjóðarbúinu
meðal almennings í landinu. Þetta veldur s’tjóm-
arandstöðunni', Sjálfstæðisflokknum, af eðlilegum
ástæðum áhyggjum, því þeir sem á tímum „við-
reisnar“-stjórnarinnar mötuðu krókinn á kostnað
fjöldans fá væntanlega senn að kynnast því hvem-
ig það er að sitja við sama borð og aðrir. — sv.
Minning:
Elísabet
Eiríksdóttir
Þegar fregnir berast af fölln-
um baráttufélogum og minning-
arnar hópast firam, er líkast
því sem gustur fari um glóðir
mikilla elda, svo hitann leggur
um mann allan og í dag þegar
mér barst frótt aif andláti Elísa-
betar Eiríksdóttur, blossuðu upp
rauðir logar minninganna frá
þeim árum þegar harðast var
barist um rétt alþýðunnar til að
lifa eins og menn, þegar sár og
ömurieg örbirgðin var enn hlut-
skipti vinnandi, fólks, þegar at-
vinnuleysi var almennt tímun-
um saman og berjast varð fyrir
hverri smávægilegri réttarbót
með hörðum verkföllum og
gegn launuðum hvítliðasveitum.
Meðal þeirra som harðast
gengu fram í þeirri orrahríð
allri var E1 ísabet Eirfksdóttir,
konan sem um langt rikcið var
ein af glæsilegustu fulltrúum
íslenzlkrar verklýðsihrejrfingar og
sósíalisma, konan sem lagði
fram alla sína krafta, allt sitt
lffsstarf til þess að hlutur erf-
iðsvinnumanna og kvenna
rnætti vaxa. svo menning og
mennt ætti greiðan gang um
allar dyr, jafnt þær lágu sem
háu.
Elísabet bjó lengi að Þing-
vallastræti 14 á Akureyri ásamt
systkinum sínum þrem þeim
Ingunni, Ólafi og Ingibjörgu, en
öll voru þau í fremstu röð þess
fólks sem háði heitasta og sann-
asta baráttu fyrir rétti vinnandi
manna. Heimili þeirra systkina
var menningarmiðstöð og skóli
fjölmargra Akureyringa á þeim
árum þegar sárfátæk ailþýðan
var að slíta af sér fjötra fá-
tæktar og fáfræði, þar var
gestrisni svo mikil að alf bar
Og mátti heita að öllum stæði
þar opinn greiði og góðgerðir og
‘ekki sfzt þeim sem . mestuni
þunga voru hlaðnir og þá voru
margir fátækir, heimili beirra
systkina var og miðstöð beirra
sósíalista sem bæinn gistu.
Elísabet Jónína var fasdd 12.
júlí 1890 á Efri-Þverá í Vestur-
hópi. Foreldrar bennar voru
hjónin Eiríkur Ólafur Jónsson
frá Stóru-Giljá í Þingi og Ing-
unn Gunnlaugsdóttir bónda að
Mýrum í Heggstaðanesi Gunn-
laugssonar. Um aldamótin
flutti Eiríkur með fjölskyldu
sína að Sveðjustöðum á Hrúta-
fjarðarbálsi og þar ólst Elísabet
upp í stórum systlkinahópi þar
til hún fór að heiman 17 ára
gömul og þá í kaupavinnu um
sumarið í BorgaVfjörð suður.
Það haust — 1907 settist hún
í Kvennaskólann í Reykjavík og
var það byrjun á hennar náms-
ferii, en hún var ætíð í leit
eftir meiri og meiri fræðslu,
varð gaignfræðingur frá Akur-
eyri 1912 og kenndi börnum
veturinn eftir á Eyri, Scyðisfirði
vestra. Þá var hún barnakenn-
ari í Ytri og Fremri Torfu-
staðahreppi vestur Hún. 1913-16
og sótti kennaranámskeið þau
ár. Og enn er hún við far-
kennslu á vetrum og í kaupa-
vinnu á sumrin, en silgdi til
Kaupmannaihafnar og stundaði
nám á Kunstfóreningsskole, og
Statens Lærehöjskole. Khöfn
1920-21 og sótti jafnfram hjúkr-
unamámskeið. Kom síðan til Ak-
ureyrar að tilstuðlan Steingrims
Mattlhíassonar læknis og var
hjúkrunarkona við Sjúkrahús
Akureyrar edtt ár, eða þar til
Steingrími tókst að útvega
lærða hjúkrunarkonu. Haustið
1923 stofnaði Elísabet sinn eigin
smábarnaskóla sem hún starf-
rækti í mörg ár og fengu marg-
ir Akureyringar og þá sérstak-
lega frá fátækari heimilum. þa-r
sína fyrstu fræðslu.
Elísabet gekk í Verkakvenna-
félagið Einingu skömmu eftir að
hún kom til Akureyrar og var
kosin formaður þess félags 1926
og í störfúm fyrir verkalýðs-
hreyfinguna er saga hennar
skréð letri baráttunnar, en hún
vair formaður Einingar í 34 ár.
Árið 1927 siiglldi Eilísiabet enn
til Kaupmannalhafnar til náms-
dvalar og kynnti sér nýjustu
kennslutækni og kom heim með
Montesorikennslutaaki að sínum
smábarnaskóla. En það ár er að
öðrum þræði viðburðarítot fyrir
Elísabetu því jxí er hún kosin
í bæjarstjórn Atoureyrar sem
fulltrúi verkofólksins og f bæj-
arstjóm sat hún samfleytt i 36
ár. Flest árin sem hún var í
bæjarstjóm var hún jafnfram í
framfærslunefnd, sem var mikið
og erilsamt starf á þeim árum.
Elísabet var kosin til margna
trúnaðarstarfa á Akureyri, hún
var um skeið starfsmaður
Mæðrastyricsnefndar, var í
fræðsluráði og skólanefnd bús-
mæðraskölans á Akmcyri. For-
maður skólanefndnr barnaskól-
ans 1946-47, þá var bún í stjóm
Bamaverndarfélagsins og Fegr-
unarfélags Akureyrar. Af þess-
ari upptalningu, sem hvorgi
nærri er taamandi — sést að
Elísabet á að, baki mikið lífs-
starf og viðurkennt er að allt
sem hún tók sér fyrir hendur
vann hún af lífi og sál. En
stærst var hennar starf í verk-
lýðshreyfingunni og í sósíaliste-
flokknum og sést bezt hve hún
tók ætíð störf sín alvariega að
hún fór til Sovétríkjanna til
ársdvalar, til þess að gera sig
hæfari í, baráttunni fyrir þætt-
um kjörum alþýðunnar heima
og í baráttunni fyrir sósíallisma.
Elfeabet var mikilhæf kona
og það geislaði af henni hvar
sem hún fór, hún var mjög vel
máli farin og rökföst og sönn
í sínum málflutningi. hún naut
almennrar virðingar sinna sam-
ferðamanna. og ég veit að það
fylgja góðir hugir einir.
i
Tryggvi Emilsson.
Eftir því sem æviárunum
fjölgar fær maður tiíðari fregnir
um að einhver samferðamann-
anna sé horfinn úr hópnum.
Fyrir nokkrum dögum baret
mér andlátsfregn Elíabetar Ei-
riksdótiur á Atoureyri.
Ég kynntist henni á árunum
1948—57. er ég var búsett á
Akureyri, og mat hana því meir
er ég kynntLst henni nánar. Eft-
ir að ég fluttist til Reykjavík-
ur og fundir otokar strjáluðust
befur my'nd hennar skýrzt í
huga mér, fremur en dofnað —
svo stertour var persónuleitoi
hennar og störf hennar mikils-
verð.
Elísabet var Húnvetningur að
ætt og tengd ættbyggð sinni
sterkum böndum, en á Akureyri
þar sem hún var búsett frú ár-
inu 1921 og þar sem hún hafði
áður stundað stoólanám. var
ævistarf hennar unnið og þeim
bæ tengt fyrst og fremst, þó að
áhrifa hennar sem stjómmála-
manns og vertoiýðsforingja
gætti um allt land.
Á Akureyri vann hún að fj<>I-
þættum vertoefnum og var for-
ystumaður á hverju því sviði
þar sem hún haslaði sér völl.
Starfið var margt, hún var órög
að kanna nýjar leiðir en marto-
ið var alltalf það sama: félags-
legar umbætur, betra og
þroskavænlegra I'íf tll handa
allri alþýðu. Ég hygg að það
sé etotoi ofmælt oð í þau rösk
30 ár sem Elísnbet tók þátt í
opinberum málum á Atoureyri
hafi fáir eða englr verið þar
meiri áhrifamenn.
í bæiairstiórn sa-t Elísabet frii
árinu 1927 til 1957, er hún lét
að mestu af opinherum störf-
um. Hún mun f uppbafi hafa
verið kjörin af lista sem vertoa-
lýðsfélögin béro fram. Þar
þeklktu vertoamenn sinn vitjun-
artíma. Með Elísabetu eignuðust
þeir fuilltrúa, sem aldred brást.
En þess er skylt að minnast
að verkalýðurinn brást henni
heldur éklkL Itök hennar í
verkalýð Akureyrar voru jafn-
an rótgróin og sterk. Þar
var um gagnkvæmt traust að
ræða. Elísábet var í hópi fyrstu
liðsmanna sósíalískra stjóm-
málahreyf in ga hér á landi.
Hún var félagi í Kommúnista-
flokknum og síðar Sósíalista-
flokknum og flcnrystumaður í
báðum.
Hún var mikill stjórnmála-
maður, skapmikil, fylgin sér,
gat vafalaust verið óvægin þeg-
ar um börð á* " var að ræða,
en einnig hyggin og kunni vel
að vinna með andstæðingum ef
bannig mátti þoka málum
fram. Málefnin vom henni á-
vallt aðalaitriði, pereónuleg
smámunasemi eða óvild til and-
stæðinga var ekki til í fari
hennar. Hún var öll f sörfum
sfnum, vann af lífi og sál, stöð-
ugt vakandi fyrir nýjum verk-
efnum, nýjum úrræðum. nýjum
mönnum til starfa. Hún var
enginn málrófsmaður, en fram-
kvæmdin var hennar vettvang-
ur. Víl og vol voru hennx víðs-
fjarri, hún gaffst aldrei upp þó
að einstök orusfa tapaðist, bún
var jákvæð manneskja svo að
af bar.
Það lætur að ldkum að svo
djarfur baráttumaður sem
Elísabet. var umdeild, hún átti
illstoeyttum árásum að maeta og
andstseðingarnir voru bá ekki
alltaf vandir að vopnum, en
I dag laugardaginn 17. júli
verður Kristvin Þórðarson
jámsmiður jarðsettur, en hann
lézt í Borgarspítalanum 11. þ.m.
Kristvin Þórðarson var fædd-
ur 24. desemfoer 1898 og var þvií
72 ára er hann lézt. Kristvin
starfaði sem járniðnaðarmaður
alla sina sterfsævi í ýmsum
vésmiðjum hér í Reykjavík.
Þeir menn sem fæddir eru.
fyrir eða um síöustu aldamót
hafa verið þátttekendur í mik-
illi breytingu á íslenzku þjóð-
félagi og því flestir öðlast marg-
víslega' lífsreynslu, einkum þeir
sem alla sína ævi hafa unnið
erfiöisvinnu. Uppeldiskjör og
lífskjör þessara manna voru
allt önnur en ungir og miðaldra
menn edga við að búa i dag.
A kveðin löngun og vilji til að
bæta kjör sín og aifkomenda
stnna var því einn sterkasti
þátturinn í lífsmarkmiðum
þeirra. Helzta og áramgursrík-
asta ráð þeirra var að stofna
til félagssamtaka verkafólks,
efla þau og fóma þeim fritíma
sínum og lífsorku.
Kristvin Þórðarson var einn
þedrra mörgu erfiðisvinnumanna
er þessa braut gekk. Hann var
að vísu elcki einn af háværum
forystumönnum, heldur fyrst og
ffremst einn hinna traustu fé-
laga sem voru baklhjarlar þess
árangurs er fram fékkst hverju
sinni. Kristvin Þórðarson gekk
f Félag járniðnaðarmanna 1929
og stóð áivallt fast að bakd rót-
persónulegar vinsældir hennar
voru einnig miklar. Og þegai
á starfsdaginn leið og ævi-
kvöldið fór að, hygg ég að hún
hafi verið metin og virt, bæði
aí samherjum og andstæðing-
um. Það lætur líka að líkum
að það auðveldaði henni ékki
lífsstarfið að hún var kona. Eitt
af heitustu áhugamálum Elísa-
betar var jafnrétti kynjanna.
Þar, sem í öllu sínu startfi 3ét
hún verkin sýna merkin. Lífs-
starf hennar allt er óræk sönn-
un þess að það er fásinna að
takmarka starfssvið kvenna í
þjóðfélaginu.
1 35 ár starfrækti Elísabet 2ja
ára skóla fyrir böm innan
skólaaldurs. Uppeldismál voru
henni hjartfólgin áhugamál.
Hún lagði mikla rækt við
kennsluna og naut samvistanna
við bömin. Var það mjög að
vonum, — allt sem framförum
gat tékið var henni að sfcapL
Elísabet Eiríksdóttir var mað-
ur starfsins. 1 starfið sótti hún
sdna lxlfsfyllmgu og lífshamingju.
Hún valdi sér ekki auðveldastá
eða greiðasta veginn, heldur
réðst þar í sveit, sem liðs var
vant. Hún hlífði sér ekki í
nokkru máli sem henni var
trúað fyrir, sparaði enga fyrir-
höfn, sem orðið gat til fram-
ganigs því sem hún lét sig
skipta. Slíkur ldfsmáti slítur
kröftunum og þegar Elísabet lét
af umsiýsiu opinberra mála
var starfsþrek hennar þrotið
og hedlsan buguð. Mér er ó-
kunnugt um hvort heilsu henn-
ar var bann veg háttað
síðustu vikumar sem hún lifði
að hún fyligdist með þvi að
veðrabrigði voru orðin í ís-
lenzkum stjómmálum. Að kjós-
endur höffðu sagt með attovæð-
um sdnum: Réttið hag elþýðu,
treystið þjóðfrelsi og sjálfstæði
Islands, sameinizt um vinsdri
stefnu en sundrið ektoi kröft-
um vegna fáfengilegra auka-
atriða, Hitt veit ég að efckert
hefði getað glatt hana meira
og styrkt hennar björtu ldfs-
trú.
Ég vil vona að henni hafi
auðnazt að fá vitneskju úm',þáð
að enn kann alþýða Islands að
þekkja sinn vitjunartíma.
Ég kveð Elísabetu fcirife'dótt-
ur með þötok og mikilli vdrð-
ingu. Margrét Sigurðardóttir.
tækustu forysfcumönnum félags-
ins. Hann mun hafa sótt flesta
félagsfundi meðan heilsan leyfði
honum slikt. Kristvin Þórðarsón
var hógvær maður, sem ekki
hafði hátt er ákvarðanir voru
teknar, en brást aldrei á örlaga-
stundu.
Mér er Ijóst að það hefði
ekki verið að skapi Kristvins
að á honum væri vakin athygli
nú, frékar en áður. og mun því
ékki hafa þessi orð fleiri.
Aðeins vil ég að lokum þakka
honum f.h. Félags jámiðnaðar-
manna fómfýsi hans og tryggð
þegar mest á reyndi í baráttu
og starfi þess félags. Jafnfram
vota ég aðstandendum hans
samúð mdna og félagsmanna
Félags járniðnaðarmanna.
Guftjón Jónsson, Járnsmiður.
Minning:
Krístvin Þórðarson
járnsmiður