Þjóðviljinn - 24.10.1972, Side 9

Þriðjudagur 24 október 1972. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
Síðasti
farkennarinn
Rætt við Oddnýju Guðmundsdóttur
;a niður strengja steypustaurana sem brúin yfir Núps-
Myndin sýnir að þarna hefur verið fast undir fæti.
Ein er sú stétt manna, sem
framan af þessari öld átti
merkan þátt i mótun islenzks
þjóðlifs, — en nú er á fallanda
fæti. Fyrir daga skólahúsanna
var það mikill viðburður i sveit-
um landsins, þegar farkennarinn
kom gangandi eða riðandi yfir
heiðar og héruð að hausti og tók
að fræða ungviðið um undur
veraldarinnar.
Slikir aufúsugestir lifðu lengi i
minningunni, og stundum fylgdi
þeim ævintýrið sjálft, eins og
bókmenntir kunna frá að greina.
Nú er fækkað ferðum þessara
fræðara, sem kenndu nokkra
daga eða vikur á hverjum bæ og
fluttu sig siðan um set. Verklaun
þeirra voru oft smá, utan
ánægjan yfir gleði barns, sem
fagnar auknum þroska.
i þeim örfámenna hópi, sem
enn stundar farkennslu á íslandi,
er Oddný Guðmúndsdóttir,
höfundur margra bóka og kunn
lesendum Þjóðvi.ljans af greinum
i blaðinu á liðnum árum.
Við hittum Oddnýju að máli
snemma i þessum mánuði, stuttu
áður en hún lagði af stað norður i
Strandasýslu til að stunda þar
farkennslu einn vetur enn.
P’rásögn hennar og svör við
spurningum fylgja hér.
Farkennsluhéruð eru
nú fimm
Farkennsla er nú bráðum úr
sögunni. Ég hef stundum sagt, að
ég ætli að verða siðasti far-
kennarinn. Farkennsluhéruðum
hefur farið ört fækkandi siðustu
árin, og eru nú aðeins fimm eftir.
Þar af er eitt i Slrandasýslu, og
þangað er ég að fara. Þetta eru
raunar tveir hreppar: Fells-
hreppur og Óspakseyrarhreppur.
Auk þess er farkennsla i tveimur
sveitum i Húnavatnssýslu, einni i
Skagafirði og einni i Barða-
strandarsýslu. Þar með er ekki
sagt að alls staðar hafi verið reist
skólahús. En sums staðar hafa
verið skapaðir möguleikar til
kennslu á einum og sama stað.
Þar mun börnunum vera skipt i
ivo hópa eftir aldri, ef þau dvelja
á staðnum.
Ég held, að hvert barn fái
aðeins þriggja mánaða kennslu i
flestum heimavistarskólum, eða
rúmlega það.
Dagblöðin hafa stundum á
haustin birt frétlapistla með yfir-
skriftinni: „Neyðarástand----”
En „neyðarástand” er það
kallað, ef menn, sem ekki hafa
einhvers konar skirteini frá
Kennaraskóla tslands, eru ráðnir
til að kenna börnum. Hrædd er ég
ym, að þessi neyð verði engu
nlihni nú en undanfarin ár, þvi að
allmargir kennaraprófsmenn
hafa ákveðið að fara i Mynd-
listarskólann, sem frægt er orðið.
Og enn lengist nám kennara, þar
sem Kennaraskólinn er orðinn
háskóli, og þá getur kennurum
ekki fjölgað jafn ört og áður. Hins
vegar er ástæða til að ætla, að
skólinn standi betur að vigi en
mánaða skólunum. Þau taka
fullnaðarpróf ýmist tólf eða
þrettán ára. Ekki ber á öðru en
þau komist slysalaust i fram-
haldsskóla. Þau lesa, að sjálf-
sögðu, heima, þegar þau eru ekki
i skólanum. Og svona stuttur skóli
gerir þau ekki leið á námi. Það er
reginmunur á þvi að kenna
börnum með námsleiða.
Vandinn við farkennslu er sá,
að hafa börn á misjöfnum aldri á
Fyrstu iarskólabörn Oddnýjar.
áður, ef hann hættir sér i annað
sinn út i spurningakeppni við sjó-
menn, sem frægt var á sinum
tima.
Þegar rætt er um fræðslumál,
er starfandi kennurum stundum
skipt i tvo flokka: „hæfa” og
„óhæfa”. Og óhæfir eru auðvitað
þeir, sem ekki hafa tekið
kennarapróf. Ég sagði upp tima-
ritinu Menntamál, vegna þess, að
þessi orð voru svo mikið notuð, að
ég átti á hættu að fá þessa frægu
vanmáttarkennd, sem kvað vera
undirrót margra ódyggða.
Hef kennt á 6 og 7 heimil-
um sama veturinn
Ég er, sem sagt, að fara norður
i Strandasýslu, lil þess að skapa
„neyðarástand” þar. Afsökun
min er sú, að „hæfir” menn
sækjast ekki eftir að dvelja i
dreifbýli.
Ég hef kennt i 26 vetur. Þar af
var ég 23 ár viö farkennslu. En nú
er hún bráðum úr sögunni.
Siðustu þrjú árin varð ég að
kenna við fasta skóla. Hljóp i
skarðið, þvi að „hæfir” menn
sóttu ekki um. Það var fróðleg til-
breyting. Ég hélt nefnilega áður,
að hægt væri að kenna helmingi
meira á átta mánuðum en þrem-
ur. Þrir mánuðir eru það, sem
farskólabörnin eru hjá kennara.
Ég hef stundum kennt á sex —
sjö heimilum sama veturinn.
Húsfreyjurnar áttu erfitt með að
hafa skólann lengi i senn.
Skólaskyld börn eru viðast
innan við tutlugu. Og ekki er hart
gengið eftir, að yngstu börnin
sæki skólann. Þeim er kennt að
lesa heima. Þessum hópi er svo
skipt i tvennt. Ekki eftir aldri,
heldur landfræðilega um miðja
sveit, eða milli tveggja hreppa.
Mér þykir bezt að hafa sama
flokkinn ekki nema hálfan mánuð
i einu. Þannig fær hvert barn
þriggja mánaða kennslu.
Kennslutimi i farskóla hefur lengi
verið 134 kennsludagar á vetri.
Sömu verkefni til prófs
Þessi börn fá auðvitað sömu
verkefni til prófs og börnin i 9-
sama tima i sömu stofu, þannig,
að allir hafi not af þvi. En auð-
vitað er ekki hægt að komast hjá
þvi að hjálpa krökkum utan
skólatima.
Leikfimi, söng, teikningu og
handavinnu er ekki hægt að iðka
eins mikið og i 9 — mánaða-
skólunum. Lestur verður að sitja
fyrir teikningu, og skrift og
reikningur verður að sitja fyrir
löndri. Ég lættelpurnar prjóna og
sauma svolitið og les upphátt á
meðan fyrir öll börnin. Það er
nauðsynlegt að nota hverja stund.
Húsakynni eru engin til leikfimi,
jafnvel þó að fúskarinn væri fær
um að kenna hana. Lúther sagði,
að þeir, sem ekki geti sungið, eigi
ekki að vera kennarar. Ég verð,
þvi miður, að taka þetta til min.
Og sönglaus skóli er ekki nógu
góður skóli. En ljóð ættu allir að
geta haft um hönd. Ég læt
krakkana stundum kveðast á. Og
þeir keppast þá við að læra sem
flestar visur. Mikið væri nú fróð-
legt að heyra atómskáld kveðast
á.
Þá varð ég að ganga
Látraheiði
Ég hef kennt viða, en mest
vestanlands. Til dæmis i Rauða-
sandshreppi. Þá varð ég að ganga
Látraheiði á mánaðarfresti milli
skólastaða. Ásgeir á Látrum
fylgdi mér og sagði mér Bjarg-
sögur alla leið. Aðkomumenn
eiga ekki að halda, að þeir kunni
að tala um Bjargið. Fólkið þar
vestra talar gott mál. Og börnin
þar voru viljugri að semja rit-
gerðir en hef vanizt annars
staðar. Ég geymi sumar þeirra.
Þetta var strandveturinn.
Björgunin við Látrabjarg skildi
eftir ógleymanleg áhrif. Þegar ég
þarf á þvi að halda að vera bjart-
sýn og treysta mönnum til góðra
hluta, hugsa ég um þann vetur.
Ég hef lika verið hjá góðu fólki
á Snæfellsnesi. Þá kenndi ég
Shndum úti i Brokey. Mér þykir
fjarska vænt um Brokey. Atakan-
legt, ef hún fer i eyði. Siðast,
þegar ég vissi, var enginn ferða-
hugur i fólkinu.
Frh. á bls. 15
Oddný Guðmundsdóttir: myndin er tekin á skrifstofu Samtaka
hernámsandstæðinga fyrir nokkrum árum.