Þjóðviljinn - 13.10.1974, Síða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur. 13. október. 1974.
Helder Camara erkibiskup
Vangaveltur um verðlaunaveitingar
Friöur er meira
en að vopn þegi
Það er einhver jöklatign i þeim báðum
(Kjarval og Kiljan). Þetta eru ljónduglegir menn
sagði mér kunningi minn, sem þekkir þá báða.
Maður verður að viðurkenna þá, hvorn á sinu
sviði. Og Steinn Steinarr er mikið skáld, sagði
forstjóri beinaverksmiðjunnar. Allir þessir menn
komast annað hvort á seðla eða frimerki.
Guðbergur Bergsson
OPINBERAR
VIÐURKENNINGAR hvers-
konar, verölaun sem hressa upp
á fjárhag og efla frægö, eru
jafnan vanda bundnar. En í
fljótu bragöi sýnist þó ekkert af
þessu jafn vandræöalegt og út-
hlutun friðarverölauna Nóbels
— það er allt að þvi orðið árviss
tiðindi að hún geri menn hissa
og að einhverju leyti grama. Og
einhver slik bianda er á ferðum
nú þegar þessi viðurkenning
hefur verið veitt Sato, fyrrum
forsætisráðherra Japans og
Sean MacBride, fyrrum utan-
rikisráðherra Irlands og forseta
Amnesty International.
VANDI ÞEIRRA sem úthluta
slikum verðlaunum er að sjálf-
sögðu mikill. Hann hlýtur ekki
hvað sist að vera tengdur þeirri
spurningu, hvað friður i raun og
veru sé. Er friður kannski bar-
asta það ástand að vopnin þegi
(og þá gert ráð fyrir að allt sé
betra en þau tali)? Ef að slikt
sjónarmið er ofarlega, þá er
kannski ekki nema eðlilegt aö
menn eins og Kissinger utanrik-
isráðherra Bandarikjanna fái
verðlaunin, en það gerðist I
fyrra. Enginn fær neitað þvi, að
hann hefur mikið starfað og enn
meira ferðast I viðleitni til að
koma I veg fyrir að bein vopna-
viðskipti haldi áfram eöa þau
breytist I heimsbál. En þar með
hefur þá aðeins verið talað um
formlega hlið málsins. Hverjir
eru I raun friðarveröleikar
manns, sem einnighefur staðið
aö stigmögnun striðs (I Indó-
kina með þátttöku i þvi aö færa
það inn fyrir landamæri Kam-
bodju)? Og hverjir eru verðleik-
ar sliks manns t.d. I Austurlönd-
um nær, þegar hann meö ann-
arri hendi togar striðsaðila til
að semjaum aðskilnaðherja, en
sér með hinni til þess, að vopna-
búr þar um slóðir séu troðfull?
Svo að ekki séu nú rakin herfileg
afrek Kissingers i þágu ,,ó-
breytts ástands” I Suöur-Ame-
ríku.
VERÐLAUNAVEITING til
Eissaku Sato virðist vera af
svipuðum toga spunnin og verð-
laun Kissingers. Maðurinn á aö
hafa komið i veg fyrir eitthvað
sem er verra en það sem gerðist
i raun og veru. I rökstuðningi
nóbelsnefndar norska stór-
þingsins segir aö Sato ,,hafi
beitt sér fyrir þvi aö japanir
kæmu sér ekki upp kjarnavopn-
um”. Það er kannski jákvætt,
en þaö nær skammt, og það er
ekki einu sinni vist, aö þetta sé
rétt forsenda. Það liggur bein-
ast við að ætla að það sé ekki
vilji japansks forsætisráðherra
sem kemur i veg fyrir að Japan
verði kjarnorkuveldi, heldur
blátt áfram það, að japanska
þjóðin þekkti atómsprengjuna
betur en nokkur önnur og vildi
vita af henni sem fjærst sér. Og
svo sú staðreynd, að fyrrver-
andi andstæðingar Japans I
heimsstyrjöldinni hafa ekki
komið sér saman um friðargerð
við rikið og þá ekki heldur skil-
mála fyrir vigbúnaði þess.
EN SAMAN VIÐþetta formlega
viðhorf til friðarmála blandast
annað, sem viðurkennir með
nokkrum hætti, að friður sem
þögn'vopnanna geti I sjálfu sér
alveg eins jafngilt styrjaldar-
ástandifyrir marga menn. Hug-
myndir um að friður sé ekki
sannur nema I tengslum við
réttlæti og mannréttindi eru á
kreiki, þegar fyrrum forseti
Amnesty International, sem
hjálpar pólitiskum föngum, fær
verðlaunin. Enn betur hefði
þetta jákvæða viðhorf komiö
fram, ef að verðlaunin hefðu
verið veitt þeim manni sem oft-
ast hefur verið nefndur til
þeirra á undanförnum misser-
um — dom Helder Camara erki-
biskupi og málsvara snauðra
manna i örbirgðarhéruðum
Norður-Brasiliu. En hann fékk
ekki verðlaunin nú frekar en i
fyrra, og mættu likur vel benda
til einhverskonar pólitiskrar til-
litssemi eða útreikninga, sem
fyrr og siðar hafa mjög spillt
fyrir friðarverðlaununum. En
biskup hefur verið mjög litinn
hornauga af stjórnvöldum I
Brasillu. I fyrra klauf þetta mál
nóbelsnefndina, og ýmsir góöir
menn tóku sig saman og sæmdu
biskup „friðarverölaunúm
fólksins”.
■
MENN GETA EINNIG orðið
varir við minnkandi hrifningu
af veitingu nóbelsverðlauna I
ýmsum greinum raunvisinda.
Framfarir I visindum gerast
blátt áfram með allt öðr-
um hætti en þegar til þess-
ara verölauna var fyrst stofnað.
Timi hinna miklu brautryðj-
enda og uppfinningamanna
er löngu liðinn (og kannski
var hann alltaf blekking að
verulegu leyti). Visinda-
leg afrek eru allavega ekki
unnin af einstaklingum nema
örsjaldan, þau eru verk stórra
hópa, og það eru viða ýmiskon-
ar óvisildal. bolabrögð og spill-
Kissinger var reyndar á ferð á flugi....
Vagtaflesning . . . (Tcgning: KLAUS ALBRECTSEN. Copyrlgh*
ing tengd þvi, hver telst vera
höfuðpaur og leiðtogi sliks hóps.
Hér við bætist að þekkingin hef-
ur aldrei veriö I örari vexti; það
er oft um það talað, að það sé
meiri vinna að ganga úr skugga
um það hvort tiltekið visinda-
legt starf hafi þegar verið unnið
en að ráðast i það sjálfur. Sömu
hlutir og svipaðir eru á döfinni i
visindastofnunum margra
landa I senn — og margt á huldu
um hvað gerist, vegna þess að
leyndarbrugg i þágu hernaðar
eða stóriðju blandast I málin.
Val visindamanna til nóbels-
verðlauna verður þvi æ meir
háð einskonar tilviljun, eða
handahófi — um leið og viöur-
kenningunni fylgja mjög raun-
veruleg markaðshlunnindi til
þeirra sem þau þiggja.
ÞEGAR ÖLLU ER A BOTNINN
hvolft þá verða það vist bók-
menntaverðlaun Nóbels sem
best standa sig i samanburði.
Og mun þó enginn neita þvi, að
sænsku akademiunni hafi oftar
en ekki orðið stórlega á I sinni
messu. Má vera að bókmennta-
verðlaunin tolli betur i áliti
vegna þess, að einskonar prófun
á þeim er tiltölulega aðgengileg.
Hver maöur sem er sæmilega
vel að sér getur orðið sér úti um
þýðingar á skáldverkum
nóbelshafa og lagt á þær mat.
En verðleikar þeirra, sem verð-
laun hljóta i raunvlsindum,
hljóta af eðlilegum ástæðum
oftast að vera mönnum óskilj-
anlegir, og verðleikar friðar-
verðlaunahafa mjög i þoku —
eins og siðferðileg vandamál
einatt eru, þvi miður.
Kostur bókmenntaverðlaun-
anna er, eins og Olof Lager-
crantz segir'hinummegin á sið-
unni, sú, að þau vekja blátt
áfram athygli á góðum höfund-
um, góðum verkum, eins og öll
bókmenntaviðurkenning gerir,
meira að segja litið silfurhross.
Gallar þessara sömu bók-
menntaverðlauna hafa lika oft
veriðtiundaðir. Óneitanlega eru
þau mjög takmörkuð við
evrópska höfunda, eru mjög
sjálfhverf eins og mestöll menn-
ingarskoöun I okkar álfu hefur
verið. t reynd fá þau helst
rosknir menn, einatt undir lok
ritferils sins, svo seint að þeir
„geta ekki skemmt sér fyrir
peningana” eins og haft er eftir
George Bernard Shaw, ef mig
misminnir ekki. Og i þriðja lagi
— eins og Lagercrantz bendir á
— þá gerist það I okkar auglýs-
ingaheimi að menn mikla mjög
fyrir sér muninn á þeim rithöf-
undum sem fengu nóbelsverö-
laun og þeim sem ekki fengu
þau. Það er þvi nokkur vita-
hringur utan um þessi verölaun.
Sem auðveldara væri að rjúfa ef
að þau væru ekki ein i heiminum
ef svo mætti segja. Engin al-
þjóðleg bókmenntaverðlaun
eiga orðstir til hálfs við þau,
hvort sem mönnum likar betur
eða verr. Astandið væri þægi-
legra viðfangs, blátt áfram, ef
að t.d. efldust verðlaun sem
huga helst að nýstárlegum bók-
menntum (eins og bryddað hef-
ur verið upp á vestur I Okla-
homa af öllum stöðum), eöa þá
verðlaun sem spanna samstæð-
ar menningarheildir og tungu-
málaflokka — eins og t.a.m.
Norðurlandaverðlaun.
Arni Bergmann.