Þjóðviljinn - 13.10.1974, Blaðsíða 13

Sunnudagur. 13. október. 1974. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 13
ÚR SÖGU VERKLÝÐSHREYFINGARINNAR OG SÓSÍALÍSKRA SAMTAKA
Fyrstu myndirnar sem
við birtum í þessum þætti
eru allsögulegar, teknar
þegar aðförin var gerð að
Ólafi Friðrikssyni í
nóvember 1921. Því máli
lýsir Hendrik Ottósson
snilldarlega í bók sinni,
Hvíta stríðinu.
Aðdragandi þessa máls var að
Ólafur Friðriksson ritstjóri Al-
þýðublaðsins hafði heim með
sér úr Rússlandsför 14 ára
gamlan föðurlausan dreng, son
þekkts verkalýðsforingja, sem
hvitliðasveitir drápu. Eftir
heimkomuna kom I ljós að
drengurinn var með augnsjúk-
dóm, sem nefndur er „trach-
oma”, smitandi, en ekki bráð-
smitandi. Landlæknir lagði til,
að drengnum yrði visað úr
landi, landsstjórn úrskurðaði að
hann færi út með skipinu Botn-
iu, en ólafur neitaði að afhenda
Aöförin að
Ólafi Friðrikssyni
Sagt er að ólafur Friðriksson
hafi sett á fót skrifstofu i húsi
sinu og innritað fjölda manna i
„varalið”, er eigi að taka þátt i
frekari mótspyrnu gegn rikis-
stjórninni. Æsing er mjög mikil
i bænum á báðar hliðar, enda
búist við stórtiðindum”.
Siðan segir frá þvi að varð-
flokkar hafist við i Suðurgötu 14
daga og nætur. Rlkisstjórnin
býður út varaliði og ungir versl-
unar- og iþróttamenn stofna
sjálfboðalið til aðstoðar lögregl-
unni, æfa flokkinn og skipa i
liðssveitir. Stjórn Alþýðusam-
bands íslands samþykkir, að
brottvisunarmál drengsins sé
einkamál Ólafs, en ekki flokks-
mál.
drenginn. Benti hann á i Al-
þýðublaðinu, að um pólitiska of-
sókn gegn sér væri að ræða, en
ekki áhuga heilbrigðisyfirvalda
á að hefta útbreiöslu sjúkdóms-
ius, enda hefðu engar ráðstaf-
anir verið gerðar til að einangra
sjúklinginn né koma honum I
sjúkrahús.
Frá atburöunum sjálfum seg-
ir svo i öldinni okkar,
1901—1930, I samantekt Gils
Guðmundssonar:
„Bardagi i
Suðurgötu
19/11.1 gærdag, kl. 1 eftir há-
degi, fór lögreglustjóri ásamt
lögregluliðinu og nokkurri að-
stoðarlögreglu, heim aö húsi
þvi, er Ólafur Friöriksson býr i,
Suðurgötu 14. I aðstoðarlögregl-
unni voru brunaliðsmenn og fé-
lagar Skotfélagsins. Voru þeir
allir vopnaðir kylfum. Mikill
mannfjöldi hafði safnast saman
við húsiö, bæði vinir ólafs og
forvitnir borgarar, sem komu til
að sjá, hverju fram yndi. Lög-
reglan ruddi sér braut inn i hús-
ið, leitaði drengsins, sem hafði
verið falinn, fann hann eftir
nokkra leit og dró hann grátandi
út úr húsinu. Þar var kominn
allmikill liðsafli Ólafi til full-
tingis, aðallega Dagsbrúnar-
menn neðan frá höfn og af öðr-
um vinnustöðvum, sem frétt
höfðu hvaö um væri að vera og
hraðað sér á vettvang. Þegar
Ólafur Friðriksson varð þess
var, að drengurinn hafði fund-
ist, kallaði hann upp yfir mann-
fjöldann:
„Nú eru þeir búnir að finna
drenginn og koma senn með
hann út. Þeir skulu aldrei kom-
ast meö hann burt!”
Jafnskjótt og lögregluþjón-
arnir komu út á tröppurnar með
drenginn, réðust fylgismenn
Ólafs að þeim, og sló þegar I
bardaga. Varalögreglunni var
þá skipað að skerast i leikinn og
aöstoða lögregluna. Var nú bar-
ist alllanga stund og af mikilli
heift. Fóru lögregluþjónarnir
halloka fyrir mannfjöldanum.
Voru kylfur teknar af mörgum
þeirra, einkennishúfur tættar i
sundur og flestir hlutu einhvern
áverka. Snemma i bardaganum
var rússneski drengurinn hrif-
inn úr höndum lögreglumanna
og farið með hann aftur inn I
húsið.
Ekki gerði lögreglan aðra til-
raun i gær til að ná drengnum.
Botnia fór, en pilturinn ekki.
sendur utan tveim dögum fyrr
með Gullfossi. Flestum fylgis-
mönnum Ólafs var fljótlega
sleppt úr haldi, en hann sjálfur
sat inni til 30. og Hendrik Ottós-
son til 29. nóvember. Neytti
Ólafur einskis matar þá 7 daga,
sem hann var I varðhaldinu.
Myndirnar
Myndirnar eru teknar við
Suðurgötu 14 og sjástjá þeirri
efri, menn á þaki hússins.
Hverjir eru þeir? Verkamenn úr
Dagsbrún og aðrir fylgismenn
Ólafs eru á hinni. Hendrik
Ottósson gengur i broddi fylk-
ingar, en hverjir eru hinir?
Þekkir einhver þá? Skrifið okk-
ur eða hringið i sima 17500 og
talið annaðhvort við bókavörð
Dagsbrúnarsafnsins, Eyjólf
Arnason, eða Vilborgu Harðar-
dóttur blaðamann.
—vh
DAGSBRÚNARSAFNIÐ
Þegar skoðaðar eru gamlar
myndir finnur maður sárt til
þess, hve ótrúlega fljótt fyrnist
yfir hlutina sé þess ekki gætt að
skrásetja jafnóðum atburði,
tlma, nöfn og annað sem kemur
við sögu. Jafnvel fólk sem sjálft
er á myndunum man ekki alltaf
hvar eða hvenær þær voru
teknar né hverjir eru með þeim.
Og þvi lengra sem liður þvl fá-
mennari verður hópurinn sem
hefur til þess forsendur að
þekkja gamlar myndir.
I fyrra birti Þjóðviljinn um
skeiö gamlar myndir i eigu
Þjóöminjasafnsins, sem litiö
eða ekkert var vitað um þar á
safninu, og fékk lesendur til að
gefa þær upplýsingar sem þeir
gátu. Þessi leið gafst ótrúlega
vel, fjöldi manns um allt land
hafði samband við Þjóðviljann
eða Þjóöminjasafnið og greindi
frá ýmsu, sem á myndunum
var.
Nú ætlum við að byrja aftur á
dálltið svipuðu og væntum þess,
að Þjóðviljalesendur bregðist
ekki siður vel við. Það er ljós-
myndasafn Verkamannafélags-
ins Dagsbrúnar, sem við tökum
fyrir að þessu sinni og birtum
ýmsar myndir, eldri og yngri,
úr sögu verklýðshreyfingarinn-
ar og sósialiskra samtaka.
Birtar verða bæði myndir, sem
við vitum flest um, og aðrar
sem við vitum litið um eða ekk-
ert, en skorum á lesendur að
veita fyllri upplýsingar.
Eigiö þið myndir?
Svo er annað. I safni Dags-
brúnar eru ekki sérlega margar
myndir, þótt sumar þeirra séu
ómetanleg heimild um liöna at-
buröi verklýðsbaráttunnar. En
ekki er að efa, að ýmsir eiga i
fórum sinum merkar myndir,
kannski eina, kannski fleiri,
sem gætu fyllt upp I þetta ágæta
safn. Við erum þarmeö ekki að
fara framá, að fólk gefi slikar
myndir i safnið, heldur að það
lániþær til eftirtöku. Þvi fyllra
sem slikt safn verður, þvi verð-
mætari heimild eftirkomendum
okkar, og með þvi að leggja öll
saman og koma myndunum á
einn stað ynnum við verk, sem
seint yrði meitið til fjár.
Bókasafn Dagsbrúnar
Liklega vita færri en skyldi
utan Verkamannafélagsins
Dagsbrúnar, að það á allgott
bókasafn, þar sem bækur um
verkalýðs-og þjóðfélagsmál eru
meginuppistaöan. Ljós-
myndirnar eru hluti þessa
safns. Að þvi er bókavörður
Dagsbrúnar, Eyjólfur Arnason,
sagöi Þjóðviljanum, var bóka-
safnið opnað 10. desember 1960.
Framhald á 18. siðu.
Lagt til atlögu
23/11 segir svo frá aðförinni:
„1 sjálfboðaliðssveitinni voru
nú 400-500 menn. Rikisstjórnin
hafði leigt Iðnaðarmannahúsið
sem aðalstöðvar liðsins. Var
þar samankominn fjöldi manns
og fyrir utan dyrnar stóðu all-
margir vopnaðir varðmenn.
Góðtemplarahúsið var einnig
haft til taks, ef á þyrfti að halda.
Var þar fyrir komið ýmsum
hjúkrunargögnum, sjúkrabör-
um, sáraumbúðum o.fl. Þótti á
þvisýnt.að búist var við hörðum
átökum og blóðuguin.
Vopnaðir verðir höfðu verið
settir viða um bæ, um stjórnar-
ráðið, Islandsbanka, bústað for-
sætisráðherra og viðar. Umferð
var bönnuð á einstaka staö.
Upp úr hádegi I gær var lagt
til atlögu. Tveir fjölmennir
flokkar gengu sinn hvoru megin
aö heimili Ólafs Friðrikssonar.
Margir af liðsmönnum voru
vopnaðir með byssum og aðrir
með bareflum. Hinn nýi lög-
reglustjóri krafðist inngöngu,
en þvi var ekki svarað. Lét hann
þá brjóta upp hurðina og gengu
lögreglumenn inn i húsið. Leið
örstutt stund þar til út var kom-
ið með Ólaf Friðriksson hand-
járnaðan og þrjá aðra. Ekkert
viönám hafði verið veitt. Var
umsvifalaust farið með þá upp i
fangahús. Siðan var haldið á-
fram handtökum þeirra
manna, er i húsinu voru. Rak
hver ferðin aöra. Bifreiöar sóttu
fangana niðureftir og fluttu
uppeftir. Sumir voru hafðir
lausir, en fleiri þó I járnum.
Húsið var tæmt eftir stutta
stund. Voru þar alls handteknir
22 menn. Með konu Ólafs
Friðrikssonar og rússneska
drenginn var farið upp I sótt-
varnarhús.
Siðar um daginn voru 6 menn
handteknir i viðbót.
1 gærkveldi og nótt hélt sjálf-
boðalið sterkan vörð viða um
bæinn. Kvikmyndahúsin voru
lokuð og engir fundir háðir. 1
dag er enn haldinn vörður á
ýmsum stöðum”.
Hernaðarástandinu var aflétt
þ. 24. nóvember og þann 30.
komu blaðafréttir um aö rúss-
neski drengurinn hefði veriö