Þjóðviljinn - 13.10.1974, Side 20

oiomiuiNN
Sunnudagur. 13. október. 1974.
Almennar upplýsingar um lækna-
þjónustu borgarinnar eru gefnar i
simsvara Læknafélags Eeykja-
vikur, simi 18888.
Kvöldsfmi blaöamanna er 17504
eftir klukkan 20:00.
Kvöld-, nætur- og helgidagavarsla
lyfjabúöanna i Reykjavik vikuna
4.—10. okt. i Garðsapóteki og Lyfja-
biíðinni Iðunni.
Slysavarðstofa Borgarspitalans
er opin allan sólarhringinn.
Kvöld-, nætur- og helgidagavakt á
Heilsuverndarstöðinni. Simi
21230.
Yfirstéttin á sunnudagsakstri; hún hefur varist með furðulegum árangri.
Jk
Atvinnuleysingjar eru nú 700 þúsundj hvaö veröur um fyrirheit Wilsons?
Veik stjóm verkamannaflokksins and-
spænis líkum á auknum stéttaátökum
Heath og Wilson voru hvorugir sériega hrifnir af „þriöja manninum” I kosningaslagnum, foringja
frjálslyndra, Jeremy Thorpe.
Þegar þessar linur eru
skrifaöar á miðjum fösfu-
degi, lítur út fyrir að
Verkamannaf lokkur Wil-
sons nái hreinum meiri-
hluta á þingi, en knöppum
þó. Kosningaþátttaka var
með minnsta móti, og það
bitnar að jafnaði á Verka-
mannaf lokkinum. Búist
var við því að Verka-
mannaflokkurinn fengi um
fimm sæta meirihluta, en
það þýðir að erfitt er að
koma fram neinum um-
talsverðum breytingum á
bresku samfélagi eins og
vinstri helmingur flokks-
ins hefur fullan hug á. Tap
íhaldsins var ekki eins
mikið og menn gerðu ráð
fyrir. Frjálslynda flokkn-
um tókst ekki að rjúfa ein-
okun stóru flokkanna á
þingi, þrátt fyrir mikið at-
kvæðamagn. Aftur á móti
er skoski þjóðernisf lokkur-
inn eiginlega eini sigurveg-
ari kosninganna, og mun
hin mikla fylgisaukning
hans vafalaust verða til aö
ýta undir aukna sjálfstjórn
skota. Að öðru leyti vísast
til kosningafréttanna frá
þvi i gær.
Slagurinn
Kosningabaráttan sjálf fór
fram i sýnu mildari tóntegundum
en i febrúar, en þá áttu þeir Wil-
son og Heath bágt með að dylja
sterka persónulega óbeit hvor á
öðrum. Stóru flokkarnir hafa
sjálfsagt reiknað dæmið þannig,
að frjálslyndir gætu grætt á mikl-
um illindum og stóryrðum þeirra
á milli. Og sáttfýsi var mjög höfð
á oddinum, einkum eftir að Heath
tók að hamra á tilboðum sinum
um þjóðstjórn eftir kosningar.
Þau orð heyrðust að aldrei hefði
kosningabaráttan verið jafn
leiðinleg.
Mikiö fylgi frjálslynda flokks-
ins sem fór upp i sex miljónir at-
kvæða en fékk aðeins 14 þing-
menn kjörna i febrúar, hefur af
eðlilegum ástæðum orðið til þess,
að i kosningabaráttunni var mjög
um það fjallað að kosningafyrir-
komulagið væri úrelt orðið, en
það gefur stærstu flokkunum
möguleika á einokun á áhrif-
um á stjórn landsins. óréttlæti
það sem fylgir kosningaskipan
breta er augljóst. Það vakti og at-
hygli, að fréttamen segja kosn-
ingabaráttuna i Bretlandi i æ rik-
ari mæli háða eins og forseta-
kosningar i Bandarikjunum eða
þá Frakklandi. Hún snýst i revnd
um að skapa heppilega „mynd”
af foringjum flokkanna i sjón-
varpi og öðrum fjölmiðlum og að
þveita þeim um allt land. Þar
með er orðin heldur mjóslegin sú
röksemd fyrir einmenningskjör-
dæmum að þau tryggi beint sam-
band og náið milli kjósenda og
frambjóðanda.
Eftir kosningunum i febrúar að
dæma máttu 128 ihaldsþingmenn
og 18 verkamannaflokksþing-
menn óttast um sig fyrir fram-
bjóöendum frjálslyndra, en i við-
komandi kjördæmum hlutu þeir
næstflest atkvæöi og i mörgum
munaði litlu að þeir sigruðu. En
vonir Frjálsiynda flokksins um að
honum tækist i þetta sinn aö festa
sig óumdeilanlega i sessi sem
„þriðja aflið” i breskum stjórn-
málum hafa ekki ræst. Og það er
ekki vist að annað tækifæri gefist.
tækifæri gefist. x
Viðbrögð við kreppu
Þau mál sem mest fór fyrir i
kosningabaráttunni voru verð-
bólga (17% nú), atvinnuleysi (700
þúsundir manna eru atvinnu-
lausir og búist er við þvi að þeim
fjölgi) og viöskiptahalli við útlönd
(um 1000 miljarðir króna á fyrri
helmingi ársins). Wilsonstjórnin,
sem setið hefur siðan i febrúar,
hafði mætt verðbólgunni með
verðlagseftirliti, niðurgreiðslum
á nauðsynjum, lækkun virðis-
aukaskatts. Ihaldsmenn héldu þvi
mjög á lofti i slagnum að hér væri
aðeins um skottulækningar að
ræða, og að eftir kosningar mundi
verðbólguhjólið fara upp i 30-40%.
Svar þeirra átti svo að vera þjóð-
arsáttmáli — samvinna allra
flokka, verklýösfélaga og at-
vinnurekenda.
Verkamannaflokkurinn bauð
hinsvegar upp á „félagslegan
sáttmála” sem verklýðsfélögin
hafa i stórum dráttum fallist á.
Hann felur það i sér, að verklýðs-
félögin fari sér hægt i kaupkröf-
um, gegn þvi að verðlagseftirlit
verði strangt — og svo — eins og
siðar verður vikið aö, gegn þvi að
Verkamannaflokkurinn taki upp
róttækari stefnu.
Þjóðasáttastefna ihaldsflokks-
ins reyndist ekki ýkja trúverðug,
þvi að þess var mjög skammt að
minnast, að stjórn Heaths hélt
uppi stefnu sem mjög var fjand-
samleg verklýöshreyfingunni og
skerfi rétt hennar á margan hátt
— beiðsú stefna herfilegan ósigur
i vinnudeilu kolanámumanna,
sem var mikill þáttur i þvl að
fella Heath.
Efndir
Verklýðshreyfingin mun að
likindum spyrja Wilson mjög um
efndirá fyrirheitum um róttækari
stefnu. En kreppuástandið i
bresku efnahagslifi hefur gert
hana að ýmsu leyti harðari og
róttækari og ýtt undir vinstri arm
fiokksins. Það verður þvi ekki
spurt eingöngu um meira eða
minna timabundnar verðbólgu-
ráðstafanir heldur um breytingar
á valdahlutföllum eins og einn af
foringjum vinstri armsins
Wedgwood Benn orðar það,
breytingu á gerð þjóðfélagsins,
aukna þjóðnýtingu. Ráðstafanir i
dýrtiðarmálum geta reyndar
komin inn á einmitt þetta. Hægri
menn spá þvi, að áframhaldandi
veröstöðvun muni setja allmörg
fyrirtæki á höfuðið. Og bæta þvi
við, að vissulega muni vinstri-
sinnar i flokki Wilsons gráta þaö
þurrum tárum þótt einkaauð-
magnið hrynji — það gefi einmitt
gullið tækifæri til að ná á sitt vald
„stjórnpóstum efnahagslifsins”,
fylgja tiltölulega sósialiskri
stefnu.
Hitt er svo jafn vist, að einka-
fjármagnið mun ekki taka þvi
þegjandi, að vettvangur þess sé
skertur. Það ræður yfir ýmsum
leiðum — t.d. fjárflótta — til að
gera róttækri vinstristjórn lifið
leitt, stöðva fyrirtækin og auka
þar með á atvinnuleysi. Og þeir
mundu að sjálfsöðgu njóta
stuðnings stéttarbræöra sem
betur eru settur i kapitaliskum
heimi en lifsþreyttir eigendur
fremur úrelts bresks iðnaöar.
Vaxandi stéttaátök væru þvi
likleg niðurstaða af sigri Wilsons.
En þessi sigur virðist svo
naumur, að róttækari öflin i flokki
hans og verklýðshreyfingunni
hafa miklu minna svigrúm en þau
hefðu haft ef að flokkurinn hefði
náð þeim 30-40 sæta meirihluta
sem skoðanakannanir bentu til.
Hér við bætist að Wilson þarf að
halda þjóðaratkvæðagreiðslu um
áframhaldandi aðild að Efna-
hagsbandalaginu, ef að marka
má kosningaloforð hans, og
flokkur hans sjálfs er mjög
klofinn i þvi máli.
Andstæður
Stéttaandstæður eru lika
magnaðri i Bretlandi en viðast
hvar i okkar heimshluta. Yfir-
stéttin hefur, eins og Tom
Bottomore segir i merkri úttekt á
„Valdakerfinu i Bretlandi”, varið
hagsmuni sina með furðulegum
árangri. Orlitill hluti þjóðarinnar
á enn mestan þjóðarauðinn, hvort
sem reiknað er i iðnfyrirtækjum
eða landflæmum, sem yfirstéttin
á sér til skemmtunar i þessu þétt-
býla landi. Enn i dag koma flestir
þeir sem stjórna iðnaði og stjórn-
málum Bretlands úr örfáum,
dýrum einkaskólum. Þessir
skólar taka við um 2,5% nemenda
á menntaskólastigi, en þeir eru
siðan meir en þriðjungur
stúdenta i bestu háskólunum, 71%
forstjóra helstu fyrirtækja — og
úr þessum sama hópi voru niu af
hverjum tiu ráðherrum siðustu
ihaldsstjórnar.
A hinn bóginn eru laun verka-
fólks lélegri en i mörgum iðn-
rikjum og áhrif þess á stjórn
fyrirtækja minni. Breskir verka-
menn vinna að meðaltali lengur
en starfsbræður I Þýskalandi og á
Norðurlöndum, og margir þeirra
hafa aðeins 10-14 daga orlof.
Húsnæðismál eru i miklum ólestri
og atvinnuleysi mjög tilfinnanlegt
eins og áður var tekið fram. Mikil
bölsýni hefur greipið um sig
meðal almennings, og skoöana-
kannanir benda til þess að um
þessar mundir hafi ein miljón
breta hug á að flýja land fyrir
fullt og allt — helst til Kanada og
Astraliu, sem telja sig vart geta
annað þessari eftirspurn.
En hér við bætist, að bresk
verklýðssamtök eru ekki eins
bundin af löggjafarákvæðum og
innra skipulagi i kjaradeilum eins
og hliðstæð samtök i þeim löndum
sem Bretland er helst borið
saman við.
áb tók saman