Þjóðviljinn - 26.07.1975, Qupperneq 4

4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 26. júli 1975.
DWÐVIUINN
MÁLGAGN SÖSIALISMA
VERKALÝÐSHREYFINGAR
OG ÞJÓÐFRELSIS
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans
Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann
Ritstjórar: Kjartan Ólafsson
Svavar Gestsson
Fréttastjóri: Einar Karl Haraldsson
Umsjón með sunnudagsblaði:
Árni Bergmann
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar:
Skólavörðust. 19. Simi 17500 (5 llnur)
Prentun: Blaðaprent h.f.
ÖRYGGISMÁLARÁÐ STEFNA EVRÓPURÍKJA
Senn hefst lokaáfangi ráðstefnu
Evrópurikja um öryggismál og samvinnu
i Helsinki. Þar verða undirritaðar yfirlýs-
ingar um friðhelgi landamæra, bætta
sambúð, viðskipti, menningartengsli og
fleira, sem fulltrúar meira en þrjátiu
rikisstjórna hafa verið að velta fyrir sér á
margra mánaða fundum. Ráðstefnur sem
þessar eru þungar i vöfum, og þar eð á
þeim verður að finna samnefnara fyrir
margskonar hagsmuni er hætt við að á-
lyktanir þeirra séu mjög almenns eðlis,
óákveðnar. Engu að siður hafa flestir talið
ástæðu til að fagna framgangi öryggis-
málaráðstefnunnar. Vegna þess að við-
ræður eru betri en þögn. Jákvæðar vilja-
yfirlýsingar eru betri en heiftarorðsend-
ingar. Langar viðræður um einstök mál
skýra linurnar: hvað er i raun mögulegt i
sambúðarmálum og hvað ekki.
í leiðurum Morgunblaðsins og Visis hef-
ur að undanförnu andað mjög köldu i garð
þessarar ráðstefnu. Þar segir á þá leið, að
ráðstefnan tákni „einhliða viðurkenningu
á áhrifasvæði rússa”, að samþykktir um
skoðanaskiptLupplýsingamiðlun og sam-
skipti einstaklinga séu mjög loðnar. Og
yfirleitt séu ráðamenn vesturlanda að láta
sovéska ráðamenn gabba sig, rugga sér i
svefn — er i þvi sambandi mjög vitnað til
ummæla rithöfundarins Solzjenitsins, sem
telur að „hlákan” sé ekki annað en dulbú-
inn sigur sovéskra i stjórnmálaátökum.
Vafalaust er það rétt, að ályktanir sem
koma munu frá Genf og Helsinki um upp-
lýsingamiðlun og „mannleg samskipti”
munu loðnar og opnar fyrir ýmiskonar
túlkun. En þær verða allavega staðfesting
á samskiptaþróun, sem i heild hefur verið
jákvæð— þrátt fyrir frostaskeið — og hef-
ur gerthið fræga járntjald margfalt óþétt-
ara en það áður var. Solzjenitsin hefur
gagnrýnt bæði verslunarviðskipti austurs
og vesturs og svo menningarsamskipti
eins og þau hafi verið sem einhliða ávinn-
ing fyrir sovéska. En hvað mundi gerast
ef þau væru skorin niður? Þótt við rædd-
um þetta mál einungis frá sjónarhóli so-
véskra andófsmanna, þá eru þeir alls ekki
sammála nóbelshöfundinum margir
hverjir. Þeir telja þá „hláku”, minnkandi
spennu.jákvæða fyrir sig — og undir það
mega taka með ýmsum rökum þeir
vinstrisinnar sem hafa áhuga á breyting-
um á sovésku samfélagi. Solzjenitsin er
sjálfur sem rithöfundur afkvæmi Krúst-
jofshlákunnar. Án þeirra viðtæku sam-
skipta sem hláku fylgja geta andófsmenn
af ýmsum gerðum ekki haldið uppi þeim
samskiptum vestur á bóginn, sem þeir eru
annars sammála um að telja sér nauðsyn.
Að þvi er varðar „viðurkenningu á á-
hrifasvæði”, þá er það ekki Helsinkiráð-
stefnan sem leggur blessun sina yfir eftir-
striðslandamæri Evrópu nema þá form-
lega — i reynd voru þau mál leyst með
samningum vesturþýsku stjórnarinnar
við Pólland og Sovétrikin á valdadögum
Willy Brandts. Það er ekki lengur spurt að
þvi, hvort menn séu ánægðir með þau
landamæri eða ekki. Ef menn neita að
viðurkenna þau, þá er sjálfgert að spyrja,
hvað þeir vilji gera til að breyta þeim?
Þessu næst verða andstæðingar eftir-
striðslandamæra að svara þvi, hvort það
sé hægt nema með stórstyrjöld? Varla —
þvi allir vita, að það er ekki hægt með
efnahagslegum þvingunum. Og hafni
menn þvi — eins og flestir algáðir menn
gera — að stefna að spennu út af landa-
mærum, sem leitt gæti til þriðju heims-
styrjaldar, er þá annað ráð skynsamlegra
en að stuðla að þeirri þróun, sem setur
fleiri „göt” á landamærin, einstaklingum
og minnihlutahópum til hagsbóta?
Furðulegast er að sjá ihaldsblöðin is-
lensku skrifa um áhrifamenn vesturlanda
eins og þeir séu ólifsreynd flón, sem láti
andstæðinga sina teyma sig um dáleidda
af sætlegum ræðum. Skyldi það ekki vera
munur fyrir þá Kissinger og Giscard og
Schmidt og aðra sem rússar eru vist „að
vagga i svefn” (Visir) að eiga sér vaska
hauka i horni á tveim ritstjórnarskrifstof-
um i Reykjavik, þar sem menn aldrei
hvika af varðberginu? Sem fyrr eru Morg-
unblaðið og Visir kaþólskari en páfi i af-
stöðu til öryggisráðstefnunnar eins og
annarra hliða á sambúð rikja. Þeim er
ráðstefnan i sjálfu sér tortryggileg vegna
þess að hún vinnur nokkuð gegn þvi and-
rúmslofti sem heldur við hjartfólginni
herstöð á Miðnesheiði; dæmin benda til
þess, að jafnvel þótt bandarikjamenn
sjálfir vildu leggja þá stöð niður, þá
mundu varðbergir grátbiðja um að hún
yrði sem lengst.
En við getum vel minnt á önnur „svæf-
andi” áhrif sem risaráðstefnur eins og sú
sem senn lýkur i Helsinki geta haft. Þar
fer fram jákvæð viðleitni— sem einnig má
snúa upp i það, að smærri riki gangi of
langt i þvi að afhenda slikum vettvangi
eða þá þrengri samkundum helstu stór-
velda vandamál sin til meðferðar. Að
smærri riki afsali sér i of rikum mæli
frumkvæði i baráttu gegn vigbúnaðar-
brölti, i baráttu fyrir óskertu sjálfstæði
sinu. Við þeirri hættu er sjálfsagt að vara.
— áb
KLIPPT...
Bœndasamtökin
og Jónas
Þegar Jónas Kristjánsson rit-
stjóri VIsis hóf að skrifa um
landbúnaðarmál i fyrrahaust
olli það mikilli reiði meðal
bænda i landinu. Þá þegar
reyndu forustumenn bænda-
samtakanna að stöðva þessi
skrif. Það varð þeirra fyrsti
þanki, i stað þess sem hefði auð-
vitað verið eðlilegast, að reyna
að hefja almenna umræðu um
landbúnaðarmál á grundvelli
þeirra skrifa sem Jónas birti.
Forustumenn Sjálfstæðisflokks-
ins, einkum Geir Hallgrimsson
og sá hópur manna sem daglega
er nefndur „moggaklikan” inn-
an Sjálfstæðisflokksins, tóku
þessari málaleitan bændaleið-
toga og Framsóknarflokksins
liklega og Iofuðu að gera sitt til
þess að kefla ritstjórann. En
minna varð úr efndunum. Leið
svo lengi fram og að endingu
varð þvl þó heitið að ráðinn
skyldi annar ritstjóri að Visi til
þess að vega upp á móti Jónasi
þannig að valdaarmar Sjálf-
stæðisflokksins hefðu báðir sina
fulltrúa inni á blaðinu. Til þess-
ara verka notaði Geir Hall-
grimsson, bifreiðainnflytjandi
og forsætisráðherra, kollega
sina Þóri Jónsson (Ford) og
Ingimund Sigfússon (Volks-
'; wagen o.fl.) en þessir menn
voru báðir i stjórn Reykjaprents
sem er útgáfufyrirtæki Visis.
Samþykktu þeir félagar ásamt
Guðmundi Guðmundssyni
(Vfði) að ráða ritstjóra með
Jónasi.
Fer Þorsteinn
af Vísi?
Þessum málalyktum undi
Jónas Kristjánsson illa og „gaf
til kynna” að hann vildi hætta
ritstjórn Visis. Þessari yfirlýs-
ingu tóku Geirsmenn að sjálf-
sögðu fagnandi, en Gunnars-
menn hugðu á hefndir. Notuðu
þeir aðalfund Reykjaprents til
þess að koma fram hefndum.
Söfnuðu þeir hlutum og höfðu
margir umboð fyrir hundruð
hluta. Lyktaði aðalfundinum
sem kunnugt er þannig að
meirihluti greiddra atkvæða tók
undir áskorun á Jónas um að
vera áfram, en taka ber fram að
aðeins minnihluti atkvæða kom
fram i atkvæðagreiðslunni þvi
meirihluti sat hjá. Þetta siðast-
nefnda töldu vinnumenn Geir
sýna ótvirætt vantraustá Jónasi
Kristjánssyni, en sú túlkun er
augljóslega hálmstrá, þvi ljóst
er að það er meirihluti greiddra
atkvæða sem hlýtur að ráða úr-
slitum. En hvað sem þvi liður;
nú er Jónas að hugsa ráð sitt. Er
alla vega ljóst að fyrst um sinn
verða tveir menn ritstjórar Vis-
is, annar fulltrúi Gunnarsarms-
ins og heildsalanna (Alberts
Guðmundssonar o.fl.) en hinn
fulltrúi Geirsarmsins. Bendir
margt til þess að mikil átök séu
enn framundan innan Reykja-
prents, útgáfufyrirtækis VTsis.
Gætu lyktir allt eins orðið þær
að Þorsteinn Pálsson hrökklað-
ist aftur af Vísi fljótlega, en
Gunnar Thoroddsen væri með
pálmann i höndunum ásamt
Sveini Eyjólfssyni sem hefur
orðið mörgum óþægur ljár I
þúfu um dagana.
Innflytjendur landbúnaðarvara eru einn þrýstihópurinn I þjóftfélag-
inu. Þeir settu hornin i Jónas Kristjánsson.
Fóðurbœtis -
þrýstingur
En til þess að skilja átökin um
ritstjórasætið á Visi er nauð-
synlegt að geta þess, sem ekki
hefur komið fram áður, opin-
berlega, að það voru i rauninni
miklu áþreifanlegri hlutir sem
veltu skriðunni af stað en al-
mennir flokkshagsmunir Sjálf-
stæðisflokksins. Þannig er
nefnilega að Ingimundur Sig-
fússon og Hekla hf. flytur inn
mikið af landbúnaðarvörum,
Landroverbila og fleira. Þá flyt-
ur fyrirtækið Glóbus inn mjög
mikið af landbúnaðarvörum,
dráttarvélar, heyvinnslutæki og
fóðurbæti. Þessi fyrirtæki bæði
eiga aðild að Reykjaprenti. For-
ustumenn bændasamtakanna,
einkum mun þar hafa verið á
ferðinni Gunnar Guðbjartsson,
höfðu við orð að þeir myndu
skipuleggja bann viö viðskipt-
um við þessi tvö fyrirtæki. Þetta
hefði auðvitað þýtt miljónatap
fyrir fyrirtækin tvö — og þar
með var björninn auðvitað unn-
inn. Þessvegna urðu þeir félag-
ar þæg handbendi Geirs Hall-
grimssonar, þegar hagsmunir
hans sem forsætisráðherra og
hagsmunir fóðurbætisinnflytj-
andans fóru saman.
Þegar átökin ágerðust innan
Reykjaprents I vetur tók rit-
stjórinn Jónas Kristjánsson að
bera einkamál sin á torg; skrif-
aðihann dögum oftar um þrýsti-
hópana i þjóðfélaginu og átti
hann þar að sjálfsögðu við inn-
flytjendur landbúnaðarvara
sem voru i þann veginn að ryðja
honum úr sæti með dráttarvél-
um slnum, heyþyrlum og fóður-
bætisbirgðum. Undir þessu
fargi lá ritstjórinn uns honum
bættist óvæntur bandamaður,
Gunnar Thoroddsen, fulltrúi
Kassagerðarinnar i Reykja-
prenti. Er nú svo að sjá sem þeir
félagar séu að rísa upp undan
fóðurbætisbirgðunum frá
Glóbus.
s.
... OG SKORIÐ