Þjóðviljinn - 30.07.1975, Síða 7

Miðvikudagur 30, júlf 1975. ÞJOÐVILJINN — SIÐA 7
I tilefni af þvi að álits-
gerð Iðnþróunarnefndar
um eflingu iðnaðar á ís
landi 1975—1985 er komir
út, sneri blaðið sér til Guð
mundar Ágústssonar hag
fræðings og ræddi við hanr
almennt um iðnþróunar
mál.
t fyrstu var Guðmundur
spurður að þvi af hverju málefni
iðnþróunar væru nú sífellt oftar á
dagskrá.
í atvinnulegu tilliti er nú að
taka við nýtt tlmaskeið, iðnþróun,
sem er eðlilegt framhald af fyrri
skeiðum á þessari öld, landbún-
aðarsamfélagi, fiskimannaþjóð-
félagi og siðan almennri tækni-
þróun samfara uppbyggingu iðn-
aðar. Iðnþróun er hér eðlilegt
framhald fyrri timaskeiða og i
kjölfar hennar fylgir sérhæfð
þjónusta við atvinnugreinar og
almenn þjónusta i þjóöfélaginu,
sem hvilir á afkastamiklum
framleiðslugreinum.
— Ekki eru sjávardtvegur og
landbúnaður úr leik?
— Siður en svo. Þetta er ávöxt-
ur af afkastaaukningu i þessum
greinum. En I stað þess að standa
kyrr eða boða rómantiskt aftur-
hvarf — vaka yfir ánum og halda
á grasafjall —■ er þá ekki rétt að
reyna að skoða næsta viðfangs-
efni i atvinnulegum efnum og
móta það á þann veg, að vel megi
við una?
A siðustu áratugum hefur orðið
glfurleg afkastaaukning í land-
búnaði fyrir tilstuðlan ræktunar,
vélvæðingar, kynbóta, fóðurbæt-
is, baráttu við sjúkdóma, mennt-
unar og fleira. Nú starfa nálægt
10% þjóðarinnar við þennan at-
vinnuveg eða um 9 þús. manns
reiknað I fullum starfsárum og
ekki er að búast við fjölgun þar.
1 landbúnaði hefur einnig verið
fjárfest mjög mikið og á einstaka
sviðum er jafnvel um tima-
bundna yfirfjárfestingu að ræða,
svo hún iþyngirbúrekstrinum hjá
bændum.
Lausnin er ekki sú að auka þar á,
heldur að stuðla að hagkvæmari
nýtingu fjármunanna með auk-
inni samvinnu milli búa og sér-
hæfinguþeirra i framleiðslu. 1 þvi
er fólgin innri styrking fyrir land-
búnaðinn.
— Hann á þá ekki að deyja, en
það er alltaf verið að skjóta á
hann.
— Það þarf eflaust að huga að
ýmsu, m.a. fjárfestingar- og
verðmyndunarkerfi hans. Verð-
lagskerfi hans er ekki byggt á
lögmálum villta vestursins —
heldur á félagslegum grunni eins
og raunin er um fleiri svið i efna-
hagslifi okkar, þar sem bændur
geta selt sinar afurðir á föstu
verði. 1 verðlagskerfinu eru bein
tengsl milli bænda og verkalýðs I
bæjunum og þessi öfl þurfa að
tryggja þaö sameiginlega, að
fjárfestingar- og verðlagskerfi
landbúnaöarins taki jafnan þeim
breytingum, sem leitt geta til
þess, að afuröir og störf i land-
búnaöinum komi að sem bestum
notum öllu þjóðfélaginu og ekki sé
hætta á þvi, að kerfið leiði til þess
að landbúnaðurinn taki sitt eigið
strik, óháð þörfum iðnaðar og
neytenda. Þá er hætta á að hann
Iþyngi þjóðfélaginu, tengslin
slitni við verkalýð bæjanna, fé-
iagslegur grundvöllur landbúnað-
arins bresti og hann verði skotinn
i kaf af kábojum villta vestursins,
sem skjóta nú titt út og suður.
En vonandi styrkist hans innri
máttur enn frekar, en það breytir
engu um það, að iðnaðurinn er
næsta skrefið i atvinnulegum efn-
um og þá meðal annars útflutn-
ingsiönaður, sem byggir á út-
flutningi iðnaðarvara úr ull og
skinnum en til þess þarf úrvalsull
og góðar gærur.
— En sjávarútvegurinn?
— En sjávarútvegurinn er og
Úr áliti lönþróunarnefndar
Breytingar á mannaflaskipun iönaðar
Tegund iðnaðar 1972 1985
Þjónustuiðnaður 4500 6400
Heimaiðnaður 9600 8600
Útf lutningsiðnaður 1600 4600
15.700 19.600
IÐNÞRÓUN
AF HVERJU -
FYRIR HVERN?
verður ein megin stoðin. Rétt er
þó að hafa eftirfarandi i huga.
Fiskistofnarnir við landið eru
flestir fullnýttir og sumir jafnvel
ofveiddir. Hætta er á stórslysi á
uppeldisstöðvum þorsksins fyrir
norðan land — að stofninn hrein-
lega hrynji niður — og litið gagn
er 1 200 milum, ef ekki tekst að
verja 50 fyrir erlendri ásókn.
Verndun fiskimiðanna og skipu-
leg nýting stofnanna undir leið-
sögn okkar þróttmiklu fiskifræð-
inga geta leitt til töluverðrar
aukningar afla og jafnari með
timanum — jafnvel 800—900 þús.
tonn af botnfiski i stað 400—500
þús. núna. Til þess að veiða þenn-
an afla, þarf ekki að auka við okk-
ar nýja fiskiskipaflota — kannski
skipta um einstaká skip og endur-
nýja bátaflotann á eðlilegan hátt
og þá að stórum hluta hérlendis —
en fjárfestingin i heild þarf ekki
að aukast að ráði. Aftur á móti
þarf töluvert fé til að byggja upp
fiskvinnsluna.
— Þannig er ætlað að fjöldi
fiskimanna breytist litt, en fólki
við fiskvinnslu kann að fjölga
eitthvað við aukið aflamagn — en
varla hluti þess af mannafla
vegna aukinnar tækni við upp-
byggingu fiskiðnaðarins. Aukn-
ingin verður annars staðar.
Annars má benda á að samfara
auknum kröfum um skynsamlega
nýtingu fiskistofna hefur skipan
mála i sjávarútvegi svolitið
breyst. Hin stærri, nýju skip eru
flest komin i eigu bæjar- og sam-
vinnuútgerða, sem að jafnaði
tengjast fiskvinnslustöðvunum og
miða veiðar sinar við þau til þess
að jafnari vinnsla fáist, m.a.
vegna kjarasamninga verkafólks
um kauptryggingu i húsunum.
Hér hefur skipulagshyggja rutt
sér nokkra braut á skynsaman
hátt og vonandi fylgir á eftir frek-
ari sparnaður við skipulegri
rekstur — þvi ýmsu var sóað i
kapphlaupinu hér áður fyrr.
Þróttmikill sjávarútvegur og
styrkur landbúnaður eru bestu
forsendur iðnþróunar. Iðnaðurinn
vex þá upp við styrkar stoöir og
honum er veitt sú keppni, i vinnu-
afli og launum, að hann verður að
ná ákveðnu> afkastastigi til að
standa þar jafnfætis. Láglauna-
iðnaður fær ekki þrifist. Þannig
er iönþróun ekki andstæða þess-
ara tveggja atvinnugreina, held-
ur eölilegt framhald i atvinnuþró-
un.
— Hvað þarf helst að gera til
þess að iðnaðurinn geti tekið við
þvi hlutverki, sem nefnt hefur
verið?
— Iðnþróun er ekki það að
reisa eina verksmiðju, heldur
þarf að huga að allmörgum atrið-
um. Til einföldunar hér má nefna
að búnaðarmál eða ytri skilyrði
sem greinin býr við eins og tolla,
verðiagskerfi, lánakerfi o.fl.,
innri mál greinarinnar, sem snúa
að skipulagi, stjórnunarmálum
o.fl. og svo nýiðnaðarverkefni.
— Hér þarf hið opinbera eða
Iðnþróun er mál verkalýðs og
vinstri samtaka.
Þróttmikill sjávarútvegur og
styrkur landbúnaður eru bestu
forsendur iönþróunar.
iðnaðarráðuneytið að hafa frum-
kvæði um samhæfingu á starfi
þvi, sem unnið er til þess að
markviss iðnþróunarstefna veröi
framkvæmd. Svo þarf að vera
hvað viðvikur hinum almennu
ytri skilyrðum, en þar vantar
mikið á að framleiðsluiðnaðurinn
búi við hliðstæð skilyrði sem aðr-
ar greinar. Ráðuneytið þarf einn-
ig að hvetja til og hafa frumkvæð-
iö um samstarf stofnana og iðn-
fyrirtækja um tæknimál, mennt-
un og skipulag og að sjálfsögðu að
hafa forystu um stærri nýiðnað-
arverkefni.
Fyrir tveimur árum var iðn-
þróunarnefnd komið á laggirnar
til að hrinda af stað og samhæfa
ýmis störf i tengslum við iðnaðinn
og athuga ýmis málefni hans.
Alitsgerðin er sprottin af þessari
viðleitni og þar eru dregin saman
helstu atriði þessara mála og
varpað fram allmörgum tillög-
um. Hana ber þó ekki að skoða
sem neitt lokaorð, eins og væri
hún sendibréf frá Saigon, heldur
er henni ætlað að skýra mál og
draga fram helstu verkefni, sem
þarf að fá umræður um, hvernig
best er að leysa og kunna menn að
hafa ólikar skoðanir þar um ein-
staka liði en eflaust svipaðar um
marga þeirra.
— t spá iðnþróunarnefndar eru
taldar likur á að það muni fjölga i
iðnaði uin 2—3000 manns á næstu
árum og þar starfi um 18 þús.
manns árið 1980. A hverju byggist
þessi spá?
— Tölur í þessa veru eru ekki
óliklegar, en þessber að gæta, að
þegar komið er að svona málum
er hægast um vik að spá um
mannafla og jafnvel skiptingu
hans. En slik skipting er afleiðing
af öðrum þáttum, bæði efnahags-
legum og félagslegum, sem erfið-
ara er að spá um, t.d. hvert
verður fjármagni stýrt, hvemig
verður skipulagsmálum i grein-
inni og afköstum háttað.
— Við höfum þegar vikið að
horfum i landbúnaði og sjávarút-
vegi. Auk þess er fyrirsjáanlegt
að fækka muni i þeirri vörufram-
leiðslu sem keppir við vaxandi
innflutning vegna lækkandi
verndartolla, m.a. fataiðnaði,
innréttinga- og húsgagnaiðnaði.
Hér er þvi um grisjun að ræða og
eftir standa afkastamiklar iðn-
greinar. Sama er að segja um út-
flutningsgreinar, en þær þurfa að
stóreflast, ef um fjölgun á að vera
að ræða. Fjölga mun þá væntan-
lega einnig i þjónustu- og við-
gerðaiðnaði, en þar þarf að stuðla
að því, að honum verði veitt nokk-
urt aöhald til hagkvæms rekstrar,
svo að starfsemi hans leggist ekki
á aðrar framleiðslugreinar.
— A einum stað i áliti nefndar-
innar er lagt til að arður af hluta-
fé verði skattfrjáls til að örva
þannig fjármögnun I iðnaði. —
Hvað um þá tillögu?
— Æjá, þetta er smá meinloka.
Sllkt mundi litlu breyta um fjár-
mögnun og er ekkert sérmál iðn-
aðar, heldur er þetta samskonar
stéttarleg afstaða um dreifingu á
arði i þjóðfélaginu. Með hluta-
fjárarð hefur nú oftast verið farið
eins og almenna vexti af sparifé.
Svona kukl mundi nú litlu breyta
um fjármögnun á meðan verð-
bólgan geymir best peninga i á-
visun á framtiðina, verðtryggð-
um rikisskuldabréfum eða stein-
steypu.
—, Fjármögnunarmálin eru
miklu stærri en þetta. Hér kemur
m.a. inn i myndina spurningin
um, hvernig fjármagni er dreift á
sjóði og atvinnulif, svo og þátt-
taka Hfeyrissjóða i fjármuna-
myndun. Iðnaðurinn hefur verið
smár og iðnrekendur ekki alltaf
þungir á vogarskálinni. Iðnþróun
verður þvi ekki siður verk verka-
lýðs og vinstri samtaka.
— Það liggur eftir að fjalla
nánar um þátt verkalýðshreyf-
ingarinnar i þessu máli, þess
fjármagns sem hún hefur yfir að
ráða ásamt opinberu fé og hvern-
ig það kemur til með að nýtast
best á félagslegum grundvelli,
Itök og áhrif starfsmanna i fyrir-
tækjunum sjálfum svo og opin-
bert áætlunarstarf varðandi
framkvæmdir og atvinnurekstur,
sem ætlunin var að taka nýjum
tökum hér fyrrum, en tókst ekki
sem skyldi, eins og drepið er á i
nýútkominni ársskýrsiu Fram-
kvæmdastofnunar.
— En hvað um menntunarmál
þess fólks seni starfar i iðnaði?
— Þar vildi ég helst leggja
áherslu á fræðslu þess fólks, sem
starfar i verksmiðjuiðnaði. Þær
þjóðir, sem tekið hafa umbreyt-
ingu I iðnþróun siðari árin, leggja
mikinn þunga á þennan þátt
fræðslukerfisins og laga jafnvel
aðra þætti eftir honum. Því fyrir
hvern er iðnþróunin og hver á að
bera hana uppi?
Mikilvægt er að tengja verk-
menntunina almennu mennta-
kerfi þjóðarinnar, svo kennslan
verði ekki einskorðuð við hand-
brögð, heldur fái starfsmaðurinn
tækifæri til að auka við sina al-
mennu menntun og taka þátt i
þróun þjóðfélagsins samhliða og
til jafns við aðra.
Nokkur góð námskeið hafa þó
verið haldin i framleiðsluiðnaði,
en það þarf miklu meira tii. 1 lög-
um um atvinnuleysistrygginga-
sjóð er kveðið svo á að stjórn
sjóðsins sé heimilt að veita þátt-
takendum í viðurkenndum starfs-
þjálfunarnámskeiðum styrk og
gæti þar verið um fjárhagslegan
bakgrunn að reglubundnu nám-
skeiðahaldi að ræða, en stjórn
sjóðsins hefur ekki enn sett nein-
ar nánari reglur um veitingu
þessara styrkja.
Samhliða menntun þarf að bæta
tækniþjónustu við iðnfyrirtækin
og afgreiða lög um Iðntæknistofn-
un, sem lögð voru fyrir Aiþingi
1973—74.
— Þá eru cflaust fleiri mál,
sem vinna þarf að.
— Innan iðnaðarins hefur verið
unnið að ýmsum aðgerðum ogmá
þar til nefna tækniþjónustu við
húsgagna-, innréttinga- og bólst-
uriðnað og einnig skipasmiðaiðn-
að. Útflutningshópar hafa verið
myndaðir á ýmsum sviöum og
rekstrarlegt ráðgjafastarf fyrir
iðnfyrirtæki verið eflt svo eitt-
hvað sé nefnt. Hér eru yfirleitt á
ferðinni þeir aðilar, sem ætla sér
að auka getu sina og standast
harðari kröfur, en tæknileg end-
urnýjun vinnustaða og aukin
menntun getur kostað nokkuð
átak og skipulagsbreytingu vegna
sérhæfingar og samvinnu eða
jafnvel samruna fyrirtækja.
Auk þess eru miklir möguleikar
á fjölþættum smærri iðnaði, sem
framleiddi til útflutnings og var
nokkurra þeirra getið i Þjóðvilj-
anum fyrir stuttu. Hér er um
mjög fjölbreytt svið að ræða og að
þeim öllum þarf að vinna.
— t álitsgerðinni er tekið dæmi
um uppbyggingu á orkufrekum
iðnaði.
— Já, en þetta er aðeins dæmi
til að skoða. Þar er gengið út frá
þvi að raðnýting orkunnar sé
aðalatriði, þ.e. að hefja byggingu
nýs orkufreks stórfyrirtækis um
ieið og öðru lýkur og vatnsorka
verði samt nóg fram yfir alda-
mót.
Mikið lengra er dæmið ekki
reiknað og útkoma þvi engin
fengin. Hvorki innbyrðis hag-
kvæmnisathuganir, dæmi um
aðra stóriðju en orkufreka, hvað
þá allanþann fjölda smá-og miðl-
ungsfyrirtækja, sem til greina
koma. Dæmið er ekki búið og
fleiri liðir þurfa að útfærast og
koma fram.
Aður hét, að nauðsynlegt væri
að reisa orkufrekan iðnað af þvi
að vatnsorkan væri að verða
verðlaus — núna af þvi hún sé
alltaf að aukast i verði. En iðn-
þróunin er ekki orkunnar vegna.
— Iðnþróunin þarf að koma af
þvi hún er eðlilegt framhald i at-
vinnulegu tilliti, hún opnar tæki-
færi til atvinnustarfsemi og aukn-
ingu þjóðartekna. Það getur farið
eftir ýmsu hvaða verkefni eru
tekin fyrir. Tryggja þarf öllum
atvinnutækifæri og byggja jafn-
framt eftir mætti háþróaðan iðn-
að, smáan eða stóran eftir getu og
hagkvæmni hverju sinni. Þá
koma byggða- og náttúrusjónar
mið við sögu og að sjálfsögðu við-
horf gagnvart félagslegum þátt-
um og efnahagsiegu sjálfstæði
landsins. En öll þessi sjónarmið
mega sin meir eftir þvi sem efna-
hagsleg undirstaða er styrkari
fyrir.