Þjóðviljinn - 23.11.1975, Qupperneq 4

4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 23. nóvember 1975.
DJOÐVIUINN
MALGAGN SÓSlALISMA
VERKALÝÐSHREYFINGAR
OG ÞJÓÐFRELSIS
’Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans
Framkvæmdastjóri: Eiður Bergmann
Kitstjórar: Kjartan ólafsson
Svavar Gestsson
Fréttastjóri: Einar Karl Haraldsson
Umsjón með sunnudagsblaði:
Arni Bergmann
Kitstjórn, afgreiðsla, auglýsingar:
Skólavörðust. 19. Sfmi 17500 (5 linur)
Prcntun: Blaðaprent h.f.
SPÁNN OG VIÐ HINIR
Franco, einvaldur Spánar, er látinn og
viðbrögð eru eftir þvi sem við mátti búast:
Spænskir útlagar dansa fagnandi á götum
franskra borga og vænta betri tima. Fal-
angistar á Spáni búast til átaka og útdeila
vopnum og hafa hátt um að þeir ætli að
verja arfleifð Francos. Þessi arfleifð sýn-
ist mönnum nú kærust um sunnanverða
Ameriku — fasista- og afturhaldsstjórnir i
þeirri álfu lýsa yfir þjóðarsorg, og Pino-
chet, valdaræninginn i Chile, kemur til
Madrid að sýna harm yfir fráfalli eins sins
helsta læriföður.
En flestir taka þvi að vonum vel að með
Franco sé loksins settur punktur fyrir aft-
an sögu hins evrópska fasisma, aftan við
timabil i evrópskri sögu sem hófst með
valdatöku Mussolinis á ítaliu og siðar
Hitlers og hefur reynst þessari álfu dýr-
keypt og blóðugt. Og það er að likindum
rétt skilið, að erfitt muni að endurreisa
fasisma af millistriðsgerð i löndum
Evrópu — enda þótt náskyld stjórnskipan
ætli að reynast lifseig i Rómönsku
Ameriku. Hitt er svo vist, að þótt hrunin sé
fasisk stjórnskipun i Grikklandi og
Portúgal og sé i andarslitrum á Spáni, þá
höfum við þvi miður ekki leyfi til að ætla
að lýðræði og mannréttindum geti ekki
lengur stafað hætta frá hægri.
Valdataka Francos og valdaferill fela i
sér lærdóma sem engin ástæða er til að
gleyma. Sigur Francos minnti á það, að
þegar yfirstétt óttast að ráði um forrétt-
indi sin vegna sóknar verklýðsflokka, þá
er hún reiðubúin að kippa lýðræði og rétt-
indum úr sambandi og þvinga þjóðirnar
með grimulausu ofbeldi undir goðsögnina
um þjóðlega einingu undir eigin forystu.
Það sem gerðist á Spáni 1936—39 gerðist á
Grikklandi 1967 og i Chile 1972.
En samsærið gegn spænska lýðveldinu
réð og miklu um það að róttækir menn og
frjálslyndir vöknuðu til vitundar um nauð-
syn samfylkingar, samstöðu um þau verð-
mæti sem fasisminn vildi feig. Þessi sam-
fylking dugði ekki til að bjarga Spáni,
enda fór þvi fjarri að henni væri þá fylgt
eftir af eindrægni — en hún undirbjó að
sinu leyti þá samstöðu sem tókst með
Bandamönnum gegn hinu fasiska striðs-
bandalagi.
Hina þriðju lexiu geta menri lesið sér til
af Spáni eftirstriðsáranna. Vald Francos
framlengdist vegna sundrungar þeirra
sem áður stóðu að hinni andfasisku blökk.
Og við fengum með stuðningi Bandarikj-
anna við Franco, hernaðarsamvinnu við
hann, sem fyrir skemmstu var endurnýj-
uð, staðfestingu á þvi, að þetta forysturiki
Vesturvelda á auðvelt með að lita á fas-
iskar stjórnir sem bandamenn sina, að
heldur styðja Bandarikin þær og festa i
sessi en að vilja eiga á hættu að lýðræðis-
leg þróun leiði þjóðir lengra til vinstri en
þeir i Washington kæra sig um.
Um sunnanverða Evrópu hafa að und-
anförnu orðið margar og miklar pólitiskar
breytingar. Þar og viðar um álfuna fjölg-
ar þeim sem vilja hrista af sér farg aftur-
halds, stöðnunar og ráðleysis og spyrja
eftir nýjum leiðum. Þar með eru sósialist-
ar Evrópu inntir eftir þvi, hvers þeir séu
megnugir, hver séu þeirra svör við spurn-
, ingum timans. Og það ætti að vera ljóst að
þeir geta ekki veitt skýr svör og rauntæk
nema þeir finni leiöir til samstöðu. Menn
eins og Franco komust til valda og lifðu á
sundrungu vinstriafla. Á þvi að kommún-
ista mátti réttilega ásaka fyrir einokunar-
tilhneigingar i verklýðshreyfingu og
blinda sovéttrú. Á þvi að sósialdemókrata
mátti með rétti ásaka fyrir pólitiskt hug-
leysi, fyrir að skjóta sér undan baráttu
fyrir sósialisma. Ef að þeirri kreppu sem
nú gengur yfir álfuna á ekki að ljúka með
nýrri hægrisveiflu, þarf að vera unnt — á
íberiuskaga og annarsstaðar — að setja
fram sósialiska valkosti sem viðtæka
sameiningu má skapa um. Sósialiska
stefnu sem hafnar bæði skriðdrekahand-
leiðslu sovéskra og þeirri dollaraknúnu
moldvörpuiðju, sem Kissinger vill beita
gegn „ábyrgðarleysi” þeirra þjóða sem
spyrja eftir sósialískum svörum við sinum
vanda. a^-
Sjónvarpsfræðsla
og einstefnuakstur í
indverskum þorpum
1 2500 indverskum þorpum hafa veriö reist loftnet sem þessi til aö taka
beint viö útsendingum frá gervihnetti. Hér er um sjaldgæfa tilraun aö
ræöa, sem menn vita ekkihvaöa áhrif muni hafa.
VÍSINDI OG
SAMFÉLAG
Um 5000 þorp á Indlandi
munu um eins árs skeið
njóta kennslusjónvarps frá
bandarískum fjarskipta-
hnetti. Helmingur þorpa
þessara hefur eigin ioftnet
sem taka við kennsludag-
skránum beint frá
hnettinum. Dagskráin er
gerð af indverjum og felst
i henni bæði tæknileg
fræðsla, skemmtiefni,
fréttir frá höfuðstaðnum
og þjóðleg fræði ýmis-
konar.
Indland veröur þar með fyrsta
landið sem sér fátækum og
dreifðum byggðum fyrir
sjónvarpi, áður en búið er að
sjónvarpsvæða stórborgar-
svæðin. Miljónaborgir eins og
Kalkútta og Madras hafa ekki
sjónvarp.
Indverjar fengu þann fyrsta
ágúst til ókeypis afnota banda-
riska fjarskiptahnöttinn ATS-6.
Hann var sendur á loft i fyrravor
og hefur verið notaður til að
dreifa læknisráðum og íræösiu til
ýmissa smábæja i Bandarikj-
unum (ekki sist fræðslu um
starfsmöguleika annarsstaðar,
utan þessara svæða, sem áður
voru illa leikin af flótta til
borganna).
Indverska stjórnin hefur lagt
fram sem svarar röskum tveim
miljörðum króna til að koma á fót
móttökuskilyrðum og tæknilegri
þjónustu i þorpunum.
Urval og breidd
Einn mesti vandi þeirra, sem
vilja dreifa fræðslu um gervihnött
i sveitum er sú staöreynd, aö
þekking er sjaldgæf utan borg-
anna. Til þess að setja upp mót-
tökukerfiisveitunum og halda þvi
við þarf tæknikunnáttu, sem er
ekki að finna i þorpunum. Ýmsir
hafa gagnrýnt þessa fræðslu-
áætlun á þeim grundvelli að ekki
sé nægileg breidd i þeirri tækni-
kunnáttu sem indverjar ráða yfir
til þess að hægt sé að framkvæma
slika kennslu i stórum stil. Það er
til allmikið af visindamönnum og
tæknimönnum, en enginn þeirra
er tengdur þorpunum Þessir
gagnrýnendur telja, að þegar til
lengdar lætur verði það miklu
raunhæfara, að kenna dreifbýlis-
fólki ýmislegt i tækni i beinu
sambandi við bætta verkmenntun
á hverjum stað.
Póstkort og gervihnöttur
Reynt er að leysa hinn tækni-
lega vanda með þvi að koma upp
sex tæknimiðstöðvum, sem eiga
að annast viðgerðir i hinum 5000
þorpum. Hver stöð ræður yfir sér-
þjálfuðum mönnum og jeppa-
kosti. 1 hverju þorpi hefur
sérstakur maður verið ráðinn til
að fylgjast með rekstri viðtöku-
tækis, kveikja á tækinu og
slökkva á þvi og telja hve margir
horfa á hverja dagskrá. Ef að
tækið er ekki i lagi þá sendir
eftirlitsmaðurinn frá sér sérstakt
póstkort. Á póstkortinu eru
prentuð tákn yfir helstu bilunar-
möguleika (engin mynd, ekkert
hljóð, snjór á tjaldinu osfrv.)
Eftirlitsmaðurinn, sem er ólæs
eins og flestir indverjar til sveita,
setur kross við rétt bilunartákn
og sendir póstkortið til næstu
tæknistöðvar.
Þetta atriði útskýrir, hvernig
notkun háþróaðrar tækni (gervi-
hnöttur) er gjörsamlega háð þvi,
að til sé skipulag sem er virkt á
staðnum — t.d. póstkerfi.
Dagskrárnar verða byggðar
upp eftir föstu skema á hverjum
degi. Fyrst koma útsendingar á
þvi máli sem talað er i héraðinu.
Hér er um að ræða bæði
skemmtun (þjóðleg tónlist og
sagnamenn af staðnum), fréttir
úr héraði og svo fræðandi efni.
Lögð er áhersla á að hin tækni-
lega fræðsla sé einföld og óform-
leg. Hún mun snúast um
kjúklingarækt, hrisgrjónarækt,
fjölskylduáætlanir (þ.e.
takmörkun barneigna o.s.frv.).
Eftir að staðbundinni dagskrá
lýkur eru sendar út fréttir frá
Dehli á hindi.
Pólitískt eftirlit
Gagnrýnendur þessarar
áætlunar um fjarskiptahnattar-
fræðslu hafa lengi haldið þvi
fram, að útsendingarnar frá
Dehli muni verða notaðar sem
tæki til að móta póli’tíska vítund
fólksins, beina henni i vissan
farveg. Ekki dregur úr þeim
áhyggjum við það, að ritskoðun
var tekin upp i landinu, mánuði
áður en áætlunin átti að fara af
stað. Og þótt þeir sem búa til dag-
skrárnar i Nýju Dehli hefðu ekki
sérstaklega hugann við pólitiska
innrætingu, þá komast þeir varla
hjá þvi að móta skoðanir þorps-
búa mjög eftir sinu höfði — þvi
viðtakendur kunna ekki að lesa
eða skrifa og munu ekki hafa neitt
annað samband við umheiminn
en um þetta fræðslusjónvarp.
Þeir hafa enga viðspyrnu, engan
samanburð.
Félagsfræðingar munu að
nokkrum tima liðinum halda úti
þorpin og kanna áhrif sjónvarps-
sendinganna. Spurt verður að þvi,
hvort það sé yfir höfuð hægt að
kenna indversku dreifbýlisfólki
eitthvað með þessari aðferð. Það
verður einnig spurt um það, hvort
sjónvarpið hafi áhrif á félags-
legar aðstæður — verður t.d.
eftirlitsmaðurinn með póstkortin
oddviti, breytast menn i
umgengni kemur upp aukið bil
milli ungra og gamalla osfrv.
Og svo — eftir sjónvarpsfræðslu
i eitt ár eru tækin tekin úr
sambandi og umheimurinn er
aftur horfinn sýnum ( Byggt á
Infonnation).
SÍNE —
Reykjavíkurdeild
Haustfundur verður haldinn miðvikudag-
inn 27. nóvember i Félagsstofnun
stúdenta.
Dagskrá: Venjuleg aðalfundarstörf.