Þjóðviljinn - 23.11.1975, Qupperneq 6

6 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 23. nóvember 1375.
RAGNAR ARNALDS:
^———■
Brýnasta verkefnið er að
fylkja vinstri mönnum saman
I kosningabaráttunni vorib 1974
varaði Alþýðubandalagið þjóðina
við yfirvcrfandi hættu frá hægri.
Við fullyrtum, að kæmust hægri
öflin til valda á nýjan leik/yrðu
menn að búa sig undir stórfelldar
gengisfellingar og látlausar árás-
ir á þann lifskjaragrundvöll, sem
vinstri stjórnin hefði skapað,
jafnframt þvi sem reynt yrði að
skera verulega niður útgjöid til
sameiginlegar þarfa, þ.á.m.
framlög i lifeyriskerfið og til
félags- og menntamála.
Þessar aðvaranir reyndust
réttar. Hinir nýju valdhafar hafa
verið önnum kafnir frá fyrstu tið
við að s 'iðsetja heilmikla þjóðar-
tragediu utan um þann boðskap,
að iaunakjör lágtekjufólks séu að
koma þjóðinni á kaldan klaka og
setja þjóðarbúið á hausinn. Tjl-
gangurinn hefur að sjálfsögðu
verið sá, að breyta tekjuskipting-
unni i grundvallaratriðum, og i
þeirri viðieitni hefur verðbólgan
verið sterkasta vopn þeirra.
Til þess að gera langt mál stutt
varðandi þróun kaupgjaldsmála
er einfaldast að benda á, að 1.
sept. s.l. hefði kaupgjaldsvisitala
verið komin i 192 stig, og er þá
ekki reiknað með hækkun tóbaks
og áfengis, en hún var 106,18 stig,
þegar hún hefði seinast áhrif á
launaútreikning veturinn 1974.
Mismunurinn er tæp 81%. En á
sama tima hafði kaup verka-
manna aðeins hækkað um tæp
40%. Kaup verkamanna hefði þvi
þurft að hækka um 29,3% 1. sept.
til að ná fullri kaupgjaldsvisitölu.
Munurinn hjá iðnaðarmönnum og
flestum opinberum starfsmönn-
um er enn meiri. Siðan 1. sept.
hafa svo laun hækkað um 2.100 kr.
eða 3-4% á lægstu taxta. Staðan i
dag er þvi sú, að rúmlega 25%
vantar á lægstu laun miðað við
kaupmátt launa vorið 1974, og
þaðan af meira vantar á laun sem
hærri eru.
Langlundargeö
verkalýðshreyf-
ingarinnar
Verkalýðshreyfingin hefur hik-
að við það enn sem komið er að
leggja út i allsherjarverkfall, og
þvi er ekki að leyna, að bráða-
birgðasamningarnir, sem gerðir
hafa verið á þessu ári, hafa valdið
miklum vonbrigðum og út-
breiddri óánægju. Hafa laun-
þegasamtökin dregið of lengi að
hefja árangursrika gagnsókn?
Þegar þessari spurningu er
svarað. er óhjákvæmilegt að hafa
i huga áróðurssókn hægri manna
undanfarið ár, sem reynt hafa
með öllum tiltækum ráðum að
telja fólki trú um, að kröfugerð
verkalýðshreyfingarinnar eigi
mesta sök á þvi, sem aflaga hefur
farið i efnahagsmálum. Þess
háttar málflutningur hefur glum-
ið sýknt og heilagt úr ýmsum átt-
um i stærstu fjölmiðlum landsins,
siðan samningarnir voru gerðir i
febr. 1974 og það væri háskaleg
grunnhyggni, ef menn gerðu sér
ekki grein fyrir, að þessi áróöur
hafði mikil áhrif — a.m.k. um
skeið.
Það er hreint ekki litils virði, að
áður en að þvi kemur, að laun-
þegasamtökin beiti afli sinu til
hins itrasta, skuli hægri stjórnin
hafa fengið frið til þess i heiit ár,
að sýna þjóðinni getuleysi sitt til
að stjórna islenskum efnahags-
málum og sanna fyrir henni, að
þrátt fyrir biðlund verkalýðs-
hreyfingarinnar og langlundar-
geð fer ringulreiðin i efnahagslif-
inu vaxandi. Þvi að nú orðið er
það almennt viðurkennt, jafnvel
af forsrh. fyrir skemmstu, að
launþegasamtökin hafa sýnt
mikla samningalipurð og vilja til
að komast hjá þvi, að allt at-
vinnulif fari i hnút og stöðvist i
langan tima. En einmitt þessi al-
menna viðurkenning ásamt vakn-
ingu i hópi óbreyttra liðsmanna
stéttarfélaganna, sem leyna ekki
óánægju sinni með varfærni og
biðlund forystumannanna —
hvort tveggja er þetta óhjá-
kvæmilegur undanfari að
árangursrikri sókn við erfiðar að-
stæður. Verkfallsvopnið er beitt,
— það er okkur öllum ljóst, og
eins hitt, að það er tvieggjað
vopn, ef ekki er rétt að þvi staðið.
Það sannar okkur sagan.
Jafnframt er það staðreynd, að
fólki hefur ekki verið nægiiega
ljóst, að ringulreiðin i Islenskum
efnahagsmálum er að miklu léyti
heimatilbúin. Mörgum hættir til
að ýkja fyrir sér ástandið i nálæg-
um löndum.og ekki bætir úr skák,
að ýmsum vinstri mönnum, sem
yndi hafa af dramatisku orðavali,
hættir til að ræða um núv. þreng-
ingar i efnahagslifi kapitaliskra
landa, eins og þar væri einhver
skelfileg heimskreppa á ferð. En
sannleikurinn er sá, að enn hefur
ekki sést nein visbending um, að
þessi djúpa hagsveifla eigi eftir
að þróast upp i raunverulega
kreppu. Ég sagði á landsfundin-
um fyrir ári, og ég itreka þau
orð: Ekkert kemur sér betur fyrir
andstæðinga verkalýðs-
hreyfingarinnar en að fólkið fái
ýkta mynd af útlendu kreppu-
fyrirbæri, sem enginn fái við ráð-
ið og hljóti að ganga yfir hér eins
og annarsstaðar.
Viöskiptakjör í
60 ár
Eða litum nánar á efnahags-
vandamál islendinga. Hvað um
viðskiptakjör landsmanna, verð-
hlutfall innflutnings og útflutn-
ings? Eru ekki viðskiptakjörin
orðin með eindæmum óhagstæð,
eins og oftast hefur verið á
krepputimum:
Ef litið er á þróun viðskipta-
kjara islendinga i 60 ár og visitala
viðskiptakjara er sett á 100 i upp-
hafi heimsstyrjaldarinnar fyrri,
má glöggt sjá, hvenær islending-
ar hafa orðið fyrir barðinu á
raunverulegum kreppum. Það
var á árunum i kringum 1920, 1927
og 1932, en þá féll visitalan i 55 og
77 stig miðað við um eða yfir 100
stig við venjulegar aðstæður.
Minni háttar lægð gekk yfir 1951-
1952. en að öðru leyti hafa við-
skiptakjörin oftast legið á bilinu
100-120 stig. Eneftir 1961 hafa við-
skiptakjörin farið batnandi nær
óslitið, með hléi 1967 og 1968, og
voru komin i tæp 200 stig árið
1973.
Þessi hagstæða þróun, sem átti
sér stað á rúmum 12 árum er ein-
stæð I viðskiptasögu islendinga
seinustu 60 árin. En það sem sið-
an hefur gerst er, að visitala við-
skiptakjara hefur nokkuð sigið
aftur, eins og búast mátti við.
Hún stendur nú i tæpum 150, og er
einna næst þeirri stöðu sem var á
árinu 1970, en á þvi ári voru við-
skiptakjörin hagstæðari en þau
höfðu nokkru sinrii áður verið, ef
frá er talið styrjaldarárið 1941.
Sannleikurinn um kreppu-
ástandið i viðskiptakjörum is-
lendinga er sem sagt sá, að ef frá
eru talin fjögur seinustu ár, höf-
um við nær aldrei búið við hag-
stæðari kjör á innflutningi okkar
og útflutningi og einmitt nú. Þess
vegna eru nú heildartekjur
þjóðarinnar á ibúa með þvi hæsta
sem verið hefur þrátt fyrir allt,
þótt þær hafi að visu dregist sam-
an á seinustu 2 árum um 8-9%.
Það sem upp úr stendur og verður
að hamra á, er að þjóðartekjur á
mann eru enn svipaðar hér á
landi og I Danmörku og Noregi,
þótt launakjör séu nú orðin um
það bil helmingi lakari hér en
þar.
Um gjaldeyrismálin orðlengi
ég ekki, enda er það einnig marg-
rætt mál af okkar hálfu. Það er
unnt að ná aftur jafnvægi i gjald-
eyrismálum, ef stjórnvöld hafa
vit og vilja til þess. En þá verður
að stjórna gjaldeyriseyðslunni og
setja hömlur á ónauðsynlegan
innflutning, meðan þess gerist
þörf.
Orsakir
verðbólgunnar
Það vandamál i islensku efna-
hagslifi, sem allir geta verið sam-
mála um, að er verulega iskyggi-
legt, er verðbólgan. Verðhækkan-
ir samkv. visitölu vöru og þjón-
ustu námu 25% 1973, 42% 1974 og
áætlað er, að þær nemi á þessu ári
náiægt 49%.
Vinstri stjórnin hefur iegið und-
ir þeim ásökunum, að hafa komið
þessari miklu verðbólguþróun af
stað. En það er mikil blekking.
Meginorsakir verðbóigunnar á
seinasta ári vinstri stjórnarinnar
voru margþættar. 1 fyrsta lagi
gifurlegar hækkanir á innfluttum
vörum, sem námu 14% árið 1973
og 34% 1974, hvort tveggja reikn-
að á föstu gengi; i öðru lagi litlu
minni hækkanir á útfluttum vör-
um, sem námu 30% 1973 og 21%
1974, einnig miðað við fast gengi,
og i þriðja lagi stórfelld verð-
bólguáhrif Vestmannaeyjagoss-
ins. Allt voru þetta óviðráðanleg-
ar ástæður, sem fráleitt er að
skrifa á reikning vinstri stjórnar-
innar. Fjórða orsök verðbólgunn-
ar og kannske ekki sú minnsta
var óhófleg útlánaaukning
bankakerfisins, sem einnig er
hæpið að skrifa á reikning
stjórnarinnar. Fimmta ástæðan
var skattkerfisbreytingin, lækkun
tekjuskatts og hækkun söluskatts,
sem viðtæk samstaða var um og
olli 4% verðlagshækkun. Þessar
fimm meginorsakir áttu mesta
sök á verðbólgunni. Til viðbótar
má svo nefna kaupgjalds-
samningana i febrúar 1974, sem
að sjálfsögðu höfðu nokkur verð-
bólguáhrif, eins og alltaf hlýtur
að vera að einhverju marki, þeg-
ar kaupgjald hækkar. En þessir
samningar voru þó bersýnilega
aðeins óverulegur þáttur I vexti
verðbólgunnar á þessum tima.
En litum svo á til samanburðar,
hverjar eru orsakir þeirrar verð-
bólgu, sem geysað hefur siðan
núv. rikisstjórn kom til valda.
Verðbólga á Islandi hefur
aldrei orðið meiri i rúma hálfa öld
en á timabilinu frá 1. ágúst 1974 til
sama tima á þessu ári. A þessum
tima hækkaði visitala vöru og
þjónustu um tæp 60%. En nú er
ekki lengur unnt að segja, að er-
lendar verðhækkanir valdi
mestu. A þessu timabili hækkuðu
innfluttar vörur að meðaltali um
8% á föstu gengi, fjórum sinnum
minna en á sama tima áriö áður.
Hins vegab er auðvelt að sýna
fram á, að a.m.k. 2/3 hlutar
þessarar verðbólgu eða um 40%
hafa beinlinis stafað af ákvörðun-
um stjórnvalda um endurteknar
gengislækkanir, skattahækkanir,
vaxtahækkanir og hækkanir á
verði hvers konar opinberrar
þjónustu, og visa ég i þvi sam-
bandi til útreikninga Lúðviks
VISITALA VIÐSKIPTAKJARA 1914-1975.
(Vid’skiptakjör eru reiknud sem hlutfall
útflutningsverds af innflutningsverdi.)
1914.
1915.
1916 .
1917.
1918.
1919.
1920.
1921 .
1922.
1923.
1924.
1925.
1926.
1927 .
1928.
1929.
100
119
105
73
64
92
55
72
80
70
97
103
90
77
114
106
1930.
1931 .
1932 .
1933.
1934 .
1935.
1936.
1937 .
1938.
1939.
1940.
1941 .
1942.
1943.
1944 .
101
80
77
90
99
109
105
107
103
116
129
162
139
104
109
1945.
1946.
1947.
1948.
1949 .
1950 .
1951 .
1952.
1953.
1954.
1955.
1956.
1957 .
1958.
1959 .
1960 .
119
133
128
117
109
97
93
93
100
104
107
104
101
107
. 109
108
.......... 125
......... 126
......... 126
.......... 134
.......... 148
.......... 148
.......... 134
.......... 127
.......... 136
.......... 155
..........,474
.......... 173
1973 ...............(198)
1974 ..............( 178)
Spá 1975............(149)
1961 .
1962.
1963.
1964 .
1965 .
1966.
1967.
1968.
1969 .
1970.
1971 .
1972.