Þjóðviljinn - 30.11.1975, Side 10

10 SÍDA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 30. nóvember 1975.
fyrirsér þeim þáttum myndlistar
sem siðan voru nefndir abstrakt.
Eftir 1950 voru menn i tveim
heimsálfum, án þess að vita hver
um annan, að forma Concret-
stefnuna, myndljóðið. Og einstök
atvik gerast viðsvegar um heim-
inn, byggð á sameiginlegri hugs-
un. Arið 1969 varð fjaðrafok i list-
heimi Reykjavikur þegar SOM
hélt aðra samsýningu sina —
sökudólgurinn var litil heysáta.
Stuttu siðar varð önnur heysáta
fræg, i New York!
Þessi hugmyndatengsl má
sjálfsagt skýra með likindareikn-
ingi, en samstiga tilviljanir eru
þó örugglega ekki alltaf hallar
undir stærðfræði, getur verið um
að ræða mun á markvissri út-
færslu hugmyndar og á eðlislæg-
um „klaufaskap” (sjá myndir).
Stöðvun áhrifa
Mismunandi er hversu mikil
áhrif listamaðurinn tekur til sin,
leiftursnögg skynjun eins manns
getur orsakað stilbreytingu,
kannski stórkostlega framþróun i
myndlist alls heimsins. Annar
listamaður er mörg ár að viða að
sér áhrifum til endurnýjunar
myndlistinni, hann rannsakar
hina óliklegustu hluti og gerir til-
raunir. Hinn þriðji geysist ört á-
fram, staldrar ekki við og hugsar,
list hans getur verið slæm jafnt
sem góð, en persónulegur blær
hans hlýtur að verða útundan i
útfærslunni, i besta falli verður
list hans sýnishorn af þvi sem
hægt væri að gera.
I mörgum tilvikum er stöðvun
áhrifa alger, listamaðurinn hefur
fengið nóg, hugur hans tekur ekki
við meiru i bili. Listamaðurinn
hefst nú handa og vinsar úr það
sem ekki skiptir máli, hinum já-
kvæðu áhrifum vinnur hann svo
úr á sinn persónulega máta, og
útfærslan verður i náinni framtið
sjálfstæð og óháð aðfengnum
áhrifum.
Hér er rétt að nefna dæmi um
vinnubrögð myndlistarmanns,
manns sem gæddur var litlu i-
myndunarafli hvað myndefni
snerti.
Edouard Manet (1832—1883) er
frábært dæmi um það hvernig
myndlistarmaður vinnur úr á-
hrifum; hann leitaði uppi fyrir-
myndir hjá öðrum snillingum og
notaði sem grunn i verk sin, en
persónulegt handbragð hans
gerði likinguna að aukaatriði. —
Og til marks um frjálsa hugsun
hans má nefna það að hann slóst i
hóp framúrstefnumanna þess
tima, Impressionistanna, þá orð-
inn roskinn og viðurkenndur list-
málari.
Stæling
Persónulegur still tiltekins
listamanns getur haft svo sterk
áhrif á annan listamann að hann
gagntakist af þeim. Ahrifin verða
honum um megn, hann gefst upp
og ánetjast stilsmáta hins, gerist
aðdáandi hans og lærisveinn.
1 mörgum listaskólum er þaö
liður i náminu að kryfja myndstil
ákveðinna listamanna, kallast
það myndgreining. Nemarnir
velja sér verkefni (málverk),
teikna það nákvæmlega upp (eftir
myndvörpu eða á rúðustrikaðan
pappir) og velja liti, — og svo
mála þeir þangað til nákvæm eft-
irliking er fengin. En þessi aðferð
er ekki eingöngu haldgóð viö
krufningu á stil, hún er tæki til
lækningar. Með nákvæmri rann-
sókn á tækni, myndmáli, útfærslu
o.fl. á verkum átrúnaðargoðsins
getur hinn ánetjaði listamaður
unnið sig frá áhrifunum, — ekki
ósvipað og maður sem stamar
fær þær ráðleggingar hjá sálfræð-
ingi sinum að stama vitandi vits
þar til staminn hættir!
(FRAMHALD SIÐAR)
NÍELS HAFSTEIN
SKRIFAR
UM MYNDLIST
LIST
OG
ÁHRIF
FYRRI HLUTI
Inngangur
1 umræðum manna um mynd-
list almennt eru nokkrir þættir
oftar á dagskrá en aðrir, menn
tala um ljótt og fagurt listaverk,
form og linu, stil og liti. Hið fag-
urfræðilega inntak er krufið til
mergjar. Hitt er svo sjaldnar sem
talað er um myndhugsun og
hvaða áhrif myndin á að hafa.
Það gleymist að huga að forsend-
um verksins, þvi fólki er tamara
að blina á þær hliðar málsins er
samsamast þess eigin skoðunum
og eru persónulegar, áróðursgild-
ið verður lika oft áleitið i umræð-
unum og mótar þá niðurstöðurn-
ar. En öllu þessu fylgir þó sam-
eiginlega árátta i eðli viðmælend
anna, menn gripa til samlikingar
og finna orðum sinum stað með
klausum um áhrif, þeir merkja
sýnileg áhrif i verkum einhvers
tiltekins manns og bendla hann
við stælingu, gott ef ekki hug-
myndastuld. Nú hafa menn auð-
vitað stundum rétt fyrir sér i
þessu, en áhrif einhvers á annan
geta verið á mismunandi stigum.
Varasamt er að dæma menn end-
anlega eftir áhrifunum einum
saman, án þess að gera sér ljóst á
hvern hátt þau eru til komin, og á
hvaða stigi þau eru i listþróun
viðkomandi manns.
Hér á eftir verður stiklað á
stóru um áhrif almennt, meðvituð
og ómeðvituð áhrif, áhrif úr fortiö
og nútið, stöðvun áhrifa og úr-
vinnslu þeirra, útilokun og vana,
endurtekningu og hringferil
áhrifa, einangrun og úrkynjun, og
siðast verður rætt nokkuö um
áhrif gagnrýni til góðs og ills.
Þótt ljóst sé að þáttur sálar-
fræðinnar sé hér mikili, og að hin
fjölbreyttu áhrif sem mannshug-
urinn tekur við verði ekki skýrö
til fulls nema með aöferöum
hennar, þá eru ýmiss orsaka-
tengsl svo auðséð að leikmanni
nægir til nokkurrar glöggvunar.
Áhrif almennt
Fátt lætur listamanninnósnort
inn. Fjölbreytni árstiðanna birtist
honum á nærgöngulli hátt en öðr-
um mönnum, honum er gefin sú
tilfinning að skynja með næmum
huga og hefja það i æðra veldi.
Smávægilegt atvik eða örlitiö
brot af einhverju getur t.d. haft
meiri áhrif heldur en miklar
hræringar, slys eða hamfarir. Ef
hann er náttúruunnandi verða
form og litir hennar honum sifrjó
uppspretta sem sköpunarmáttur
hans og imyndun eflir uppá nýtt,
verk hans verða þá endurómur
upphaflegrar skynjunar, nýr
veruleikur.
Leitandi listamaður endurnýj-
ar forða sin, stundum er um að
ræða kerfisbundna rannsókn á til
teknum atriðum, og þau talin gild
sem hugsanlega geta komið að
gagni, i annan stað siast ómeðvit-
uð áhrif inn i vitundina hvort sem
þau hafa þýðingu eða ekki.
Áróður listamanns eða lista-
hóps fyrir listmati sinu og úr-
vinnsluháttum hlýtur einnig að
vera athyglisverður þáttur i upp-
eldi og lærdómi þeirra sem fyrir
honum verða, afstaðan til áróö-
ursins verður annað hvort jákvæð
eða neikvæð, en i báðum tilfellum
felast nokkur áhrif sem setja
mark sitt á þolanda. Aróðurinn
getur snúið listamanninum til
þeirra sem honum beita, en getur
lika gert hann að hatrömmum
andstæðingi.
Jákvæö áhrif
Ferill myndlistarmanns skipt-
ist oftast niður i timabil, þar sem
þróun listar hans kemur skýrt i
ljós, og þar sem rekja má hin ó-
likustu áhrif sem hafa valdiö
stefnubreytingum eða hliðarspor-
um i persónulegri tjáningu hans
og myndhugsun.
Frámsækinn, en ómótaður
listamaður seilist i margar áttir
eftir áhrifum og leitar þau uppi
fremur en að biða þeirra von úr
viti, hann gerir sér ljóst að enginn
verður sérstæður, eitthvað sem
gildi hefur i sögu myndlistarinn-
ar, nema hann bergi af brunni
reynslunnar, enginn kemur fram
með nýjungar i myndlist án þess
aðstanda á grundvelli þekkingar.
Ahrif núliðinnar tiðar eru oftast
nærtækust og sterkust, en mynd-
listarmenn sækja ekki siður ti)
fjarlægra timaskeiða sögunnar,
þeir finna þar ósjaldan sitthvað
sem þeim hentar, — jafnvel geta
þeir byggt upp nýstárlega list af
þeim áhrifum og fundið þar anga
myndhugsunar sem tengist þjóð-
félagsmynstri samtimans. I lið-
inni tið búa oft gildi sem hafa
orðið útundan hjá þeirra tima
mönnum, en eru nú uppvakin og
notuð i nútimalistum. I þriðja lagi
eru það svo áhrif „frumstæðra”
manna, menningarsamfélaga
sem staðið hafa utan við hraðþró-
un og endurmat vestrænna þjóöa,
áhrif frá verkum notagildis og
táknrænnar athafnar eins og i trú
og siöum. Þessi „frumstæðu”
Konumynd — morris
Maður i spegli — Rene Margritte
Þótt augljós liking sé meö myndunum, þá er útfærsia þeirra byggð á
mismunandi forsendum. önnur er hugvitssamlega máluð (Magritte)
og útreiknuð stemming, hin er aftur á móti gerð meö sakleysislegu
hugarfari listamanns sem ekki hefur á valdi sfnu þróaöa teiknitækni.
verk eru enn fersk og ómenguð, —
reyndar er það fróðlegt ihugunar-
efni hvernig þau hafa staðist
timans tönn án þess að úrkynjast,
þótt viða megi sjá endurtekningu
frá verki til verks. I þennan
myndsjóð fóru tveir af snillingum
20. aldarinnar og sóttu þau áhrif
sem urðu þeim hvati til nýsköp-
unar, Modigliani og Picasso.
Modigliani vann skúlptúra sina
og andlitsform málverkanna i
mikilii likingu við grimur Afriku-
negra (enda sá maður sem „upp-
götvaði” þær), og Picasso (ásamt
Braque) grundvallaði Kúbism-
ann undir áhrifum þeirra.
Óafvitandi líking
milli myndlistar-
manna
Stundum (sjálfsagt oftar en
margur hyggur) gerist það að
fram koma tveir eða fleiri lista-
menn með sömu hugmynd, þeir
eru þá á svipuðum slóðum i rann-
sóknum sinum, eða þá að þjóðfé-
lagsaðstæður (o.fl.) hafa skapað
það ástand sem leiðir til likrar
niöurstöðu.
1 upphafi aldarinnar voru menn
af misjöfnu sauðarhúsi að vella