Þjóðviljinn - 11.05.1977, Side 16

UODVIUINN
MiOvikudagur 11. mai 1977
SAMTÖK
Straumsvíkurganga
verður farin 21. mai — Þátttakendur og sjálfboOaliOar hafi samband viO skrifstofuna
Tryggvagötu 10, simi 1-79-66. LátiOþaOekki dragast til siOasta dags.
Krístínn E. Andrésson
og leynífundirnir 1945
Eins og fram kemur i frétt á
5tu siöu um nýútkomiO Timarit
MM eru i þvi birt minnisbiöO
Kristins E. Andréssonar um
ieynifundi islenskra stjórn-
málamanna sem haldnir voru
vegna kröfu bandarikjamanna
um herstöOvar til iangs tima
áriö 1945. Þessi merkilegu piögg
hafa vcriö i fórum Magnúsar
Kjartanssonar og þess vegna
sncri Þjóöviljinn sér til hans og
innti hann nánar eftir þætti
Kristins E. Andréssonar I mál-
inu, aödraganda þcss og eftir-
mála.
Svardagarnir
1946
Þessi minnisblöO hafa verið i
fórum minum i næstum 30 ár,
sagði Magnús. Þegar ég kom
heim frá námi skömmu eftir
strið hafði Kristinn strax sam-
band við mig og bað mig um að
taka þátt i hópnum sem var i
kringum Mál og menningu,
skrifa ritdóma og annað i tima-
ritiö. Við urðum mjög góðir vin-
ir og hittumst daglega. Ég man
þvi vel eftir þessum dögum þeg-
ar hann mætti á leynifundina.
Þó að ekki væri minnst á þá i
dagblöðum kvisuðust þeir fljótt
út meðal almennings og hvar
sem maður kom voru menn i
smáhópum að ræða þá.
Ekki mátti skrifa neinar
fundargerðir á leynifundunum
sennilega i þeim tilgangi að
menn yrðu sem opnastir og
frjálslegastir. Þegar Kristinn
E. Andrésson kom heim til sin
hafði hann þann háttinn á að
skrifa niður það helsta sem
fram hafði komið á hverjum
fundi og það er einmitt það sem
nú er birt i timaritinu. 1 samtöl-
um við mig á þessum tima bætti
hann lika ýmsu við sem ekki er
að finna i þessum minnisblöð-
um. Hann sagði mér frá svip-
brigðum manna og breytingum
á raddblæ sem hann dró ýmsar
á’yktanir af.
Kristinn var þá þegar sann-
færður um að orðið yrði við
kröfum bandarikjamanna eftir
kosningar ef ekki yrði hafin
gagnsókn. Þetta varð tii þess að
hann tók að sér ritstjórn Þjóð-
viljans og beitti blaðinu af mik-
illi hörku að þessu máli svo að
kosningarnar snerust fyrst og
fremst um það.
Viðbrögð hinna flokkanna
urðu þau að allir þingmenn sóru
að þeir gengju aldrei að kröfum
Bandarikjanna — nema einn
sem var nógu heiðarlegur til að
segja hug sinn. Það var Jónas
Jónsson frá Hriflu. Hann studdi
kröfu bandarikjamanna gegn
þvi að við fengjum frjálsa
verslunarsamninga við þá.
Heitustu svardagana gegn kröf-
um bandarikjamanna sóru þeir
Sigurður Bjarnason frá Vigur
og Gunnar Thoroddsen eins og
kunnugt er. En kosningarnar
voru ekki fyrr afstaðnar en
krafan var borin fram i öðru
formi og þá reyndust svar-
dagarnir litils virði.
Kristinn E. Andrésson beitti
Þjóðviljanum af hörku, eins og'
áður sagði, og eins mikilli
breidd og hann gat. Þessi sókn
strandaði á þvi — i sambandi
við kosningarnar —- aö þjóðin
var svo fegin neikvæðu svari
Clafs Thors við kröfum banda-
rikjamanna og að ekki yrði
samið eftir kosningar að hún
trúði ekki ööru en allt yrði með
felldu.
Þrátt fyrir harða baráttu að
afloknum þessum kosningum
tókst ekki að koma i veg fyrir
Keflavikursamninginn og varð
það Kristni til mikilla von-
brigða. Hann var þeirrar
skoðunar að hægt hefði verið að
koma i veg fyrir hann ef and-
stæðingarnir hefðu beitt sér af
meiri hörku og dugnaði og það
átti lika við Sösialistaflokkinn
sjálfan.
Þess vegna ákvað hann að
draga sig i hlé i Sósialista-
flokknum og hætta á ritstjórn
Þjóðviljans. Hann fór þó dult
með þetta og bað mig að setjast
i sinn stól á Þjóðviljanum i
nokkra mánuði en það entist nú i
25 ár. Kristinn taldi sig hafa
beðið mjög örlagarikan ósigur.
Ég er sammála um það að ef
þessi þjóð á að eiga einhverja
framtið verður hún að vera
sjálfstæð á öllum sviðum,en það
er ekki rétt mál aö Kristinn hafi
beðið slikan ósigur sem hann
taldi. Hann var svo mikill eld-
hugi að hann kveikti i stórum
hóp manna sem héldu áfram
einbeittri andstöðu sem átti eft-
ir að bera mikinn ávöxt.
Árangur baráttu
Bandarikjamenn fylgdu eftir
Keflavikursamningnum með
inngöngu tslands i Nató og lof-
orði um að hér yrði aldrei her á
friðartimum. Hann kom tveim-
úr árum siðar. Þá voru þeir að
hugsa um að gera tsiand að
aðalherstöð sinni á Norður-
slóðum ma. meö herskipastöð i
N.jarðvikum, stórum herflug-
velli á Rangárvöllum, höfn á
Suðurströndinni og kafbátalægi
i Hvalfirði. Það átti að sprengja
inn i Þyril og vera kjarnorku-
helt.
En vegna hins óvissa stjórn-
málaástands á tslandi hurfu
bandarikjamenn frá þessari
fyrirætlun og völdu td. Græn-
land i staðinn fyrir sinn stærsta
herflugvöll. Þessi barátta hefur
þvi borið óhemjumikinn
árangur þó að enn sé ekki lokið
að fullu að hrinda bandariskum
hernaðaritökum hér. Herstöðin
á Keflavikurflugvelli hefur
smám saman minnkað að gildi.
Upphaflega voru þar bæði sjó-
her, landher og flugher. Nú er
þar bara sjóher og völlurinn
hefur einungis það hlutverk að
taka við merkjum um ferðir
kafbáta. Mér skilst að þetta
kerfi sé að verþa úrelt vegna
þess að flugvélarnar sem ann-
Kristinn E. Andrésson
ast eftirlitsflugið eru nú farnar
að hafa móttökustöðvar um
borð svo að völlurinn verður þá
óþarfur milliliður.
Merkileg gögn
Að undanförnu hafa komið
fram býsna merkileg gögn um
þessa sögu sem Þór Whitehead
sagnfræðingur hefur dregið
fram i dagsljósið, segir Magnús
að lokum. Þar hefur sannast að
bandarikjamenn ætluðu að gera
Island að leppriki fljótlega eftir
að seinni heimsstyrjöldin hófst.
Þeir studdu islenska lýðveldið
vegna þess að þeir töldu að hér
yrði auðveldara að fá her-
stöðvar ef islendingar sjálfir
réðu. Það sem mér hefur fundist
ömurlegast við að lesa greinar
Þórsog af samtölum minum við
Kristin E. Andrésson hvað
menn litu þessar bandarisku
kröfur smáum augum. Þing-
menn litu á þær sem atburð sem
hægt væri að nota i innanlands-
átökum. Framsóknarmenn
vildu nota hann til að koma ný-
sköpunarstjórninni frá og Al-
þýðuflokkurinn og Sjálfstæðis-
flokkurinn héldu að ný-
sköpunarstjórnin gæti verið
áfram við lýði þrátt fyrir Kefla-
vikursamning. En auðvitað
voru þessar kröfur risavaxnar
miðað við allt ástand og innan-
landsdeilur á tslandi.
—GFr
„Hneyksli” formanns Alþýðuflokksins:
„Ég heföi frekar átt
von á slíku frá atvinnurekendum,
9)
Þessa dagana, þegar verka-
lýðssamtökin eigai harðri kjara-
baráttu, finnur formaður svo-
kallaðs Alþýðuflokks sér ekkert
þarfara að gera en að veitast með
geðvonskuskrifum að Jóni Rafns-
syni, einum djarfasta og litrik-
asta garpinum úr verkalýðsbar-
áttu millistriðsáranna.
Bók Jóns Rafnssonar, Vor i
verum,eflum þessar mundirlesin
i Utvarp og i gær skrifar BGr um
lesturinn i leiðara Alþýðublaðsins
og hefur leiðarinn hvorki meira
— segir fulltrúi
Alþýðubandal.
í útvarpsráði
né minna en yfirskriftina
„Hneyksli i útvarpsdagskrá.”
Maður skyldi ætla að Jón Rafns-
son,sem nú ,,býr i Reykjavik há-
aldraðurog hlustar stundum á út-
varp"(i það er efni leiðaranna
rakið sem kunnugt er) ætti
annað skilið af forustumanni
flokks, sem einu sinni var af al-
menningi talinn til verkalýðs-
flokka og þykist aö þvi er virðist
stundum vera þaö ennþá, þótt
undarlegt kunni að virðast.
BGr fullyrðir að bókin Vor i
verum þverbrjóti „lög Rlkisút-
varpsins um óhlutdrægni, mikil-
vægustu málsgrein útvarpslag-
anna... I 3. grein laganna er þessi
alkunna setning, sem mótað
hefur allt starf útvarps og sjón-
varps: „Ríkisútvarpiö skal i öllu
starfi sinu halda i heiöri lýðræðis-
legar grundvallarreglur. Það
skal virða tjáningarfrelsi og gæta
fyllstu óhlutdrægni gagnvart öll-
um flokkum og stefnum i opinber-
um málum, stofnunum, félögum
og einstaklingum.”
Þjóðviljinn sneri sér af þessu
tilefni til Ólafs R. Einarssonar,
fulltrúa Alþýðubandaiagsins i út-
varpsráði. Ólafi fórust orð á
þessa leið:
„Ég veitekkihvehátiðlegaá að
taka svona reiðiskrif manns, sem
var formaður útvarpsráðs i heil-
an áratug og túlkaði þá þriðju
grein útvarpslaganna þannig, að
menn á borð við Magnús Torfa
Ólafsson og Ólaf Ragnar Grims-
son voru útilokaðir frá dagskrár-
gerð. Eftir daga Benedikts i út-
varpsráði hefur 3. grein laganna
verið túlkuð miklu frjálslegar,
þannig að ólik sjónarmið hafa
fengið að njóta sin. Hvað snertir
bók Jóns Rafnssonar og lestur
Framhald á bls. 14.
Framlag í stofnfjársjóð 3.2 miljarðar
r r
Kom fram á blaöamannafundi meö LIU í gœr
í gær boöaði Landssamband
islenskra útgerðarmanna blaða-
menn á sinn fund. A þeim fundi
sögðu útgerðarmenn sitt álit á
kröfugerð Sjómannasambands
tslands I samningaviðræðum
þeim sem nú eru að hefjast en
eins og kunnugt cr losna sjómenn
úr viðjum þrælalaganna sem
þeim var gert að sæta.
Kristján Ragnarsson formaður
LtO var helst i forsvari fyrir út-
gerðarmenn og eyddi hann
lengstum tima i að svara kröfu
sjómanna um breytingar á hluta-
skiptum en samkvæmt þeim kröf-
um munu sjómenn endurheimta
sömu skiptaprósentu og þeir
höfðu áður en farið var að hreyfa
við sjóðakerfinu veturinn 1975-6.
Er gert ráð fyrir að hækkunin
komi til framkvæmda i tveim
jafnstórum áföngum þann 15. mai
nk. og réttu ári siðar.
Kristján rakti sögu sjóðakerfis-
breytingarinnar og kvað það
furðulegt að þegar sjómenn færu
fram á að breyta þvi samkomu-
lagi sem þá náðist gerðu þeir
kröfu til þess að þeir sem mestar
tekjur hefðu fengju mestar hækk-
anir. Atti Kristján þar við sjó-
menn á loðnubátum og skuttogur-
um en skv. kröfum sjómanna á
skiptaprósenta þeirra að hækka
um 20-25%. \
Aðspurður viðurkenndi
Kristján að einmitt á þessum
skipum væru bestu skilyrðin til að
hækka laun sjómanna en það væri
hins vegar ekki nema réttlátt að
útgerðarmenn fengju að njóta
þess þegar vel gengur.
— Sjómenn og útgerðarmenn
eiga ekki að deila um hlutaskipt-
in, sagði Kristján og bætti þvi við
að með þessum kröfum sjómanna
væri stefnt að nýju sjóðakerfi.
Hann taldi heillavænlegra að sjó-
menn og útgerðarmenn störfuðu
saman eins og hingað til i verð-
lagsráði og beita kröftum sinum
Framhald á bls. 14