Þjóðviljinn - 16.08.1977, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 16. ágúst 1977 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
a/ erlondum vettvangi
Minnkandi Mðarhorfur í
Austurlöndum nær
Þrátt fyrir sýndarbjartsýni
flestra þeirra, sem hlut eiga að
máli, bandarikjamanna, israela
og araba, er varla hægt að segja
annað um tiu daga ferð Cyrusar
Vance um Austurlönd nær en hún
hafi mistekist. Untarikisráðherr-
ann varð að viðurkenna það á
blaðamannafundinum, sem hann
hélt i Jerúsalem eftir viðræður
við israelska ráðamenn, að hon-
um hefði ekki tekist að draga úr
ágreiningi deiluaðila og héldu
þeir énn fast i þau sömu viðhorf
ogþeir höfðu áður en ferðin hófst.
Litlar horfur eru þvi á þvi að
Genfarráðstefnan geti komið
saman i haust eins og talað hafði
verið um, og reyndar verður ekki
annað séð en „allt standi fast” i
þessum heimshluta. En þrátt
fyrir neikvæða niðurstöðu má
samt segja að viðhorf og staða
hinna ýmsu deiluaðila hafi komið
nokkuð vel fram i umræöum
siðustu vikna og það hafi orðið
skýrara hvað raunverulega er i
húfi. Þess vegna er rétt að gefa
góðan gaum að ferðalagi Cyrusar
Vance og aðdraganda þess.
„Ályktun 242”
Afstaða leiðtoga þeirra þriggja
arabaríkja, sem eru i „viglin-
unni”,Egyptalands, Jórdaniu og
Sýrlands, og leiðtoga Saudi-
Arabiu, sem fylgja þeim að mál-
um, hefur að undanförnu verið
nokkuð skýr. Þeir krefjast þess
aö til grundvallar friðarumræð-
um verðilögð sú ályktun öryggis-
ráðs S.Þ., sem nefnd er „ályktun
nr. 242 ,en hún felur m.a. isér
viðurkenningu á tilverurétti
Litill
árangur
afför
Cyrusar
Vance
menn fara að tala um „öfgar”
eða „óraunsæi” þessara leiðtoga
PLO, verður þó að minna á að
þessi neitun á tilverurétti er
gagnkvæm: mönnum hættir
nefnilega til að gleyma þvi' að
israelar hafa aldrei viljaö
viðurkenna að Palestinu-arabar
séu til sem sérstök heild, sem geti
haft „þjóðarréttindi” ,og aldrei
tekiö það i mál að viðurkenna
PLO sem hugsanlegan samnings-
aðila.Þeir hafa gjarnan talað um
„jórdaniumenn” eða
„múhameðstrúarmenn á Vestur-
bakkanum” og kallað fulltrúa
þeirra og leiðtoga „hryðjuverka-
■ menn”, og eru reyndar ekki mörg
ársiðan Golda Meir neitaði þvi að
nokkrir „Palestinuarabar” væru
Menahems Begin, sem lét það
verða eittaf sinum fyrstu verkum
að heimsækja landnámssvæði
gyðinga á vesturbakkanum og
lýsa þvi yfir að þetta hérað væri
ekki „hernumið svæöi” heldur
væri þetta Júdea og Samaria,
kjarni hins forna gyöingarikis,
sem gyðingar heföu „frelsaö” að
nýju, og væri óaðskiljanlegur
hluti Israelsrikis. Hinn atburður-
inn var sú yfirlýsing Carters
Bandarikjaforseta aö Palestinu-
arabar ættu rétt á því að eignast
þjóðarheimili („homeland”).
Með þvi móti höfðu bandarikja-
menn stigið stórt skref og nálgast
það mjög að taka upp viðhorf
araba, — en stór ágreiningur var
kominn milli israela og bandar
rikjamanna.
Sigur Begins
Flestir bjuggust þvi við hörðum
deilum, þegar Menahem Begin
fór til Bandarikjanna i seinni
hluta júlimánaðar til að eiga
viðræður við Carter forseta, en
svo fórþó ekki. Leiðtogarnir tveir
lýstu þvi þvert á móti yfir að þeir
væru samamála um helstu atriði,
og Begin vann talsverðan sigur i
ferðinni: fjölmiðlar tóku honum
vel, og hann fékk loforð fyrir
vopnabúnaði fyrir 250 miljónir
dollara, sem israelar þurftu ekki
aðborga nema til hálfs. Franska
vikuritið ,,Le Nouvel Observa-
teur” hélt þvi fram að ein
ástæðan fyrir þessum sigri hefði
verið sú hroðalega pressa sem
Begin hefði fengið hjá bandarisk-
um blaðamönnum og stjórnmála-
mönnum áður en hann kom (hann
an fund Genfarráðstefnunnar i
haust — en einnig leita aö öllum
hugsanlegum leiðum til aðsamn-
ingaumræðurnar gætu haldið
áfram, þvi að Carter var það
áreiðanlega fullljóst að tæpt var
aö binda miklar vonir við Genfar-
ráðstefnuna.
Skammgóður dulbún-
ingur
Vinalæti Carters og Begins
voru heldur skammgóður dulbún-
ingur fyrir þann djúpstæða
skoðanaágreining sem er milli
israela og bandarikjamanna, og
hafði för Vance ekki annan
árangur en þann að leiöa hann
enn betur i ljós. Begin var varla
búinn að tylla niður tánum i landi
sinu, þegar bandarikjamenn
hörmuðu það að Israélsstjórn
skyldi leggja opinberlega blessun
sina yfir landsnámssvæði
gyðinga á Vesturbakkanum, og
sögðu að flutningur gyðinga
þangað stuðlaði að friði i þessum
heimshluta. Begin lýsti þvi þá yf-
ir á fundi i Knesseth (israelska
þinginu) að gyðingar hefðu fullan
rétt til að setjastað hvar sem þeir
vildu á Gasa-svæðinu eða á
Vesturbakkanum og yrði sá rétt-
ur ekki af hendi látinn. Gat þá
ekki skýrara verið að israelar
annars vegar og bandarikjamenn
og arabar hins vegar voru alger-
lega á öndveröum meiði um
framtið hinna svonefndu
„hernumdu svæða”.
Hitt deilumálið, þátttaka
Palestinuaraba i samningavið-
ræðum og framtiðarstaöa þeirra,
varhinsvegar stööugtá dagskrá i
Frá viðræðum Cyrusar Vance utanrikisráðherra (f miðjunni) og Anwars Sadat forseta Egyptalands. (t.h.)
Israels, og sé það lokatakmarkið
að ísraelar láti af hendi öll þau
svæði, sem þeir hernámu i „sex
daga styrjöldinni” 1967 (Sinai-
skaga, Gasa-svæðið,
Vesturbakka Jórdan og Gólan-
hæðir) en Palestinu-arabar stofni
sérstakt riki á Vesturbakkanum
og á Gasa-svæðinu og ákveði
sjálfir framtið sina (t.d. hvort
þeir vilji ganga I rikjasamband
við Jórdaniu). Sennilega eru
leiðtogarnir fúsirtil viðræðna um
ýmsar smávægilegar breytingar
á landamærum Israels frá þvi
sem þau voru 1967 og svo er það
lika samningsatriði hvernig unnt
geti verið að koma þessari skipun
á. En leiðtogarnir segjast vera
ákveðnir í að semja fullan frið ef
israelar fallast á þessa lausn
deilumálanna.
Leiðtogar Þjóðfrelsishreyf-
ingar Palestinu-araba^PLO^hafa
nokkuð aðra afstöðu. I einkaviö-
ræðum munu þeir oft hafa gefið i
skyn aö þeir geti fallist á þessa
lausn, en opinberlega hafa þeir
ekki viljað samþykkja „ályktun
nr. 242”, vegna þess að þar er ein-
ungis talað um „flóttamanna-
vandamái” Palestinuaraba en
ekki „þjóðarréttindi” þeirra, og
þeir hafa ekki viljað viðurkenna
tilverurétt Israelsrikis. Aöur en
til. Það er þvi augljóst að frá
beggja hálfu er viðurkenning á
tilverurétti andstæðingsins vopn
sem ekki má kasta frá sér i
gáleysi, og verður að lita á
afstöðu PLO i þvi' sambandi.
Loðin afstaða.
Afstaða israela gagnvart
hernumdu svæðunum var lengi
mjög loðin. Stjórn verkamanna-
flokksins lét yfirleitt i það skina
að hún væri fús til að semja um
a.m.k. hluta þeirra og bannaði
þvi i orði kveðnu búsetu gyðinga
þar, — þótt hún léti það hins
vegar viðgangast að þeir kæmu
þar upp „ólöglegum landnáms-
svæðum”. 1 áróðri sinum lögðu
israelar svo mesta áherslu á þá
afstöðu Palestinuaraba að
viðurkenna ekki tilveru Israels-
rikis og sögðu að ekki væri hægt
að semja við „hryöjuverkamenn
sem hefðu eyðileggingu rikis
gyðinga að markmiöi”. Þannig
virtust deilumál israela og araba
vera orðin aö vitahring — og tókst
Kissinger ekki að brjóta hann þótt
hann gerði til þess mjög alvar-
lega tilraun.
1 vetur gerðust svo tveir at-
buröir sem breyttu þessari stöðu.
Annar þeirra var kosningaisgur
formanns likúd-flokksins i Israel,
var kallaður „hryðju-
verkamaður”, „ábyrgðarlaus
fasisti”, „ofstækism aður”
o.s.frv.): hefðu bandarikjamenn
skammast sin fyrir þennan
munnsöfnuðþegarmaðurinn kom
og reyndist vera kænn og lipur
stjórnmálamaður og vel máli far-
inn. Að sögn vikuritsins hafði
Carter álitiö að þessi haröa gagn-
rýni bandarikjamanna myndi
veikja stöðu Begins heima fyrir,
en þegar I ljós kom að hún haföi
þveröfug áhrif og leiddi einungis
til þess að fyrri andstæðingar
hansgengu tilstuðnings við hann,
hafði Carter ekki nægilegt
bolmagn til að eiga i illdeilum við
svo öflugan stjórnmálamann.
Carter var hins vegar mjög i
muna að halda áfram málamiðl-
unartilraunum i deilunum fyrir
botni Miðjaröarhafs. Hann tók
þvi fegins hendi tillögum frá
Begin þess efnis að Israelar
myndu láta af hendi Sinai-skaga
og Gólan-hæðir en V-bakkanum
skyldi skipt á vissan hátt, þannig
að israelski herinn hefði áfram
umráð yfir honum en arabiskir
ibúar hans fengju kosningarétt i
Jórdaniu. Siðan sendi hann Cyrus
Vance, utanrikisráðherra, i
ferðalag um Austurlönd nær til aö
ræða ný viöhorf og undirbúa nýj-
ferðalagi Vance. Tveimur dögum
áður en Vance lagði af staö,
bryddaði Carter upp á lausn:
hann gaf það i skyn að banda-
rikjamenn gætu tekið upp viðræð-
ur við leiðtoga PLO og þeir gætu
orðið samningsaðilar, ef þeir
viðurkenndu fyrst „ályktun 242”
og tilverurétt Israels, og hann
endurtók þessa hugmynd aftur á
mjög ótviræðan hátt meðan
Vance átti viðræöur við Sadat
Egyptalandsforseta i Alexandriu.
Sadat og Vance sömdu jafn-
framt aðrar tillögur sem miðuðu
aðþvi að skjóta lausn þessa deilu-
máls um þátttöku Palestinuaraba
á frest þarnig aö umræður gætu
þegar hafist. Stungu þeir upp á
þvi að utanrikisráðherrar allra
rikja fyrir botni Miðjarðarhafs
mynduðu e.k. „vinnuhóp” sem
kæmi saman til fundar i septem-
ber til að undirbúa Genfarráö-
stefnuna. Samkvæmt þessu áttu
Palestinuarabarekkiað taka þátt
i þessum undirbúningsviöræðum
og tóku israelar hugmyndinni
þegar i stað vel, þvi aö aðalmark-
mið þeirra var að hefja sem fyrst
einhvers konar viöræður án þátt-
töku Palestinuaraba.
Sýrlendingar munu strax hafa
skilið hvar fiskur lá undir steini
og vildu ekki stuðla að þvi að
skóta vandamálinu á frest.Þeir
sögöu þvi Vance, þegar hann kom
til Damaskus, að gert hefði verið
ráö fyrir þvi að hinar eiginlegu
friðarumræður israela og araba
færu fram i Genf, og ástæðulaust
að láta einhvern annan fund
koma i stað þeirrar ráðstefnu. Þó
lýstu þeirsig fúsa til að taka þátt i
undirbúningsfundi án Palestinu-
araba — ef það væri tryggt að
Genfarráðstefnan færi fram og
fulltrúar Palestinuaraba ættu þar
sæti.
Eftir þetta komust bandarikja-
menn á þá skoðun, aö sögn
franska dagblaðsins „Le
Monde”, að eina leiðin til að losna
úr þessum ógöngum væri sú aö
leiðtogar PLO lýstu þvi yfir að
þeir viðurkenndu „ályktun nr.
242". Ekki er fullljóst hvað siðan
gerðist, en samkvæmt því sem
komið hefur fram i fréttum fékk
Vance þau tiðindi i viðræðum viö
ýmsa arabaleiðtoga og þó sér-
staklega i viðræðum við utan-
rikisráðherra Sádi-Arabiu, að
leiðtogar PLO kynnu aö viður-
kenna þessa ályktun ef vissar
orðalagsbreytingar væru gerðar
á henni. Carter forseti greip feg-
inn við þessu og lýsti þvi yfir að
slik viðurkenning myndi verða
stórt skerf i friðarátt og myndu
bandarikjamenn þegar hefja
viðræöur við PLO ef leiðtogar
hreyfingarinnar féllust á að
breyta þannig stefnu sinni. En
þegar Cyrus Vance kom frá Sádi-
Arabiu til Israels og ræddi við
israelska ráðamenn i Jerúsalem,
lýstu þeir þvi umbúðalaust yfir að
þeirmyndu ekki viöurkenna PLO
sem samningsaðila jafnvel þótt
leiðtogar PLO viðurkenndu til-
verurétt tsraelsrikis. Þannig var
þvi máli lokið, og var það þá aug-
ljóst að israelar vildu hvorki láta
af hendi Vesturbakkann né viður-
kenna PLO sem samningsaðila
hvaö svo sem þjóðfrelsishreyf-
ingin léti koma á móti.
Ósveigjanleg afstaða
Að sögn dagblaðsins „Le
Monde” er ástæðan fyrir þessari
afstööu israela einföld: þeir lita
svo á aö taki þeir upp einhver jar
beinar viðræður við PLO hljóti
þær að fjalla um lausn Paiestinu-
vandamálsins sem sliks, — um
eitthver heimili fyrir Palestinu-
araba. Nú eru israelar e.t.v.
reiðubúnirtil að láta af hendi eitt-
hvert landsvæöi við nágranna-
löndin, t.d. afhenda egyptum
Sinai-skaga og gefa jórdaniu-
mönnum einhver itök i
Vesturbakkanum — en þeir vil
alls ekki viðurkenna Palestinu-
araba sem sérstaka heild né leyfa
stofnun einhvers þjóðarheimilis
fyrir þá, i hvaða mynd sem það
væri. Þetta er sú afstaða sem
ísraelar hafa áður haft, en eftir
þessa atburði er nú ljóst að þeir
ætla alls ekki að hvika frá henni
jafnvel þótt Palestinuarabar
vildu leggja sitt fram til að koma
til móts viö israela, Með þessari
afstöðu israela er Palestinu-
vandamálið i raun og veru alveg
óleysanlegt, og er það skýringin á
oröum Cyrusar Vance i
Jerúsalem um „ósveigjanleika”
israela.
Eftir þetta er ekki nema eðli-
legt að menn leiði hugann að þvi
hvort hætta sé á nýrri styrjöld
fyrir botni Miðjarðarhafs. En
sem betur fer er óliklegt aö til svo
válegra atburða komi að sinni,
vegna þess hve gifurlegur munur
er nú á hernaöarmætti deiluaðila:
það er ekki aðeins öruggt að
israelar myndu vinna styrjöld
með miklumyfirburðum heldur
myndi slik styrjöld hafa mjög al-
varleg áhrif á innanlandsástand I
öllum nágrannarikjunum: Sadat
myndi áreiðanlega hrökklast frá
völdum, Hússein Jórdaniukon-
ungur missa hásætiö og sýrlend-
ingar og sádi-arabar biða stór
afhroð. Palestinuarabar vilja
Framhald á bls. 14.