Þjóðviljinn - 21.03.1978, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 21. mars 1978 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 7
Sú var tídin að%íu menn áttu ad stytta nóttina
samkvæmt borösálmi Jónasar, en nú eiga þrettán
þingkjörnir menn að hitta vænlegt
ráð til að hressa upp á málfar landsmanna....
Stefán
Karisson,
handrita-
fræöingur
Þingid og tungan
Þingsályktunar-
tillaga
Fimm þingmenn úr öllum
flokkum hafa nýlega flutt þings-
ályktunartillögu á alþingi um
islenskukennslu i fjölmiölum.
Með þeim tillöguflutningi hafa
þeir sýnt að þeim er annt um
fleiri þætti islensks máls en
setuna sálugu, og það er vel.
Tillagan er stutt og gagnorð og
hljóðar svo:
Alþingi ályktar að fela rikis-
stjórninni að sjá svo um að
sjónvarp og útvarp annist
kennslu og fræöslu i öllum
greinum móðurmálsins.
Þrettán manna ráö, kosið
hlutfallskosningu á Alþingi,
skal hafa með höndum stjórn
þeirra mála.
1 greinargerð með tillögunni
er á það bent með réttu að is-
lensk tunga eigi nú i vök að
verjast og það eigi sérstaklega
við um talað mál, framburð og
framsögn. Vikið er að meðferð
tungunnar i rikisútvarpinu, sem
er talið vera óbóta vant, og ekki
virðist flutningsmönnum vera
lögð sérstök rækt viö orðfæri
eða framburð þeirra sem við
sjónvarp starfa.
Módurmáliö og
ríkisfjölmiðlarnir
Vikjum fyrst að^ orðfæri i
þessum fjölmiðlum. Vissulega
hafa bögubósar komist inn á
gafl hjá þeim — og kannski ekki
sist sjónvarpinu, en t.a.m.
þýðingar hafa þar oftast nær
verið skikkanlegar eða góðar,
og sama máli gegnir yfirleitt
um orðfæri frétta, enda mun
Emil Björnsson fréttastjóri,
sem er málhagur maöur, að öll-
um jafnaði lesa þær yfir og lag-
færa ef þörf gerist. Hjá hljóð-
varpinu hefur málfróður maður
verið til leiðbeiningar um
málfar frétta öðru hvoru um
árabil.
Hins vegar mega framburður
og lestrarlag muna sinn fifil
fegri i hljóðvarpi, og i sjónvarpi
mun þessu hvorutveggja hafa
verið ábótavant frá upphafi.
Margir hlustendur hafa haft af
þessu megna skapraun, og
islenskufræðingum, sem yfir-
leitt eru hógværir menn, hefur
jafnvel blöskrað svo aö Félag
islenskra fræða sendi frá sér
opinbera gagnrýni á framburði
og lestrarlagi i rikisfjölmiðlun-
um siöastliöið haust. Háskaleg-
ast er þó að slæmur flutningur i
útvarpi hlýtur að valda mál-
spjöllum um land allt og sam-
rýmist ekki útvarpslögum, sem
kveða á um að rikisútvarpiö
skuli ,,efla islenska tungu”.
Nú er þaö að sjálfsögðu svo,
að ef framburði og framsögn
hrakar með þjóðinni, eins og
látið er að liggja i greinargerö
með áðurnefndri þingsálykt-
unartillögu, er fjarska hætt við
að afturfarar á þvi sviði verði
vart i útvarpi. Ég átti þess einu
sinni kost að hlusta á upptökur
með nokkrum hópi fólks sem
hafði sótt um þularstarf hjá út-
varpinu, og þar var ekki feitan
gölt aö flá. Ég veit þess vegna
að þaö er ekki hlaupið að þvi að
fá góöa lesara sem vilja gefa sig
að þularstörfum, en þeim mun
þyngri skylda hvilir á heröum
forráðamanna útvarpsins að
leita vel fyrir sér og sjá þulum
fyrir gagnrýni og tilsögn áður
en þeir hef ja störf og ekki síöur i
starfi. Mér er minnisstætt aö
blaðamaður spurði sjónvarps-
þul hvernig hefði veriö háttaö
undirbúningi þula sem höfðu
nýlega hafið starf. „Við reynd-
um að segja hver annarri til”,
sagði stúlkan. Slikt getur svo
sem verið gott og blessað, en
ekki lýsti þessi aðferð miklum
áhyggjum eöa ábyrgðartilfinn-
ingu af hálfu sjónvarpsins. Til
samanburöar má nefna aö hjá
danska rikisútvarpinu eru nýir
þulir settir á strangt undirbún-
ingsnámskeið, og að þvi er ég
best veit er þar settur sérstakur
maður til að husta reglulega á
hvern nýjan þul sem er tekinn
til starfa og benda honum á og
leitast við aö lagfæra þaö sem
miður fer.
Sumir bestu lesarar rikisút-
varpsins eru komnir i svo háar
stöður að þvi miður heyrist
sjaldan i þeim. Aðrir eru orðnir
svo langþreyttir á lestrinum aö
stundum mætti ætla að þeir
væru að leggja upp laupana i
miðri setningu, en þá er harkað
af sér og brunað út að næsta
punkti. Við búum við vont emb-
ættiskerfi meðan það er ekki
sjálfsagður hlutur að þeir skipti
um störf öðru hvoru þeir Jón
Múli, Andrés Björnsson og
Hjörtur Pálsson.
Nú eru líka tíu
rnenn
Sú var tiðin að niu menn áttu
að stytta nóttina samkvæmt
borðsálmi Jónasar, en nú eiga
þrettán þingkjörnir menn að
hitta vænlegt ráð til að hressa
upp á málfar landsmanna
samkvæmt þingsályktunartil-
lögu Sverris Hermannssonar og
þeirra félaga. Ekki liggja kostir
þess að alþingi kysi slikt ráð i
augum uppi, en auk þess fæ ég
ekki betur séð en framkvæmd
þessarar hugmyndar bryti i
bága við útvarpslög, sem segja
að rikisútvarpið sé sjálfstæð
stofnun og að útvarpsráö taki
ákvarðanir um hversu útvarðs-
efni skuli hagað i höfuðdráttum
og leggi fullnaöarsamþykkt á
dagskrá. Þessi útvarpslög voru
samþykkt á alþingi fyrir sjö ár-
um að frumkvæði þáverandi
menntamálaráðherra, sem nú
er einn af flutningmönnum
fyrrnefndrar þingsályktunartil-
lögu.
Auðvitað má breyta útvarps-
lögum eins og öörum lögum, en
aö minum dómi væri farið út á
varhugaverða braut ef ráðherra
færi að fyrirskipa ákveðna
dagskrárliði i útvarpi og alþingi
að kjósa þeim sérstaka stjórn.
Ég ætla þvi að leyfa mér aö
stinga upp á annarri
framkvæmdaraöferð:
Efnt verði til opinnar ráð-
stefnu áhugamanna um móður-
málskennslu i útvarpi, þar sem
hugmyndir urðu reifaðar og
ræddar. Ráðstefnan kjósi nefnd
til þess að vinna úr hugmyndun-
um og koma þeim á framfæri
við útvarpsráð, sem yrði að
taka afstöðu til þeirra. Eðlilegt
væri að útvarpsráð fæli
nefndarmönnum umsjón með
nýjum móðurmálsþáttum sem
upp yrðu teknir,, ef þeir vildu
taka slikt að sér.” Æskilegt væri
að umsjónarmenn héldu opna
fundi öðru hvoru til þess að
hlusta eftir viðbrögöum við
þáttunum og nýjum hugmynd-
um.
Vera má að þingmönnum
fimm þætti hlutur alþingis
verða litill við þessa
framkvæmd mála. Ég skal þvi
drepa á fáein önnur efni sem
varða íslenska málrækt og
alþingi hefur eða getur haft
áhrif á.
Móðurmálskennsla
i grunnskóla
A undanförnum árum hafa
ýmsar aðrar greinar þrengt að
m ó ð u r m á 1 s k e n n s 1 u á
grunnskólastigi. T.d. má nefna
að kennsla i dönsku og ensku
hefst nú nokkrum árum fyrr en
var til skamms tima. Þetta
kann að hafa einhverja kosti
fyrir nám i erlendum málum, en
eitt er nauðsynlegt — i þessu
tilviki móöurmáliö, þvi aö án
traustrar kunnáttu i þvi verður
flest annað i molum.
Ég er ekki nógu kunnugur
móðurmálskennslu i grunnskól-
um til þess að geta rætt um hana
i einstökum atriðum, en grun
hef ég um að lestrarkennslu sé
ábótavant, þ.e.a.s. að
staðnæmst sé við það markmið
að gera nemendur stautfæra, en
siðan sé einkanlega prófaö i
lestri, en tilsögn i góðum lestri
og frjálslegri framsögn
vanrækt.
Þeirri skoðun heyrist stund-
um fleygt að undanfari átaks i
framburðarmálum þurfi að
vera ákvörðun samræmds
framburðar. Þetta er mikill
misskilningur, þvi að
framburður getur verið skýr og
eðlilegur á hvaða mállýsku
islenskri sem er.
Hljóðfræðiþekking
Traustar ranhsóknir á hljóð-
fræði islenskrar tungu yröu allri
tilsögn um framburð til ómetan-
legs stuðnings, en litlu er þvi
miöur fyrir að fara i þessum
efnum. Auðvitað fá móðurmáls
kennarar fræöslu i nokkrum
frumatriöum islenskrar hljóð-
fræði, og sumir hafa aukiö við
þekkingu sina með sjálfsnámi.
Hins vegar hefur aldrei verið til
hér á landi sérstök kennara-
staöa i hljóðfræði, og þeir fáu
Islendingar sem hafa sérmennt-
ast i hljóðfræði hafa ekki verið
kvaddir til starfa hér. Einn var
um langan aldur prófessor i
Bandarikjunum og er nú látinn,
annar i Austur-Þýskalandi og er
kominn á eftirlaun, og sá þriðji,
sem er á besta aldri, hefur
heldur ekki fengið starf á sinu
svði á Islandi en orðið að ráöa
sig til rannsóknarstarfa
erlendis.
Vegna skorts á rannsóknum
vitum við i rauninni mjög litið
um hvaða breytingum islenskur
framburður er að taka. Við
heyrum að hann breytist, og
talandi margra er orðinn okkur
óskýr og annarlegur, en við
greinum ekki til neinnar hlitar
hvað er að. Þekkingar er þörf til
viðnáms og viðreisnar.
Menntum
islenskukennara
Fyrir alþingi liggur nú
frumvarp um embættisgengi
kennara. Samkvæmt þvi á að
gera menntunarkröfur til kenn-
ara i framhaldsskólum, sem eru
piun minni en þær kröfur eru
sem stór hópur islenskukennara
á framhaldsskólastigi uppfyllir
nú, og i frumvarpinu er ekki
einu sinni gert ráð fyrir þvi að
umsækjendur sem hafa meiri
menntun er áskilin er i
lágmarkskröfum hafi forgengi
til starfa. Samþykkt þessa
frumvarps óbreytts hefði þvi
óhjákvæmilega I för með sér
minni menntun islenskukenn-
ara i framhaldsskólum þegar
fram liða stundir.
íslensk málnefnd
A öllum Noröurlöndum eru
starfandi málnefndir, sem hafa
m.a. það hlutverk að gefa út
nýyrðasöfn og vera til leiðbein-
ingar um málfar. Hér á landi
varð slik nefnd til fyrir einum
fimmtán árum, en fjárveitifgar
til hennar hafa alla tið verið
skornar við nögl, og á siðustu
árum hefur keyrt um þverbak i
þeim efnum. Nefndin hefur
gegnt þeirri skyldu sinni að eiga
samstarf við aðrar norrænar
málnefndir, en hefur a.m.k. upp
á siðkastið ekki haft neinar að-
stæður til þess að sinna ætlunar-
verki sinu á öðrum sviðum,
enda hafa fjárveitingar alþingis
til nefndarinnar farið siminnk-
andi að raungildi. Arið 1969 nam
fjárveiting 148 þús. krónum, ár-
in 1972—77 var hún óbreytt að
krónutölu, 182 þús. kr. á hverju
ári, en er 250 þús. kr. 1978.
Fyrir tveim árum var gerö
eftirfarandi samþykkt i Félagi
islenskra fræða:
Aöalfundur Félags islenskra
fræða, haldinn 6. april 1976,
skorar á menntamálaráð-
herra að gera gangskör að þvi
að efla starf islenskrar
málnefndar með þvi að
endurskoða reglugerð um
hana og afla henni þess fjár
sem geri henni kleift aö gegna
nauösynlegu þjónustustarfi
við málnotendur, m.a. með
þvi að hafa fastan starfsmann
á launum og gefa út rit, t.a.m.
eina örk ársfjórðungslega.
Jafnframt býöst félagið til aö
sjá til þess aö félagsmenn
leggi fram efni i hvert hefti
sliks rits endurgjaldslaust.
Þessu tilboði félagsins hefur
ráðuneytið ekki svarað, og það
liggur i augum uppi að sú hækk-
un á fjárveitingu til mál-
nefndar, sem varð i vetur, nem-
ur ekki nema broti af þeirri
rýrnun sem hefur orðið á fjár-
veitingum til nefndarinnar
siðasta áratug og gerir nefndina
engu færari en fyrr til þess að
sinna þeim verkefnum sem vik-
ið var að i áskorun Félags
islenskra fræða.
Ef alþingi gerði Islenskri
málnefnd kleift áð gegna ætl-
unarverki sinu,væritil stofnun i
þjóðfélaginu, sem gæti verið
fjölmiðlum, félögum, stofnun-
um og einstaklingum til
ráðgjafar um nýyrði, nöfn og
hvers kyns málfarsefni. M.a.
gæti hún verið rikisfjölmiðlum
til halds og trausts i daglegum
vanda og varðandi fræðslu
hlustenda,
Stefán Karlsson.
Þrítugasta og
Annað kvöld miðvikudaginn 22.
mars kl. 21:00, opnar Steingrimur
Sigurðsson, listmálari, mál-
verkasýningu i Eden I Hvera-
gerði. Sýningin stendur í tiu daga,
eða til 2. april, og verður opin
daglega kl. 9:00 f.h. til kl. 23:30.
A sýningunni, sem er 34. sýning
Steingrims, heima og heiman,
eru 40 myndir, að mestum hluta
til vatnslitamyndir (aðuarelles),
og eru þær allar til sölu, nema
tvær eða þrjár, þar á meðal
„portrait” af „Ljóni norðursins”,
sem ljónið sjálft metur á a.m.k.
900.000 krónur.
Margar myndanna á þessari
sýningu eru frá sjávarþorpunum
við suðurströnd landsins,
Stokkseyri, Eyrarbakka og
Þorlákshöfn.
fjórða sýning Steingríms
Einnig er á sýningunni mynda-
syrpa frá Þingvöllum og sitthvað
fleira. Þarna er t.d. mynd, sem
Steingrimur nefnir „Bátar viö
suðurströndina” (vetrarvertið i
Þorlákshöfn). „Vetur á
Stokkseyri” nefnist önnur
mynd,og einnig eru myndir frá
ósköpunum, sem gengu þar yfir
ekki alls fyrir löngu, m.a. mynd,
sem ber heitið „Eftir óveðrið á
Stokkseyri”.
Þeir staðir, sem myndirnar á
þessari sýningu eru aðallega frá,
hafa lengi verið mér ákaflega
hugstæðir, enda hef ég lengi búið
á þessum slóðum, sagði
Steingrimur, þegar blaðamaður
Þjóöviljans ræddi stuttlega við
hann um sýninguna.
Eins og áður segir er þetta 34.
sýning Steingrims, en hann hélt
sina fyrstu sýningu i Bogasal
Þjóðminjasafnsins árið 1966.
Þetta er fimmta sýning hans i
Eden, og Bragi I Eden segir að ég
komi eins og krian, sagði
Steingrimur.
Þessi sýning hefur aö minni
Framhald á 14. siðu
Steingrimur Sigurðsson með nýja mynd af Leó Arnasyni frá Vikum á
Skaga, sem hann nefnir LJÓN NORÐURSINS — karaktersportrett af
artista. Ilún er römmuð I gylltan ramma með rauðu og svörtu flaueli af
Rammaiðjunni, einni fornemustu innrömmun borgarinnar, að sögn
Steingríms.